ISBN: Ostalo
Autor: Domaći
Oblast: Istorija umetnosti
Jezik: Srpski
Godina izdanja: St

Spoljašnjost kao na fotografijama, unutrašnjost u dobrom i urednom stanju!


Stećci su srednjovekovni nadgrobni spomenici u obliku velikih kamenova, ponekad sa uklesanim slikovnim ukrasima ili natpisima.[1] Nalaze se najvećim delom na prostorima Bosne i Hercegovine kao i Srbije, Crne Gore i Hrvatske, a nastajali su od XII do kraja XV veka. Pojava stećaka predstavlja sublimaciju milenijumskih pogrebnih tradicija, počevši od ilirskih nadgrobnih gomila (tumulusa), rimskih aglomeracija i groblja, ranohrišćanskih i ranosrednjovjekovnih crkvi.[2]

Do sada je pronađeno više od 66.000 stećaka, od čega preko 50.000 na području Bosne i Hercegovine. Najveća koncentracija stećaka je u Hercegovini (Bileća, Stolac, Trebinje, Gacko, dolina Neretve itd.) a najpoznatija nekropola je Radimlja kod Stoca. U Srbiji se stećci uglavnom nalaze u Raškoj oblasti ili zapadnoj Srbiji (u zlatiborskom kraju). Na Zlatiboru stećci postoje gotovo u svakom selu, iako su mnogi korišćeni kao građevinski materijal.

Pojam stećak
Postoje tri vrste naziva koji se koriste za iste nadgrobnike, među kojima često dolazi do preklapanja, što stvara nejasnoće i nesporazume.

Prva vrsta su izrazi koji potiču sa autentičnih istorijskih izvora, mahom sa samih stećaka: kamen, kam, biljeg (bilig ili beleg), kuća, vječni dom. Riječ mašet za stećak dolazi od turske riječi mešhed (po narodnom mećit) koja označava grob junaka ili mučenog za vjeru. Ovaj izraz se povezuje sa italijanskim izrazom massetto u značenju veliki kamen.[2]

Druga vrsta su izrazi ukorijenjeni u narodu: mramorje, svatovsko groblje, grčko groblje, divsko groblje, kaursko groblje.

Treći naziv stećak u početku su upotrebljavali seljaci u Hercegovini za visoko, uspravno kamenje, za razliku od nižih ploča.[3] Od kraja XIX vijeka u izdanjima Glasnika Zemaljskog muzeja Sarajevo izraz stećak bio je upotrebljavan kao opšti izraz za sve nadgrobne spomenike, različitih dimenzija i izrade, čija pojava unutar relativno kratkog vremenskog raspona čini jedinstven fenomen. Izraz je najviše afirmisao Ćiro Truhelka. Samo ime stećak dolazi od njegove glavne namjene, da stoji iznad groba kao spomenik. To je particip prezenta od glagola stajati – stojeći ili, kako se govorilo u starija vremena – steći. Sam naziv stećak prvi put se pojavljuje u Srpskom rječniku Vuka Karadžića iz 1852. god.[2]

Novija istraživanja na vidjelo iznose manjkavosti naziva stećak, ukazujući na problem kategorizacije srodnih nadgrobnih spomenika susjednih teritorija, oblika ploča, koji se javljaju i prije pojave stećaka u XII vijeku.[4]

Oblici stećaka
Glavni članak: Oblici stećaka
Stećci su težine od 100 kg do 32 tone. Osnovne grupe stećaka su položeni i uspravni kameni monoliti[5]. Najveći broj stećaka pripada vrsti položenih monolita, koji se pojavljuju u tri forme: ploča (40 000), sanduk (13 000) i sljemenjak (sarkofag, 5 500). Među uspravnim kamenim monolitima raspoznaju se sljedeće varijante: stela, stup (obelisk), krstača i nišan.[6]

Izvjesni spomenici, zbog svog oblika, nazvani su „sanduci“ ili „u obliku sanduka“, drugi „u obliku sarkofaga“. Ovi opisi su pogrešni jer su dotični spomenici masivni blokovi, a ne šuplje nadgrobno kamenje. U srpskohrvatskom jeziku ne postoji adekvatna zamjena za izraze sanduk i u obliku sanduka pa su ti izrazi u literaturi zadržani. Izraz sarkofag za nadgrobnike koji su pri vrhu završeni u obliku krova je pogotovo pogrešan. Većina autora je prihvatila izraz sljemenak koja znači „završen u vidu zabata“.