Godina izdanja: Ostalo
ISBN: Ostalo
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

Ilustrovano

Odlično očuvano


Beograd : Istraživačko-izdavački centar SSO Srbije, 1988





Grad je veliko i permanentno ljudsko naselje.[1][2] Istorijski, u Evropi, gradovi su podrazumevali urbanizovane celine u čijem centru se nalazi, ili se nalazila, najčešće katedrala ili crkva i gradsko jezgro u kojem se obično nalaze i srednjovekovne gradske zidine. Po važećim zakonima o teritorijalnoj organizaciji u Srbiji, BiH i Crnoj Gori pojam grada se odnosi, isključivo, na tip jedinice lokalne samouprave. Beograd je sa skoro dva miliona stanovnika, daleko najveći grad na prostoru zemalja bivše Jugoslavije , duplo je veći od Zagreba, po broju stanovnika je skoro poput cele Slovenije i Severne Makedonije . Moskva je najveći grad u Evropi, prema broju stanovnika, zatim Njujork u Severnoj Americi kao i Meksiko Siti , zatim Sao Paulo u Južnoj Americi , Lagos u Africi i Kairo koji nije u Podsaharskoj Africi , Sidnej u Australiji , dok u Aziji , ima najviše supermilionskih gradova, kao što su Tokio , Šangaj , Peking , Mumbaj , Delhi , Džakarta .. Postoji pojam pod kojim se podrazumevaju gradovi tokom istorije grada, kao i teorijski i utopijski gradovi.

from shinjuku
Tokio
Shanghai
Šangaj

Čikago
Gradovi generalno imaju kompleksne sisteme za sanitaciju, komunalije, korišćenje građevinskog zemljišta, stanovanje i prevoz. Koncentracija razvoja u velikoj meri olakšava interakciju između ljudi i preduzeća, ponekad na korist obe strane, ali takođe predstavlja izazov za upravljanje urbanim rastom.[3]

Veliki grad ili metropola obično ima asocirana predgrađa i prigradske varoši. Takvi gradovi su obično povezani sa metropolskim oblastima i urbanim sredinama, stvarajući potrebu da mase ljudi svakodnevno putuju u urbane centre radi posla. Kada se grad dovoljno proširi da dosegne do drugog grada, taj region se može smatrati konurbacijom ili megalopolisom. Po nekim izvorima Damask je najstariji grad na svetu.[4] U pogledu broja stanovnika, najveći grad je Tokio, dok je najbrže rastući grad Dubaj.[5]

Poreklo naziva Uredi

Detaljnije: Grad (slovensko značenje)
Grad kao urbana celina Uredi

Grad je urbana sredina, tj. naselje sa svim karakteristikama jednog urbanizovanog, kultivisanog naselja i gradskim sadržajima koji ga određuju: (asfaltiranim ili popločanim) ulicama, trgovima, gradskim četvrtima, delovima grada, parkovima i perivojima, šetalištima, gradskim korzom i glavnom gradskom ulicom, upravnim i komunalnim funkcijama (policija, dom zdravlja, pošta, vatrogasno društvo, osiguravajući zavodi), školama i dečjim vrtićima, obrazovnim ustanovama opšteg i posebnog karaktera, medijima (radijske i televizijske ćelije, novinske kuće), verskim objektima, određenim brojem prodavnica, u većini slučajeva i sa robnim kućama ili tržnim centrima, ugostiteljskim objektima (hotelima, prenoćištima, gradskim kafanama, kafićima i diskotekama), industrijom i proizvodnim pogonima, i slično za razliku od sela tj. naseljenog mesta gde je većina ekonomske aktivnosti zasnovana oko poljoprivrede i u kom nema razvijenih gradskih sadržaja.[6][7] Grad se odlikuje određenom veličinom, koja varira od gustine nastanjenosti, značajem i opremljenošću i prisutnosti gradskih sadržaja u njemu.[8]

Izraz „grad“ se često koristi nestručno od strane laika kao sinonim za centar, odnosno gradsko jezgro, ili za izlazak, za gradske atrakcije, za večernje provode (recimo šetalište) ili na ona mesta u gradu koja njima obiluju te se ovi sadržaji poistovećuju sa upotrebom ovog termina koji ima ipak kompleksnije određenje.

Osnivanje grada Uredi

Grad se osnivao u prošlosti obično od strane vladara, plemića ili vojskovođa uz obilato korišćenje magija, rituala, zvezdoznanaca[9] pa i rašljara koji su rašljama pretraživali prostore za vodu a sam posao oko određivanja teritorije i merenje teritorije je bio poveren osobi koja se zvala lokator, dok današnji se gradovi razvijaju na osnovu urbanističkih planiranja gradova od strane stručnjaka urbanista ili arhitekata u skladu sa teorijama o razvoju gradova i stvaranja gradskih sredina u ciljevima stvaranja i planiranja estetskog i funkcionalnog gradskog sadržaja i uopšte prijatnog življenja u njima, kao i prema regionalnim planovima stvarajući urbane i arhitektonske prostore i ekološke predele zemlje kao planske gradove pored kojih postoje i slobodni gradovi odnosno neplanski i haotični.

Podela gradova prema veličini i značaju Uredi


Mapa koja prikazuje urbana područja sa najmanje milion stanovnika u 2006. godini
Statistička definicija grada zavisi prvenstveno od određenog broja stanovnika, koji žive u njemu, pa varira u internacionalnom kontekstu. Tako se definicija grada na npr. Balkanu ne može porediti sa definicijom grada u Holandiji s jedne ili u Mongoliji s druge strane, zbog specifične, odnosno drugačije gustine naseljenosti.

U Nemačkoj, u kojoj je urbanizacija na nivou razvijenoga sveta, se po veličini gradovi dele na:

sela: ispod 5.000
male gradove: 5.000—19.999
gradove srednje veličine 20.000-99.999
velike gradove: preko 100.000 stanovnika.
Grad sa više od milion stanovnika naziva se milionski grad i razlikuju se nizovi gradova i gradske aglomeracije i megalopolisi koje u današnja vremena mogu biti jako veliki i preveliki da bi se u njima skladno i urbanizovano živelo i gradilo, odnosno da bi se ovakvi gradovi razvijali — i ako manji od srednjovekovnog trpezarijskog stola jedan od najstarijih gradova Jerihon bio je grad, tako da grad nije povezan isključivo sa svojom veličinom i brojem stanovnika prema koncepcijama koje važe u arhitekturi i urbanizmu.

Gradovi kroz istoriju Uredi

Detaljnije: Razvoj gradova

Imperijalni slobodni gradovi u Svetom rimskom carstvu 1648. godine
Grad je jedan od najznačajnijih fenomena u ljudskom društvu i dosta su starog postanka. Kao prvi gradovi su bila naselja i u vrlo stara vremena. Čovek je bio nomad u početku, prvenstveno je bio lovac i treba uočiti momenat kada je to prestao da bude. Tek tada možemo da govorimo o čovečanstvu koje se formiralo. Gradovi nastaju u vreme kada čovek počinje da kultiviše biljke, počinje da pripitomljava životinje i već se neko vreme bavi ribolovom- počinje stvaranje civilizacije i prva naselje nastaju na rekama i ostrvima. Pre oko 7.000—6.000. godina p. n. e. nastali su prvi gradovi i to u dolini reke Nila kao jedna od prvih civilizacija Egipta gde se raspolagalo stenom i kamenom odnosno čvrstim materijalima koji su upotrebljeni u gradnji građevina koje su se do danas očuvale. Između Tigra i Eufrata nastaje Mesopotamija kao civilizacija za koju se veruje da se istovremeno razvija sa egipatskom kulturom.[10] Na Bliskom istoku pre 7.000—5.000. p. n. e. nastao je jedan od prvih gradova Jerihon[9] što je takoreći u neolitu, dugo se održao i ima najduži kontinuitet i pominje se i u Bibliji.

Gradovi su oduvek bili žrtve napada, pljački, paleža nadolazećih naroda i Jerihon je mnogo puta pljačkan i paljen. Grad Vavilon interesantan je po svome sklopu i on je planski građen. Vavilonska kula je stepenasto zdanje koje se završavalo astronomskom opservatorijom jer su Asirci bili priznati astronomi posmatrali su zvezde i beležili kretanja planeta.

Poznate su stare civilizacije na reci Ind u Pakistanu kao tek nedavno otkriveni grad Mahengo kojeg je otkrio Džerdž Maršal,[11] a pored ovoga na istoj reci i gradovi Igrad i Harapa kao lokacija koje su na velikoj reci logične i značajne za ribolov i komunikaciju na vodi. Kako tu nije bilo kamena zidalo se od neke vrsti cigala zemlje i blata koje se raskvasilo. i ako su u to mešali i naftu i tako je učinili otpornijom i dugo se zadržala kao interesantno uređeni grad sa komunikacijama i instalacijama vodovoda i kanalizacije koje je gradila za ono vreme vrlo napredna civilizacija mada joj je proizvodnja bila na samom početku i sudovi su od pečene zemlje i nema grnčarskog kola.

Gradovi u pravom smislu su nastali kada je pronađen metal (bakar, zlato i srebro) i od toga se vremena razvoj odvija ubrzano i to je stepen razvoja koji je karakterističan za grad.

Duhovni život, magija i volja da se na sve sile utiče mitiskim putem i ako je to bivalo neuspešno i javljalo se verovanje na najprimitivnijem stepenu čovekovog duhovnih života. Zatim nastaju religije što se može konstatovati i u formama gradova koje su trebale da umiloste bogove. Sledeći stupanje je pojava monoteističkih religija jevrejske, hrišćanske i islamske što se odražavalo na gradove i njegove forme. Kod nas na Dunavu između paleolita i neolita razvijalo se naselje Lepenski Vir

Struktura naselja odnosno gradova Uredi

Fizička struktura koja se odnosi na fizičke strane gradske celine.
Funkcionalna struktura koja se odnosi na one strukture grada koje se odnose na funkciju, kao funkcionalne zone na saobraćaj i kretanja ljudi i roba kao i informacija.
Organska struktura kao ono što se odnosi na životne potrebe, duhovne potrebe, potrebe okupljanja, kontakta ljudi i to su društveni centri i važne društvene aktivnosti.
Formalna struktura koja se odnosi na formalne aspekte kako je grad sagrađen, materijal zgrade formiranje ulica što predstavlja rukopis jednog grada.
Postoje dva tipa formiranja naselje:

Spontano haotičko formiranje uz upotrebu krivudavih ulica, ćorsokacima, malim trgovima što ove gradove čini slobodnim naseljem i
planski razvijanim naseljima.
Čovek živi kao izrazito socijalno biće u zajednici i jedino u zajednici može da prosperira.

Megalopolisi su metropolitski centri gradovi specijalnih struktura Novinar E. Havard je predložio vrtne gradove i predlagao da grad ne pređa veličinu od 30.000 stanovnika dok najveći grad na svetu Tokio ima preko 10.000.000 stanovnika i ovakvi mnogoljudni gradovi su skupi i neprirodni ali ipak gradovi i dalje rastu i za sada nema uslova da se tome stane na put.

Znaci za određivanje kada srednjovekovni centri postaju gradovi Uredi

Gradovi koji su u srednjem veku obrubljeni gradskim zidinama sa pravilnom izgradnjom kao centri između 11. i 13. veka su se promenili u vrhunske gradske centre. Gradske zidine ne samo što su branili stanovništvo već su i određivali mesta koja su imala određena prava i privilegije i demonstrirali su samostalnost i pripravnost na odbranu. Treba ipak da se doda da su postojali gradovi bez gradskih zidina kao i da su neka sela bila utvrđena gradskim zidovima kao utvrđena sela.

Neki od teoretičara gradova argumentišu da je grad postao tada kada je dobio status grad. Treba reći da su dugo postojali gradovi koji su ispunjavali funkciju grada (gda se ne smatra pod tim samo prostorne strane grada, već i prisutnost institucija, ekonomije, socijalne strukture, mišljenja i načina života vrednosti i celokupne kulture)a da nisu dobili status grada a isto tako da su postojali naselje sa statusom gradova i ako nisu ispunili nikada funkcije pod uticajem drugih faktora i koji su se vremenom ugasili ili su uvek ostali u suštini sela. Lista gradova koje je pravno definisana ne pokriva se sa listom stvarnih gradova koji funkcionišu društveno- ekonomski. Zbog toga se istoričari trude da nađu one znakove koji definišu grad.

Postojanje gradskih zidina.
Stvaranje novog polifunkcionalnog centra za koje je bilo određeno specijalno mesto spojeno sa trgovinom, tržištem i na kome su se održavale svečanosti, zabave, egzekucije i gde se nalazila zgrada skupštine i parohijska crkva.
Zgusnute strukture grada (već pravilnih ili nepravilnih osnova).
Parcelacija koja je u vezi sa gustinom nastanjenosti za organskom gradnjo i sistemom ulica.
Socijalna diferencijacija stanovništva po kojoj su postojali npr. Tuđi kupci i trgovci.
mnogostrana ekonomska osnova u kojoj pored zanatlija, proizvodnja i trgovine postoje i zavisne oblasti poljoprivrede iz kojih je grad crpeo.
Sastav crkvenih organizacija i između ostalog veći broj crkvenih objekata kao i institucija škola za umetničku i literarnu delatnost.
Središte suda (postojanje gradskog sudstva).
Problem je ostajao da rani srednjovekovni centri mogli su imati jedan ili više ovih znakova i dalje da kod nijednog centra na poznajemo tačku kada se on menja u grad najzad ovi znakovi se kod pojedinih istoričara umnogome razlikuju i nisu jedinstveni.

Grad i kritika savremenih gradova

U historiji istoriji luis mamford mumford