Godina izdanja: 201
ISBN: 86-7025-315-1
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

Vizantološki institut Srpske akademije nauka i umetnosti 2001 339 strana

odlična očuvanost

Knjiga Bojane Krsmanović predstavlja jedno od najznačajnih savremenih istraživanja vizantijske socijalne istorije, usmereno na strukturu i politički uspon vojne aristokratije u XI veku. Autorka analizira društvene i političke promene koje su dovele do preobražaja vizantijske elite i postepenog uklanjanja starih birokratskih struktura u korist regionalno ukorenjenog, vojničkog plemstva.

Ključne teze

1. Prelomni značaj XI veka

Krsmanović pokazuje da je XI vek bio vreme dubokih strukturnih promena:

slom centralizovane vlasti nakon vladavine Vasilija II,

jačanje tema i regionalnih moćnika,

postepeno širenje porodičnog bogatstva i zemljišnih poseda u rukama vojne elite.

Ovo dovodi do stvaranja nove političke klase koja će uticati na izbor i legitimitet careva.

2. Mehanizmi uspona vojnog plemstva

Autorka identifikuje nekoliko procesa koji omogućavaju uspon vojne elite:

Naslednost vojničkih funkcija – oficirske pozicije sve češće prelaze sa oca na sina.

Akumulacija zemlje – vojno plemstvo stiče privatne domene koji postaju baza njihove moći.

Bračne strategije – vezivanje sa prestoničkom birokratijom i drugim moćnim familijama (Komnini, Duki).

Uloga dvora – carevi nastoje da iskoriste vojnu aristokratiju za obezbeđivanje legitimiteta, što naučno i politički centralizuje njihovu ulogu.

3. Promena odnosa između dvora i provincija

Knjiga naglašava da vojno plemstvo XI veka postaje faktor koji više ne zavisi samo od carske volje:

lokalni komandanti kontrolišu vojsku, finansije i lokalne resurse,

provincijska aristokratija razvija sopstvene političke ambicije,

dolazi do čestih pobuna i pokušaja preuzimanja vlasti.

To dovodi do neuravnoteženog modela vlasti, u kome car mora da pregovara sa elitom umesto da je potpuno kontroliše.

4. Uloga porodičnih dinastija

Poseban značaj ima analiza porodica kao što su:
Komnini, Duki, Angeli, Malahiti i dr.

Krsmanović pokazuje:

kako ove porodice grade uticaj kroz vojnu službu,

kako njihovi regionalni intersi oblikuju državnu politiku,

kako formiraju svoje mreže klijenata.

Ova dinamika objašnjava i put ka Komninskoj restauraciji (1081–1180).

5. Uspon vojničke elite kao uzrok slabljenja carstva

Autorka ne predstavlja uspon vojnog plemstva jednostrano. Naprotiv:

iako vojna elita učvršćuje otpornost provincija,

njen rastući politički aktivizam stvara nestabilnost, dvorske krize i građanske ratove.

Ovaj proces dovodi do slabljenja centralne vlasti i lakšeg prodora spoljnih neprijatelja (npr. Pečenezi, Normani, Seldžuci).

Metodološki pristup

Krsmanović kombinuje:

analizu narativnih izvora (Skilica, Kekavmen, Aleksijada),

prosopografsku metodu – rekonstrukciju biografija članova elite,

ekonomsku i geografsku analizu provincija.

Ovo omogućava da se vojno plemstvo sagleda ne samo formalno, već kao stvarno društveno-političko telo.

Značaj knjige

Delo predstavlja ključan doprinos:

proučavanju vizantijske aristokratije,

razumevanju socijalnih transformacija XI veka,

tumačenju političkih kriza koje vode ka padu Manojlove imperijalne moći i četvrtog krstaškog rata.

Knjiga pokazuje da se Vizantija ne može razumeti samo kroz državne institucije, već kroz dinamiku elita, moći i lojalnosti.

Uspon vojnog plemstva u XI veku nije bio samo promena u strukturi elite – to je bio proces koji je definisao čitav razvoj Vizantije u narednim vekovima. Krsmanović ubedljivo pokazuje da je transformacija provincijske i centralne aristokratije predstavljala jedan od najvažnijih pokretača političkih kriza, ali i novog modela vladavine koji će kulminirati u Komninskoj dinastiji.