Godina izdanja: Ostalo
ISBN: Ostalo
Jezik: Srpski
Autor: Strani

Izdavač: RES PUBLICA
285 str,

Knjiga Romana Gulja Azef (preveo Mirko Đorđević, `Res Publica`, Beograd 2002) avantura je sama po sebi, još od vremena svog prvog izdanja, daleke 1922. godine u Berlinu. Roman Gulj, kontrarevolucionar i potomak ruskih plemića, stvorio je u izgnanstvu, par godina nakon Oktobarske revolucije, delo kojem su se divile i same vođe revolucije sa Lenjinom na čelu. Povest o eserima teroristima, njihovim sudbinama i aktima koje su preduzimali u carskoj Rusiji predstavlja municiozan pokušaj osvetljavanja i spasavanja od zaborava značajne epizode ruske istorije koju su boljševici decenijama vešto zataškavali.
Stroga dokumentarnost na kojoj autor insistira, informativnost teksta i njegova pravolinijska rečenica koja na momente izgleda suvoparna, zahtevaju od čitaoca makar zrno predznanja. S druge strane, romaneskni prosede pričanja priče dosledno je ispoštovan. Roman je konstruisan oko sudbine nekolicine junaka čiji se životi prate prvenstveno u kontekstu njihovog političko-terorističkog delovanja. Individualizacija karaktera uslovila je i istovremeni unutrašnji postupak karakterizacije pa se likovi formiraju i iznutra, iz svoje svesti ka spoljašnjem svetu. Dvostruki narativni model autor je vešto iskoristio, zadržavši se na polju istorijskog iskustva ali ne izdavši ni književnost kroz koju je pokušao da izrazi osnovni problem kojim je bio zaokupljen. Gulj se bavi fenomenološkim i metafizičkim promišljanjem terora kao ljudske prakse instrumentalizovane u svrhu pokretanja društvenih promena. Junaci romana su radikalna struja esera koja je izvodila mnogobrojne terorističke operacije, od smaknuća ministra unutrašnjih poslova do ubistava ruskih kneževa, a sve u cilju društvenog i državnog prevrata.
Ironija tragične sudbine esera jeste sprega njihovog terorističkog krila i policije, čime su revolucionari vešto kontrolisani od strane državnog vrha. Lik iz naslova romana, Ivan Nikolajevič Azef, šef vojne organizacije esera, prvi čovek terora istovremeno je i visoki policijski službenik koji svojom pozicijom provokatora drži sve konce u rukama, čuvajući na taj način stabilnost države.
Istorija nas uči da se svaki totalitarni režim na ovakav ili sličan način brani od promena. Povezivanje policijsko-vojnih struktura sa marginalnim militantnim, kriminalnim ili revolucionarnim organizacijama je mehanizam uspostavljanja kontrole državnog aparata nad onim segmentima društva koji mogu predstavljati eventualnu opasnost po stabilnost režima (naše iskustvo tokom devedesetih nije u tom pogledu beznačajno). Struktura vojne organizacije partije esera i ruske carske policije zastrašujuće je slična, utičući i na kompatibilnost psihološkog profila pripadnika jednih i drugih, što objašnjava
lakoću uspostavljanja odnosa i mogućnost infiltriranja špijuna. Ideja o kontrolisanoj terorističkoj aktivnosti zarad ostvarenja višeg cilja, očuvanja zadatog stanja, genijalno je operativna i daje rezultate u svim nedemokratskim uređenjima. Na taj način moć u rukama nekolicine pojedinaca uvećava se matematičkom progresijom. Zajednički interes zadržavanja jednom osvojene moći poražavajuća je činjenica pokreta, što će na jednom mestu biti sažeto u misao da je Centralni komitet prožet duhom kaste; spremaju se da ubiju Burceva jer neće ni po tu cenu da prihvate da je šef VO provokator kako ne bi izgubili privilegije.
Iako nazvavši svoje delo po jednom od junaka, Gulj najveću pažnju poklanja drugom istaknutom članu esera, Borisu Savinkovu, pogubljenom u čistkama 1925. godine. On je medijum autorovog filozofskog diskursa o teroru kao mističko-religijskom iskustvu.

Leonardo da Vinci, Study for the Last Supper, 1495.
Predstavljen u romanu kao apsolutni posvećenik ideje terora, njegov lik se kreće u
širokom rasponu od poetičnog zanesenjaka i pesnika do monstruoznog i ledenog uma koji ubija ljude sporta radi i zbog dosade, o čoveku kome je veoma tužno i mučno, koji nema ništa, koji ničemu nije privržen, za koga ljubav ne postoji, kome je život glup, ali možda genijalni glečer koji klizi u tami...
Metafizičko-religijski diskurs koji autora prevashodno interesuje možemo pratiti kroz postupak karakterizacije sporednih likova u romanu koji su, posvetivši život partiji, dostigli mir sa sobom i smrću. Zanesenost i apokaliptična predanost pokretu i njegovim ciljevima nije pokretač glavnog junaka, Borisa Savinkova. Jezovitost njegove emotivne amputiranosti i duhovno neučestvovanje u životu i svetu čine ga pomalo kamijevskim junakom koji puca jer mu sunce ide u oči.
Savinkov ostaje jedini nedorečen u svom revolucionarnom zanosu za koji se pitamo da li u njegovom slučaju uopšte postoji. On je tu sasvim slučajno, čini nam se na momenat. Kompleksnost njegovog lika poslužila je autoru da se pozabavi enigmom zla kao takvom, zlom po sebi, otvorivši pitanje razloga koji će pojedinca navesti na oduzimanje nečijeg života. Skoro da se na kraju čini ciničnom šalom to što su dva čoveka čiju sudbinu pratimo u stvari ljudi bez ikakve ideje esera u sebi. Dok je prvi običan žbir i infiltrirani element čiji zadatak je razbijanje pokreta, drugi je ludak. Postavivši stvari tako, uz vernost dokumentarnoj građi, autor je ne samo ispričao mračnu povest predoktobarske carske Rusije, već je i sebi i nama postavio pitanje o besmislu terora kao kategoričkom imperativu individualne i kolektivne sudbine koji se na kraju okreće protiv svojih vernika i cereka im se u lice.