Godina izdanja: 2005
ISBN: 8674030971
Jezik: Srpski
Autor: Strani

Institut za savremenu istoriju 2005 309 strana

odlična očuvanost

Jasenovac
tehnički nije oslobođen u klasičnom smislu, jer su ustaške vlasti, suočene sa približavanjem partizanskih snaga, uništile logor i pobile većinu preostalih zatvorenika neposredno pre nego što je Jugoslovenska armija stigla.

Evo ključnih razloga i okolnosti:

Približavanje partizana: Jugoslovenske partizanske jedinice su se približavale Jasenovcu u aprilu 1945. godine.
Uništavanje dokaza: Ustaški komandant Vjekoslav Maks Luburić naredio je potpuno uništenje logora i likvidaciju preostalih zatvorenika kako bi se prikrili tragovi masovnih zločina.
Proboj zatvorenika: U noći između 21. i 22. aprila 1945. godine, oko 1.073 preostala muška zatvorenika su shvatila šta im se sprema i organizovala proboj. Od tog broja, samo oko 92 zatvorenika su uspela da se domognu slobode, dok su ostali ubijeni. Istog dana je i grupa zatvorenika iz susednog logora Kožara pokušala proboj, sa samo 11 preživelih od 167.
Napuštanje logora: Nakon masakra i proboja, ustaše su napustile i zapalile logor, uništavajući zgrade, barake i krematorijume.
Ulazak Jugoslovenske armije: Jedinice Jugoslovenske armije (konkretno, 1. bataljon 4. srpske brigade 21. udarne divizije) su ušle u napušten i uništen kompleks logora 3. maja 1945. godine i zatekle samo ruševine, garež, dim i tela mrtvih.

Pitanje zašto partizani ili saveznici nisu ranije intervenisali ili napali logor je tema višedecenijskih debata, a istoričari navode različite faktore, uključujući težak močvarni teren koji je otežavao pristup teškoj artiljeriji, i snažno utvrđenje logora sa stalnom mogućnošću dolaska ustaških pojačanja. Savezničke snage su bombardovale područje u martu i aprilu 1945, ali nisu direktno kopneno oslobađale sam logor.