Godina izdanja: 2025
ISBN: 978-86-7005-203-1
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

ALEKSANDAR LUKIĆ

VOĐE SRPSKIH REPUBLIKANACA - Ljubomir Ljuba Stojanović, Jakov Jaša Prodanović, Jovan Žujović

Izdavač - Institut za noviju istoriju Srbije, Beograd

Godina - 2025

312 strana

20 cm

Edicija - Mala biblioteka / Studije i monografije

ISBN - 978-86-7005-203-1

Povez - Broširan

Stanje - Kao na slici, tekst bez podvlačenja



SADRŽAJ:
Predgovor
Uvodne napomene - srpski republikanci u jugoslovenskoj monarhiji Karađorđevića
Ljubomir Ljuba Stojanović
Jakov Jaša Prodanović
Jovan Žujović
Zaključak
Izvori i literatura
Indeks imena
Biografija autora


`Poznavaoci jugoslovenske i srpske istoriografije davno su primetili kako su biografije, kao istoriografski žanr, neuporedivo zastupljenije u svetskoj nego u domaćoj istorijskoj nauci. Iako je tokom prethodnog veka nastao veći broj uspešnih eseja i portreta istaknutih istorijskih ličnosti, s pravom je ukazivano na `biografsko siromaštvo” i odsustvo naučne obrade značajnih pojedinaca koji su svojim delovanjem dali doprinos oblikovanju istorijskih procesa na jugoslovenskom prostoru i epohe u kojoj su živeli. Istaknuto je i to da je naša tradicionalna politička istoriografija prenaglašeno `personalizovana”, te da je u prevelikoj meri istaknut značaj „velikih ljudi”. Otuda se nameće pitanje koliko znamo o manje poznatim, a ipak značajnim, istorijskim ličnostima, njihovim privatnim životima, interesovanjima, okruženju u kojem su stasavali i okolnostima u kojima su formirali svoja uverenja i usvajali ideje koje su ih vodile u njihovom javnom delovanju.

Sve to, nesumnjivo, imao je u vidu Aleksandar Lukić ispisujući stranice svoje monografije Vođe srpskih republikanaca: Ljubomir Ljuba Stojanović, Jakov Jaša Prodanović, Jovan Žujović. Autor navodi da je njegovo interesovanje za biografiju kao istoriografski žanr davno probudila knjiga Vođi Francuske revolucije, nastala iz pera Slobodana Jovanovića, u kojoj je kroz biografije Miraboa, Dantona, Dimurijea i Robespjera `razumljivo i jasno` i `bez gubitka osnovne niti` predstavljen jedan od najsloženijih događaja u novijoj istoriji. Sastavljajući svoje delo Slobodan Jovanović se umnogome oslanjao na bogato iskustvo francuskih istoričara koji su već u prvoj polovini 19. veka, kako je to primetio Jovan Bl. Jovanović, u istoriji tražili ljude umesto fakata.

Mada je tokom poslednje decenije srpska istoriografija iznedrila nekoliko naučnih radova kojima su značajno dopunjena prethodna istraživanja o republikanskoj ideji u Kraljevini Srbiji i u jugoslovenskoj državi, o samim nosiocima republikanizma nema biografskih dela, izuzev jedne političke biografije Jovana Žujovića. Imajući u vidu da naša saznanja o istaknutim republikancima `nisu toliko nepoznata, koliko istorijski nepovezana i neuobličena”, Aleksandar Lukić nastojao je da kroz manje biografije, sastavljene u formi medaljona, prikaže političko delovanje trojice najistaknutijih republikanskih vođa.

Autor je najpre u uvodnim napomenama predstavio razvoj republikanizma u Kraljevini Srbiji početkom 20. veka i potom u jugoslovenskoj kraljevini. Dosadašnja istraživanja pokazuju da se već u doba vladavine Miloša Obrenovića u Kneževini Srbiji sporadično govorilo o republikanskoj ideji, ali je ona zadugo opstajala jedino u uskom krugu obrazovanih ljudi, ponajviše među bivšim đacima pariskih i drugih evropskih škola. Nešto širu osnovu republikanska misao dobila je u vreme stvaranja Samostalne radikalne stranke, nastale posle rascepa unutar Narodne radikalne stranke 1902. Među samostalcima se gotovo istovremeno formiralo čvrsto jezgro sačinjeno od srpske intelektualne elite naklonjene republikanizmu, u kojem su se `svojim republikanstvom`, kako autor navodi, izdvajali Milan Grol, Jovan Žujović, Milan Marković, Jaša Prodanović, Kosta Kumanudi, Nikola Nikolić, Božidar Marković i Jovan Skerlić.

U vreme Majskog prevrata 1903. srpski republikanci nakratko su poverovali u mogućnost uspostavljanja republike, ali su njihova nadanja razvejana pod pritiskom stvarnih prilika u zemlji. Mirno su prihvatili ustoličenje novog monarha, očekujući da će Karađorđevići vladati ustavno i parlamentarno. Verovali su da za ostvarenje svojih političkih ciljeva treba čekati povoljnije prilike i `pustiti zemlju i narod da se odmore od silnih političkih potresa i trzavica”. Sem toga, bilo je očigledno da ni sama republikanska ideja nije imala većeg uporišta među narodom, što je bilo ključno, s obzirom na to da je, prema mišljenju republikanaca, oblik državnog uređenja morao počivati upravo na volji narodnoj. U tom trenutku, kako autor pravilno zaključuje, ni spoljnopolitički uslovi nisu odgovarali sprovođenju takvih zamisli. Uspostavljanje republike u jednoj maloj državi poput Srbije ne bi naišlo na podršku evropskih sila koje su sve, izuzev Francuske, bile monarhije. Konačno, republikanci nisu želeli da se otvaranjem ovako značajnog problema ugrozi `otporna snaga naroda” i naruši postignuta društvena kohezija po pitanju rešavanja srpskog pitanja na Balkanu. Ovo nije bio jedini slučaj da su republikanci iz razloga spoljnih i unutrašnjih u većoj ili manjoj meri potisnuli svoje stranačke ciljeve.

Republikanska ideja postala je ponovo aktuelna u vreme otvaranja pitanja odgovornosti za poraz srpske vojske iz jeseni 1915. i, još više, u vreme Solunskog procesa 1917, u kojem se regent Aleksandar Karađorđević apsolutistički obračunao sa oficirima zaverenicima, nosiocima državnog prevrata iz 1903. Upravo u završnici Prvog svetskog rata uobličeno je mišljenje istaknutih republikanaca unutar Samostalne radikalne stranke u pogledu stvaranja jedne republikanski orijentisane stranke. Takva stranka nastala je početkom 1920, mada joj je, nasuprot očekivanjima Ljube Stojanovića i Jaše Prodanovića, prišao samo manji broj samostalnih radikala, dok se većina bivših stranačkih kolega izjasnila za monarhiju. Rezultati opštinskih izbora i izbora za Konstituantu 1920. pokazali su da republikanske ideje nisu bile bliske ni većini glasača. Na parlamentarnim izborima 1923. republikanci su ostali bez skupštinskih mandata, a značajnog uspeha nije bilo ni na parlamentarnim izborima 1925, niti na onim održanim dve godine kasnije. Tako je, prema rečima autora, politička akcija Republikanske stanke tokom dvadesetih godina imala ponajviše izgled `akademske borbe sa monarhijom`.`



Ako Vas nešto zanima, slobodno pošaljite poruku.

Aleksandar Belić Milan Bogdanović Vojislav Vujanc Milan Grol Ljubomir Ljuba Davidović Milorad Drašković Jovan Dučić Jovan Đonović Vojislav Đorđević Ljubomir Živković Živojin Žujović Živojin Zlatić Sima Zlatičanin Dragomir Ikonić Mihailo Ilić Dragoljub Dragić Joksimović Dragoljub Jovanović Slobodan Jovanović Aleksandar Karađorđević Petar Karađorđević Miloš Ković Kosta Kumanudi Milovan Lazarević Božidar Marković Krsta Marković Milan Svetozar Marković Nikola Nikolić Radiša Nikolić Aleksandar Obrenović Nikola Pašić Krsto Pejović Lazar Popović Svetozar Pribićević Stjepan Radić Nikola Raspopović Ivan Ribar Momčilo Selesković Jovan Skerlić Nikola Stanarević Spasoje Stepić Anta Todorović Aleksa Tomić Jovan Cvijić Milan Ćurčin Boža Čupić