ISBN: Ostalo
Godina izdanja: 2006.
Autor: Domaći
Oblast: Pozorište
Jezik: Srpski

Luka I. Milunović POZORIŠTE ZETSKI DOM 1884 - 1896.
Vrijeme izgradnje - prilog za monografiju

Kraljevsko pozorište Zetski dom, Cetinje, 2006.
364 strane, udžbenički format.

Ima fleku koja se rasprostire u donjem delu, uglavom preko korica i na zadnjim stranama ( ništa drastično ).
Unutra dobra, bez podvlačenja, zapisa...

Kraj prve decenije XXI stoljeća Crnoj Gori donosi niz značajnih
jubileja u oblasti kulture, ali i ukupnog javnog i državnog
života. 2009. god. se navršilo punih 125 godina od početka or -
ganizovanog i kontinuiranog pozorišnog života te početka izgra -
dnje prvog pozorišnog zdanja, dok će se 2010. godine ispuniti
čitavo stoljeće od formiranja i otvaranja prvog državnog stalnog
profesionalnog teatra, odnosno 105 godina otkad je pod krovom
Zetskog doma donešen prvi ustav u Crnoj Gori. Prije jednog
stoljeća, 15. avgusta 1910. godine Crna Gora je obnovila status
kraljevine. Držim da se ovim povodima zaslužuje skrenuti paž -
nja na događaje u oblasti crnogorske kulture, odnosno prvjenstveno
teatra, s kraja prve decenije XX stoljeća.
Svojim funkcijama i značajem još od samog početka izgradnje
pa do naših dana i prvo pozorište Zetski dom široko prevazilazi
ono što se pod pojmom teatra u svijetu obično podrazumijeva.
Pod krovom Zetskog doma, pored pozorišnih i bioskopskih pre -
dstava, biće organizovane i izvođene: vokalne i instrumentalne
muzičke priredbe, koncerti, beśede, proslave, zabave s igrankama,
škole plesa, izložbe, sportske manifestacije. Tu su začete
prve institucije kulture i nauke, održani su veoma značajni drža -
vni i politički skupovi.
Osobenost nastanka u veoma specifičnim društvenim uslovima
kao da je trajno odredila simbolički karakter, naročiti značaj
i jednoznačnu povezanost teatra sa sudbinom crnogorskog naroda
i njegove države. Kroz trajanje duže od stoljeća i kvarat i
Zetski dom će svojim stanjem, umjetničkom produkcijom i
širom djelatnošču neposredno najavljivati i dijeliti sudbinu države
i naroda kojem pripada.
O institucijama u Zetskom domu
Od najave i pokretanja aktivnosti na izgradnji (1884), početka
korišćenja (1888), te svečanog otvaranja pozorišta u Zetskom
domu (1896) kao i kasnije, u vrijeme sprovođenja priprema i
početka rada Crnogorske narodne skupštine, pa formalno sve do
formiranja uprave stalnog profesionalnog pozorišta (februar
1910)1 donošenje odluka u vezi ovim zdanjem pripadalo je Dru -
štvu cetinjske čitaonice, kao nominalnom vlasniku, odnosno u
skladu sa opštim aktima njegovoj upravi i predśedniku.
Karakter oficijelnog statusa Društva cetinjske čitaonice, nominalnog
vlasnika, organizatora funkcionisanja i dugo glavnog ak -
tera dešavanja u Zetskom domu, vrlo brzo se pokazao kao ograničavajući
faktor ostvarivanja i razvoja djelatnosti za koje je ovo
zdanje građeno. Privatno društvo, kakav je formalni status i or -
ganizacioni oblik imala Cetinjska čitaonica, i pored toga što je
državnoj vlasti višestruka povezanost omogućavala punu kontrolu
i preko nje ostvarivanje svojih interesa i nakana, nije
mogla obezbijediti pretpostavke za potreban, a u prosperitetnoj
državi rekli bi i neophodan, razvoj djelatnosti u kulturi i umjetnosti
navlaštito, ali i drugim oblastima kako bi to mogle činiti
državne ustanove koje je svojom djelatnošću ovo društvo trebalo
da supstituiše. Pojavio se zato, na osnovu upravo stvorenih
povoljnijih uslova za rad, već prvih godina korištenja prostora u
Zet skom domu ozbiljan nesklad između naraslih potreba i očekivanog
razvoja ovih oblasti, s jedne, i materijalnih potencijala
države, s druge strane. Ovakvo stanje će učiniti da uloženi trud
na pripremi programa i šire angažovanje ličnosti koje su neposredno
upravljale, ili bile u upravama Zetskog doma, s vremena
na vrijeme kulminira samo neuspjelim konkretnim potezima u
pravcu formiranja institucija u pravom smislu riječi sve do kraja
prve decenije XX stoljeća.
Prva direktnija formalna inicijativa za formiranje institucije je
pokrenuta praktično uz sam početak korišćenja prostora
(Pravila društva Zetskog doma), a druga pri pripremanju svečanog
otvaranja građevinski završenog pozorišta u Zetskom
domu. Međutim, niti je na samom početku korišćenja prostora u
zdanju osnovano Društvo Zetskog doma, kao prelazni oblik ka
formiranju državne institucije, niti je kod otvaranja teatra 1896.
godine ustanovljen stalni domaći profesionalni ansambl. Samo
je, pod sam kraj XIX i prvih godina XX stoljeća, djelimično (na
po jednu sezonu) u dva navrata uspio pokušaj nešto dužeg vezivanja
putujućih pozorišnih trupa za Zetski dom. Pored pozorišta
i druge državne institucije u Zetskom domu (Biblioteka, Muzej),
iako zakonski sankcionisane krajem 1896. godine, imaće samo
uzgredno angažovanog rukovodioca.
Od formiranja Državne biblioteke i muzeja u Zetskom domu
je naime honorarno, uz skromnu nadoknadu, angažovano lice na
mjesto bibliotekara i čuvara muzeja (Filip Kovačević od 1897.
god. do 12. novembra 1900. god, zatim Mirko Mijušković).3
Radi potpunijeg razumijevanja kulturnog, odnosno uopšte dru-
štvenog ambijenta u Crnoj Gori krajem XIX stoljeća skrećemo
pažnju na reagovanje ministra prosvjete povodom Kovače -
vićevog zahtjeva za honorar. Vojvoda Simo Popović (8/10 1902.
god.) piše J. Ljepavi (vršilac dužnosti ministra poslije smrti
Jovana Pavlovića 1892. godine) o Kovačevićevom zahtjevu i
veli: No on nije u nju radio 4 godine, jer biblioteka niti je otvo
rena, niti je radila. Samo je objavljena njena ustanova i on je
primio knjige koje su stigle na tu objavu. Vojvoda i ministar prosvjete
S. Popović dalje napominje da se on tako śeća, te da će
Ljepava možda bolje nešto o tome znati, pa da pogleda knjige i
pisma u biblioteci i prema tome predloži honorar za Ko -
vačevića. Kasnije, u vijesti o imenovanju Mijuškovića izražava
se nada: ...da će se ovoj našoj mladoj ustanovi prema njenoj vrijednosti
i značaju pokloniti ozbiljna pažnja... Mirko Mijušković
je 1905. godine primao 39,40 kruna kao honorar za upravu Knj.
Crn. Državne biblioteke za mjesec maj...