ISBN: Ostalo
Godina izdanja: .
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

Odlično kao nova

Slovenački
Pošta Slovenije
1997

Format 31 cm

Bogato ilustrovano


Pošta je pojam koji označava poštu kao vrstu usluge prijemu prenosu i distribuciji pošiljki, kao instituciju koja se bavi distribucijom pošiljki, i poštu kao zgradu gde se nalaze prostorije za rad službenika pošte. Pošta je vrsta usluge koja se odnosi na prijem, raznošenje, prevoz i isporuku: pisama, dopisnica, razglednica, novca, sudskih i vojnih poziva, paketa i slično. Naplaćivanje usluga obično ide u vidu poštanskih maraka koje se lepe na koverat ili se naplaćuju u obliku takse uz pošiljku i overava pečatom. Sakupljanje poštanskih maraka (obično retkih primeraka) naziva se filatelija. Ovom aktivnošću se bave filatelisti.


Tabla na zgradi gde je bila prva Pošta u ulici kralja Petra I, u Beogradu

Poštanski sandučić u Velikoj britaniji

“Poštar” plakat Dankana Granta za Britansku poštu iz 1939.
Tradicionalno su pošte u javnom ili državnom vlasništvu. Dosadašnji monopol države u sve više država slabi.[1][2] U mnogim zemljama brojna privatna poduzeća se natiču na tržištu dostave paketa i pošiljki. Dostava pisama je aktivnost od javnog interesa.[3][4] Terminom pošta označavaju se takođe pošiljke koje prenosi poštanska služba, poslovna korespondencija, zgrade poštanskih organizacija, poštanska organizacija jedne zemlje i poštanska organizacija celoga sveta sa svetskim poštanskim prometom u celini.[3][4]

Istim imenom „pošta“, naziva se i građevinski objekat u kojem su smeštene službene prostorije preduzeća za vršenje poštanskih usluga. Svaka pošta ima svoj poštanski broj, u Srbiji je taj broj petocifren npr. za Krupanj je to 15314 itd. Prve dve cifre obično predstavljaju pozivni telefonski broj za to mesto. Obično su se u pošti nalazile i telefonska govornica, što u vreme kada je bilo malo telefonskih priključaka, a naročito pre uvođenja mobilne telefonije, bilo posebno značajno. Preduzeća za pružanje poštanskih usluga, ranije su po pravilu obavljala i telegrafski i telefonski saobraćaj, pa je zajednička skraćenica bila PTT. Danas se u Srbiji pružanjem poštanskih usluga bavi Javno preduzeće PTT saobraćaja „Srbija“, koristeći za ove svoje aktivnosti naziv (robnu marku) Pošta.

Danas je sasvim normalno da putem pošte šalju i primaju pisma i paketi. Međutim, premda je ideja o poštanskoj službi nikla vrlo davno, ona se ostvarivala veoma sporo. U staro doba, u Iranu i Rimu, država se brinula o isporuci poruka, ali su se te poruke odnosile isključivo na državne poslove. Tokom srednjeg veka, udruženje trgovaca i neka veća univerziteta održavali su posebnu i ograničenu poštansku službu, kojom su se koristili isključivo njeni članovi. Tek su u 16. veku vlade nekih zemalja počele su da uvode redovnu poštansku službu zbog toga jer je poštanska služba predstavljala izvor prihoda; i konačno, zato što je obezbeđivala usluge potrebne javnosti. Danas je kao osnova za obavljanje poštanskih usluga praktično ostao samo ovaj poslednji razlog. Kralj Henri VIII je imao poštansku službu u Engleskoj, a njegovi su naslednici tu službu proširili. Godine 1609. samo su službene listonoše mogle da prenose poruke u obliku pisma. Međutim. londonski trgovci su 1680. godine osnovali sopstvenu službu isporuke pisama u gradu i okolini. To je bila tzv. „peni-pošta”, jedno pismo je stajalo jedan penni. Ta je pošta poslovala vrlo uspešna, te ju je engleska vlada preuzela i nastavila njen rad sve do 1801. godine. Čitav taj sistem konačno je promenjen 1840. godine. Uvedene su poštanske marke i jedinstvene tarife za sva mesta u zemlji, a razlika je postojala jedino u vezi sa težinom poštanske pošiljke. Sve ostale države organizovale su svoj poštanski sistem po uzoru na onaj u Velikoj Britaniji.

Poštanski promet

Istorija Uredi

Dokument o organizovanom prenosu vesti u Egiptu datira iz 2300. p. n. e. U Kini u doba dinastije Xou (1066. do 221. p. n. e.) pošta je služila isključivo za potrebe carskoga dvora. Persijanci su najverojatnije prvi za prenos vesti upotrebljavali konjanike. Najstariji direktan izvor o glasničkoj službi Egipta, Papirus iz Hibeha, potiče približno iz 300. p. n. e. i najstariji je takav dokument u istoriji pošte. On sadrži uputstva o prenosu pisma, zapošljavanju glasnika, izboru puteva, vrsti pošiljaka i njihovim primateljima. Adresat je najčešće bio faraon ili njegov ministar financija, te se smatra da ostalo stanovništvo nije moglo koristiti glasničku službu. U staroj Grčkoj prenos vesti obavljali su kuriri (gramatofori) i brzi kuriri (hemerodromi), a prenos vesti olakšavala je pomorska trgovina, najčešće usmenom predajom. Rimljani su u 1. veku stvorili državnu prometnu organizaciju cursus publicus. Utvrđene su fiksne udaljenosti između stanica (u najpovoljnijem slučaju pešak je dnevno prevaljivao 70 km, a konjanik 200 km). Rimljani su se prvi počeli da redovno koriste konjske zaprege za prevoz poštanskih pošiljaka. U Vizantiji su duž glavnih puteva postavljene relejne postaje; prenos hitnih vesti organizovan je na mazgama i devama, a ostale vesti prenosili su glasnici pešaci. Kod Inka su prenos vesti obavljali časkvi, prenosioci pošte.

U Kini je za vreme dinastije Song (960 – 1279) služba iz prisilne postala plaćenom, a poštari su raspoređeni u 3 razreda: glasnici pešaci, glasnici konjanici i poštari za prenos hitnih vesti. Dopušten je i prigodan prenos privatne pošte. Za vreme mongolske dominacije (13–15 vek) poštanska je služba raspolagala, prema M. Polu, s 10 000 relejnih stanica i 200 000 konja.

Snažniji razvoj „glasništva” u Evropi počeo je u 13. veku. Posebnu glasničku mrežu stvorili su trgovci, zahvaljujući brzini svojih glasnika, trgovci su često saznavali političke novosti pre vladara. Pojedine zanatske asocijacije (cehovi) osnovali su zanatske glasničke službe (npr. mesarska pošta u južnoj Nemačkoj; na putovanjima mesari su se oglašavali duvanjem u goveđi rog, kasnije simbol poštanske službe). Od 13. veka i gradovi su organizovali glasničku službu, koja je u 15. i 16. veku pokrivala zemlje srednje i zapadne Evrope (cenjeni su bili glasnici Dubrovačke Republike). Glasnike su takođe držali Crkva i univerziteti. U Veneciji je 1305. osnovano glasničko društvo „Compagnia dei corrieri della Illustrissima Signoria”. Od 16. veka glasnici su postupno ustupali mesto poštonošama, predstavnicima ujedinjene, svima pristupačne organizacije. U Italiji je Milansko vojvodstvo uvelo glasničku štafetu i povezalo je s poštanskim putovima prema Nemačkoj, Austriji i južnoj Italiji. U Veneciji su kuriri dobili monopolistički položaj, koji su izgubili jedino u 17. veku, kada se u italijanskim gradovima ustoličuju strani poštanski uredi. Početkom 15. veka Franz fon Taksis organizovao je prvu poštansku liniju između Insbrucka i Malinesa s vezom za Milano. Godina 1505, smatra se prelomnom u istoriji evropske glasničke službe, koja se pretvorila u koncesioniranu Taksisovu poštu. Maksimilijan I prepustio je 1516. organizaciju, održavanje i eksploataciju poštohoda porodici Taksis, koja je dobila pravo prenosa službene i lične pošte. Porodica Turn-Taksis postala je koncesionarom s koncesijama za pošte u Austriji, Francuskoj, Italiji, Španiji, Švajcarskoj, Poljskoj, i nemačkim državama (zajedno s porodicom Par).

Pošta je u tom razdoblju počela da dobija status javne službe (poštanski regal, redovne poštanske veze, utvrđeni smerovi poštanskih linija i utvrđene cene za prenos pošiljaka). U 16. i 17. veku francuski vladari centralizovali su prenos svih pošiljaka u organizaciji državne pošte (etatizacija pošta), te potkraj 17. veka ukinuli glasničke pošte. Godine 1627, Francuska je propisala i prvu službenu pismovnu tarifu. Za vreme Luja XIV počela je izgradnja cestovne mreže, prve nakon one koju su izgradili Rimljani. Oko 1680. London je imao organizovanu dostavu pisama u dom, 7 puta na dan, uz taksu od 1 penija za pismo. Organizacija je prozvana Peni Post. U Švajcarskoj je 1675. Beat fon Fišer sklopio ugovor o zakupnini pošta s kantonom Bern i međunarodne poštanske ugovore s drugim kantonima, Turn-Taksisovom poštom i poštama nekih drugih zemalja. U Švedskoj je na organizaciju poštanske službe uticao Tridesetogodišnji rat, te je neko vreme služila isključivo za potrebe vojske. Na propisima zasnovana poštanska služba Danske i Norveške počela je delovati u 18. veku. U Rusiji prva nastojanja u organizovanju pošte datiraju iz 17. veka. U 18. veku izgrađena je poštanska cestovna mreža, a u 19. veku znatno se povećao broj poštohoda. Tada je najduži poštohod na svetu postala Sibirska transverzala s rutom za Peking. Opsluživali su je konjanici na otpornim malim konjima. U Kini je pošta pod dinastijom Ćing (1644 – 1911) bila podeljena na glasničku poštu za prenos običnih službenih pošiljaka i štafetnu poštu za prenos hitnih pošiljaka. U Japanu je nakon više vekova raznolikog glasničkog organizovanja 1871. bila osnovana državna pošta. U Turskoj je prenos vekovima obavljalo društvo trkača sehi, a 1541. sultan Selim organizovao je golublju poštu.[3][4]

Prekomorski organizovani prenos poštanskih pošiljaka počeo je otvaranjem prve transatlantske linije (1702) između Portsmouta i Barbadosa (jedrenjacima).[3][4]

Poštanska organizacija na tlu Severne Amerike spominje se u 17. veku. Visoke poštanske takse i nepravilnosti u prenosu uzrokovale su osnivanje privatnih preduzeća poput Poni Ekspresa. Roland Hil predložio je 1837. da se težinsko-daljinski tarifni sistem Ujedinjenoga Kraljevstva zameni jedinstvenom tarifom od 1 penija, za pismo koje nije teže od 1/2 unce (oko 14,2 g), a za podmirenje tarife predložio je poštansku marku. Parlament je odobrio predlog i 1840. prihvatio Peni-Post, te je od tada počela praktična primena poštanske marke.[3][4]

Izumom lokomotive, a posle automobila i vazduhoplova počelo je novo razdoblje u prenosu poštanskih pošiljaka. Vrlo brzo nakon puštanja u promet prve željezničke pruge (1825. Stokton–Darlington) pošta je poverila željeznici prevoz poštanskog tereta, a potom je nabavila vlastite poštanske vagone u kojima se za vreme vožnje obavljalo razvrstavanje pošiljaka (prvi poštanski vagon upotrebljen je 1838. između Londona i Birmingama); potkraj 19. veka pojavljuju se i poštanski vozovi. U Velikoj Britaniji i Nemačkoj 1898. počela je upotreba automobila u poštanske svrhe. Godine 1911, obavljen je prvi vazduhoplovni poštanski let (između indijskih gradova Alahabad i Najni), a prvi poštanski let na redovitoj liniji organizovan je 1918. između Njujorka, Filadelfije i Vašingtona. U velikom broju zemalja u okviru poštanskog prometa od sredine 19. veka odvijao se i telegrafski, a potom i telefonski promet.[3][4]

U razdoblju Kraljevine ŠS odnosno Kraljevine Jugoslavije pošta je bila pod upravom različitih ministarstava (neko vreme posebnog Ministarstva pošta, telegrafa i telefona), a u socijalističkoj Jugoslaviji Direkcija Pošte, telegrafa i telefona (PTT) bila je deo Zajednice jugoslavenskog PTT-a.[3][4]

Međunarodne poštanske organizacije