Godina izdanja: 2024
ISBN: 978-86-6299-062-4
Oblast: Arhitektura
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

od 1700. do 1974.godine

Viktorija Aladžić

Republički zavod za zaštitu spomenika kulture 2024 338 strana : ilustrovano

odlična očuvanost

Tema i sadržaj

Ova monografija je sveobuhvatno istraživanje arhitektonskog i urbanog razvoja Subotice u periodu od 1700. do 1974. godine, od početka habzburške uprave, preko perioda Austro‑Ugarske, između dva svetska rata, pa do doba Socijalističke Jugoslavije (do usvajanja Ustava 1974). U knjizi su analizirani:

Istorijski i društveni kontekst

Uticaj istorijskih, društvenih i političkih okolnosti na prostorni i arhitektonski razvoj Subotice.

Periodi Habzburške monarhije i Austro‑Ugarske, kad je grad dobio veći urbani značaj.

Razvoj u vreme posle Prvog svetskog rata i tokom socijalističke urbanističke politike.

Načini na koje zakonodavstvo, ekonomski razvoj i društvene promene uslovljavaju arhitektonsku produkciju grada 

Ključni istraživački aspekti

Hronološki razvoj

Istražuje se trajni uticaj habzburške urbanističke prakse na oblik i strukturu grada od 18. veka.

Razmatra se kako su se arhitektonske forme menjale kroz vekove — od ranog razvoja kao varoši, do modernog urbanog centra u 20. veku.

Arhitektonska baština

Knjiga dokumentuje važne kategorije graditeljske baštine, uključujući:

Crkvene i sakralne objekte, kao što je barokna Katedrala Svete Terezije Aviljske (iz 1770‑ih) 

Javne i administrativne zgrade, npr. Gradska kuća u stilu secesije (1908–1912) 

Secesionističke palate i stambene zgrade (npr. Rajhlova palata) koje prikazuju razvoj secesije u regionu 

Druge građevine koje svedoče o fazama razvoja — od historicizma, preko eklekticizma do avangardi 20. veka.

Istorijska dokumentacija i metodologija

Autorka koristi:

istorijske mape i planove Subotice;

arhivsku građu, projekte i dozvole za gradnju;

fotografije i vizuelne izvore;

analizu zakonodavnih i urbanističkih dokumenata u odnosu na arhitektonsku produkciju grada 

Značaj knjige

Monografija predstavlja prvi sistematski obiman rad koji prati tri veka arhitektonske istorije Subotice i omogućava:

bolje razumevanje kontinuiteta urbanog razvoja,

uvid u vrste arhitektonskih stilova koji su dominirali u različitim periodima,

ocenu vrednosti i potencijala za zaštitu kulturnog nasledstva,

osnovu za dalja istraživanja u oblasti arhitekture, urbanizma i zaštite nasleđa 
subotica.info

Autorka je za svoj rad dobila priznanje „Heroine nasleđa“ 2023. godine od Europa Nostra Srbije zahvaljujući doprinosu očuvanju arhitektonske baštine 

Za koga je knjiga

Njen sadržaj je koristan za:

istraživače arhitekture i urbanizma,

istoričare umetnosti i kulture,

planere i konzervatore,

studente arhitekture i srodnih disciplina,

sve koji se bave očuvanjem kulturnih i graditeljskih vrednosti.

1. Barok (18. vek, austrijska uprava 1717–1739)

Barokni period u Subotici karakteriše uticaj Habzburške arhitekture, sa naglaskom na sakralne i javne objekte:

Crkva Svete Terezije Aviljske

Primer baroknog crkvenog stila, sa klasičnim proporcijama i dekorativnim freskama.

Crkva Sv. Rozariâ (Crkva sv. Rozarija)

Mala barokna crkva sa karakterističnim oltarskim dekorom.

Javne i administrativne zgrade iz prvih decenija austrijske uprave

Objekti sa naglašenim simetričnim planom i klasičnim dekorativnim elementima.

Karakteristike baroka u Subotici: dekorativni fasadni elementi, kupole, naglašeni oltari, ornamentalni prozori, naglasak na monumentalnost i ritam fasade.

2. Secesija (Art Nouveau / početak 20. veka)

Subotica je jedan od najznačajnijih centara secesije u Vojvodini. Secesijski period obuhvata oko 1890–1914. godinu, sa intenzivnim razvojem privatnih palata, javnih zgrada i stambenih kuća.

Gradska kuća (Subotica City Hall, 1908–1912)

Simbol secesije, sa fasadnim dekorom od keramike i slika, vitražima, kulom sa satom.

Rajhlova palata (Raichle’s Palace)

Stambena palata sa bogatim dekorativnim elementima, vitražima, keramičkim pločicama i kovačkim radovima.

Palate Feš i Kovačević

Stambene kuće sa kružnim i organskim linijama, motivima biljaka i cvetnih ukrasa.

Sekondarijski objekti: kafane, trgovačke radnje

Mali primeri secesijskog dekora u privatnoj i komercijalnoj arhitekturi.

Karakteristike secesije u Subotici: vitraži, dekorativne fasade sa floralnim motivima, asimetrični elementi, organske forme, bogata unutrašnja dekoracija, kombinacija kamena, keramike i drveta.

3. Modernizam (20. vek, između dva svetska rata i posle 1945.)

Modernizam u Subotici se javlja kao reakcija na secesiju i eklekticizam, a obuhvata funkcionalističke i rane socijalističke oblike:

Stanbene zgrade u stilu Bauhaus / funkcionalizam

Jednostavne geometrijske forme, minimalizam fasade, veliki prozori, funkcionalni raspored prostora.

Javne zgrade i škole iz 1930-ih

Primer funkcionalističkog pristupa urbanom prostoru i estetici.

Socijalistički objekti posle 1945.

Pokazuju tranziciju ka standardizaciji i industrijskoj proizvodnji elemenata.

Karakteristike modernizma u Subotici: minimalizam dekorativnih elemenata, funkcionalnost, pravougaoni oblici, horizontalni i vertikalni naglasi fasada, integracija u urbani kontekst.