Godina izdanja: 2004
ISBN: 86-80371-06-8
Autor: Domaći
Oblast: Istorija umetnosti
Jezik: Srpski

regled spomenika

Smiljka Gabelić

Byzantine and Post-Byzantine Cycles of the Archangels (11th to 18th Century) Corpus

Institut za istoriju umetnosti 2004 383 strane: ilustrovano ; jezik srpski, engleski

odlična očuvanost

Prikazi arhanđela u vizantijskoj i poствиzantijskoj umetnosti od 11. do 17. veka predstavljaju važnu ikonografsku temu koja je detaljno proučena, posebno u radovima istoričarke umetnosti Smiljke Gabelić.

Ovi ciklusi su se razvijali od pojedinačnih predstava ka složenijim narativnim scenama, odražavajući teološke ideje i promene u umetničkom stilu.

Ikonografski razvoj i karakteristike

Period (XI-XII vek): U srednjevizantijskom periodu (komninska renesansa), arhanđeli su često prikazani u carskim odorama, kao nebeski dvorjani ili telohranitelji, naglašavajući njihovu ulogu božanskih glasnika i zaštitnika. Pojavljuju se u scenama Deizisa (molitveno posredovanje Bogorodice i Jovana Krstitelja ispred Hrista Svedržitelja) i kao figure na krilima diptiha ili ikonostasima.
Period (XIII-XV vek): U poznovizantijskom periodu (paleološka renesansa), ikonografski repertoar se proširuje, unoseći više ljudskih osećanja i dinamičnije prikaze. Ciklusi arhanđela postaju učestaliji i razrađeniji, uključujući scene iz njihovih čuda i specifičnih uloga (npr. Arhanđel Mihailo kao psihopomp - vodič duša).
Postvizantijski period (XV-XVII vek): Nakon pada Carigrada 1453. godine, umetnost nastavlja da živi u okviru pravoslavnog sveta pod osmanskom vlašću i u slovenskim zemljama. U ovom periodu, ciklusi arhanđela se dalje razvijaju u lokalnim centrima (kao što su manastiri u Srbiji, Bugarskoj, Grčkoj). Poseban naglasak je stavljen na narativne scene, često inspirisane apokrifnim tekstovima i žitijima svetaca, sa ciljem da pruže utehu i nadu potčinjenom narodu.

Ključni ciklusi i teme

Ciklusi obično obuhvataju:

Pojedinačne figure: Najčešće Arhanđeli Mihailo i Gavrilo, prikazani sa karakterističnim atributima kao što su mač, koplje, kugla (simbol svemira) ili truba.
Saborni čin: Predstava svih sedam arhanđela (Mihailo, Gavrilo, Rafailo, Urilo, Salatilo, Jegudilo, Varahilo) u poklonjenju Hristu ili Bogorodici.
Čuda Arhanđela Mihaila: Detaljne scene koje prikazuju čuda koja je učinio Arhanđel Mihailo (npr. Čudo u Honehu, borba protiv demona), popularne u zidnom slikarstvu manastira.
Uloga u Strašnom sudu: Arhanđeli su neizostavni deo kompozicije Strašnog suda, gde učestvuju u merenju duša i razdvajanju pravednika od grešnika.

Istaknuti spomenici

Značajni primeri se nalaze u fresko slikarstvu manastira širom Balkana, uključujući:

Manastir Morača, Kučevište, Sarajevo i Trnovo u postvizantijskom periodu, koji sadrže razvijene cikluse arhanđela.
Crkve iz doba Paleologa (npr. Manastir Dečani, Gračanica) gde su arhanđeli prisutni u složenijim ikonografskim programima.