ISBN: Ostalo
Godina izdanja: 2012.
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

Slavoljub Gacovic - Romanizacija i romansko stanovnistvo timocke zone od I do XVI veka I-III

Muzej rudarstva i metalurgije, Bor, Ariadnae Filum, 2012.
Tvrdi povez, zastitni omoti, 465+496+500 strana. U prvoj knjizi, poslednjih nekoliko desetina listova je u gornjem desnom uglu bilo u dodiru s vodom, pa su talasasti. Nema nikakvih neprijatnih mirisa, da napomenem. Vidi sliku.
IZUZETNO RETKO IZDANJE!

Od rimskih građana do romanskog stanovništva`. Prikazuje složen proces romanizacije od prvih dodira domorodačkog stanovništva sa Rimljanima do konačnog naseljavanja slovenskih plemena.
Od romanskog stanovništva do Rumuna Timočana`. Prikazuje romansko (rumunsko) stanovništvo od doseljavanja Slovena do dolaska Turaka Osmanlija.

Vlasi je naziv koji se najčešće koristi za romanizovane stanovnike Balkana, odnosno govornike istočnoromanskih jezika.

Glavne grupe Vlaha su Dakorumuni (Rumuni, Moldavci), Vlasi Srbije, Aromuni, Meglenski Vlasi i Istarski Vlasi. Vlasi su potomci romanizovanih balkanskih starosedelaca (Ilira, Tračana, Dačana) i rimskih kolonista.

Vlasi su uglavnom pravoslavne veroispovesti.
Etimologija
Vlaški stočar, 17. vek.

Samo ime `Vlah` potječe od riječi kojom su stari Slaveni i Germani nazivali narode što su govorili latinske ili romanske jezike - odatle i `Vlaška`, `Valonija` i (posrednom primjenom) `Vels`.[1]

Ime Vlasi je germansko-slovenskog porekla i označavalo je strance, `Rimljane`. I sami Vlasi, na svojim jezicima, za sebe koriste imena koja su obično varijacija reči Romanus.

U srednjem vijeku se izraz `Vlah` i `Vlasi` koristio za:

Italijane (od strane predaka današnjih Slovenaca)
Dubrovčane i stanovnike drugih gradova na istočnoj obali Jadrana, u kojima se, za razliku od zaleđa, očuvao italijanski i/ili romanski element.
stočare (nomade), stalež potčinjenog stanovništva u srednjovjekovnoj Srbiji

Nakon osvajanja Balkana od strane Otomanskog imperija se izraz `Vlah` i `Vlasi` koristio za:

sve kršćanske podanike Otomanskog imperija;
isključivo Srbe Bosne i Hercegovine;[2]
doseljenike/stanovnike Vojne krajine koji su ispovijedali pravoslavlje;
sve stanovnike Balkana koji su bavili stočarstvom kao glavnom djelatnošću.

Izraz `Vlah` je u 19. vijeku, s razvojem nacionalizma u Hrvatskoj stekao pejorativno značenje kojim su se opisivali Srbi.

U primorskim krajevima Dalmacije, pak, pejorativno značenje ima izraz Vlaji koji se koristi za stanovnike Dalmatinske Zagore.
Historija

U VI i VII veku se staro romanizovano stanovnistvo povlači u primorske gradove ili u planinska područja, a u kasnijoj istoriji je poznato pod imenom Vlasi.[3] Vlasi su staro balkansko stanovništvo, koje se nakon dolaska Slovena uglavnom bavilo stočarstvom.[4] U srednjovekovnoj Srbiji, potomci starosjedilaca su zakonom bili odeljeni od srpskog stanovnštva. Srpski istoričar Sima Ćirković kaže:

Iz dokumenata od 13. do 15. stoljeća vidljivo je da Srbi Vlahe, potomke starosjedilaca, doživljaju kao ‘druge’, različite od sebe. . . Sigurno je da se položaj i režim za njih određuju posebnim propisima, koji se nazivaju ’Zakon Vlahom’, nasuprot kojemu stoji ‘Zakon Srbljem’. Isto tako je sigurno da državna vlast nameće segregaciju, najrječitije iskazanu propisom ‘Srbin da se ne ženi u Vlahe’ (1330).[5]

Unutrašnjost vlaškog katuna, 19. vek.

Vladimir Ćorović smatra da je između slovenskih doseljenika i starih balkanskih stočara bilo živa dodira i tesnih uzajamnih veza, što se vidi po tom što je za stočarske predmete i proizvode ostalo u srpsko-hrvatskom jeziku mnogo romansko-vlaških i arnautskih naziva.[4] Stočari su se kretali po celom Balkanu, leti u planine, a zimi u humnine; zbog njihovih ispaša, solila i planina dolazilo je od pamtiveka do teških sukoba.[4] Pastirskih zajednica, koje slučaj tako zanese, bilo je ponekad i u mestima gde se ne bi očekivale. U Solunsko Polje, pitomo i pogodno za zimovnik, silazili su stočari čak iz Pešteri. Bogastvo u stoci bilo je u balkanskim stranama vrlo veliko; od stoke su živeli čitavi krajevi i oblasti.[4]

U zakonu srednjovekovne Srbije s kraja 12. veka vlaško domaćinstvo se nazivalo se kletište (pastiske kolibe ili šatori[6]), a jedinica od 50 vlaških kletišta se nazivala katun. Osnovne obaveze Vlaha prema državi bile su davanje velikog desetka ili davanje malog desetka uz obavljanje raznih poslova (rabota). Prerada manastirske vune bila je obaveza siromašnih vlaha i ćelatora koji nisu bili u stanju da predaju manastiru gotove proizvode (okroje, pokrove i ponekad klašnje).[7]

Dušanovim Zakonikom iz 14. veka su bila regulisana prava i obaveze Vlaha, nomadskih stočara u srednjovekovnoj Srbiji. Mnogi zavisni zemljoradnici su pokušavali da promene zanimanje i da se bave stočarstvom. Feudalci su ovakvoj praksi pokušavali stati na kraj, iz straha od osipanja zemljoradničke radne snage.[8]
Vlaški narodi danas
Žejanski Istrorumunji (zvončari) na karnevalu u Rijeci.

1. Dakorumuni

Rumuni (Rumunski jezik)
Rumunija = 20.500.000
Ukrajina = 500.000
Mađarska = 70.000
Srbija = 34.000
Slovačka = 9.000
Bugarska = 1.000
Moldavci (Moldavski jezik)
Moldavija = 2.800.000
Vlasi Srbije i Bugarske (Vlaški jezik)
Srbija = 40.000
Bugarska = 10.500

2. Aromuni (Aromunski jezik)

Grčka = 65.000
Rumunija = 50.000
Albanija = 22.000
Makedonija = 10.000
Bugarska = 4.000

3. Meglenski Vlasi (Megleno-rumunski jezik)

Grčka = 20.000

4. Istarski Vlasi (Istro-rumunski jezik)

Hrvatska = 1.200

Vlasi je naziv za vlahofono autohtono stanovništvo u istočnoj Srbiji koja živi na području između Morave, Timoka i Dunava na teritoriji četiri okruga: Borski, Braničevski, Zaječarski i Pomoravski. U manjem broju naseljavaju i Podunavski, Nišavski i Rasinski. U pogledu konfesije, Vlasi pripadaju pravoslavnoj veroispovesti i Srpskoj pravoslavnoj crkvi, ali su se u njihovom verskom i obrednom životu do danas zadržali u znatnoj svežini mnogi prehrišćanski, indoevropski i paleobalkansi elementi.

Vlasi nisu kompaktni u etničkom smislu, već se dele na više grupa, među kojima su tri osnovne: Carani, na istoku, oko Kladova, Negotina i Zaječara, Ungurjani na zapadu u Homolju, Zviždu, Stigu, Braničevu, Mlavu, Resavi i okolini Ćuprije, i Munćani u sredini, naseljavaju slivove Porečke i Crne Reke. Zasebnu grupu Vlaha čine Bufani u Majdanpeku. Vlasi govore Vlaški jezik, koji nije kodifikovan. Ungurjani govore Braničevsko-homoljskim dijalektom, Carani Krajinsko-timočkim dijalektom, dok je područje Munćana, u lingvističkom smislu, limitrofni govorni areal.

Prema podacima sa popisa stanovništva iz 2002. godine, u Srbiji živi 40.054 Vlaha. U Bugarskoj takođe živi oko 10.500 etničkih Vlaha, koji su srodni Vlasima u Srbiji, tačnije rečeno Krajinsko timočkim Vlasima.

Vlasi su predstaljeni preko Nacionalnog saveta vlaške nacionalne manjine.

Istorija Vlaha, Istorija Aromuna, Aromuni...