ISBN: 500
Godina izdanja: 500
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

Spoljašnjost kao na fotografijama, unutrašnjost u dobrom i urednom stanju! 10 tak recenica podvuceno hem. olovkom, Sve ostalo uredno!

Dr. Arpad Lebl

Srpska narodna slobodoumna stranka je prva formalno organizovana stranka Srba u Monarhiji.

Prilike pred osnivanje stranke

Svetozar Miletić, vođa Srpske narodne slobodoumne stranke
Mađarski narod nije bio zadovoljan Oktobarskom diplomom, iako je Mađarska dobila značajne ustupke. Opozicija protiv Austrije ispoljavala se u masovnim demonstracijama. Najistaknutije ličnosti mađarske opozicije bili su Ferenc Deak i Jožef Etveš. Austrijski car odlučio se za zavođenje čvrstog centralizma. Donesen je Februarski patent 1861. godine kojim su poništena federalistička rešenja Oktobarske diplome i uvedena veća centralizacija države. Svi nenemački narodi Monarhije bili su odlučni protiv Februarskog patenta. Kao vođa mađarske opozicije Ferenc Deak smatrao je da Ugarska mora biti apsolutno ravnopravna s Austrijom.

U ovo vreme održava se Blagoveštanski sabor, tačnije 2-20. aprila 1861. godine u Sremskim Karlovcima. Politička podela među Srbima naročito se uočava na ovom saboru. Srbi su bili složni po pitanju zahteva za dobijanje autonomne oblasti, ali nisu bili složni u tome od koga treba tražiti pomoć. Na ovom saboru uočavaju se tri struje, od kojih jedna podržava saradnju sa Austrijom (ova struja imala je većinu na saboru i nju predvodi jerarhija), druga traži saradnju sa Mađarima (koju predvodi liberalno građanstvo na čelu sa advokatom Svetozarom Miletićem) i treća koja zastupa srednju liniju. Car nikada nije ispoštovao zahteve donesene na ovom saboru. Predstavnici „manjine“ na saboru, odnosno Miletićevi liberali podržavali su mađarske zahteve za uvođenje dualističkog ustrojstva Monarhije, ali su bili protiv takve podele u kojoj bi Nemci u jednom, a Mađari u drugom delu države postali apsolutni gospodari. Po njihovoj zamisli oba dela Monarhije posle zavođenja dualizma treba urediti na federalističkim osnovama. Liberali su zastupali primenu načela narodnosti.

Poraz kod Sadove u ratu s Pruskom, ubrzao je reorganizaciju Habzburške Monarhije. Austrija je nastavila pregovore sa mađarskom opozicijom, ali nije uspela da privoli opoziciju na ustupke. Nagodba je objavljena u vidu Carskog reskripta 18. februara i izneta pred Ugarski sabor koji ju je usvojio 29. maja 1867. godine. Do tada jedinstvena Austrija postala je federacija pod imenom Austro-ugarska. Deakova stranka, koju je podržavao i Miletić, posle toga je došla na vlast.

Jedno od važnijih pitanja kojim se nova dualistička monarhija morala suočiti bilo je pitanje mnogih narodnosti koje su živele na teritoriji Austro-ugarske. Miletiću je poverena izrada predloga zakona o narodnostima od strane srpskog poslaničkog kluba Ugarskog sabora. Nacrt je predviđao da u Ugarskoj ustavom budu priznati sledeći narodi: Mađari, Slovaci, Rumuni, Srbi, Rusini i Nemci. Međutim velikomađarska politika ugarskog plemstva došla je do izražaja. Zakon o narodnostima usvojio je Ugarski sabor novembra 1868. godine. Nacionalno političko pravo priznato je samo Mađarima, a ostali narodi imali su pravnu jednakost kao građani ali ne i kao pripadnici određenih nacija. Zakon o narodnostima označio je i kraj jednog razdoblja u Miletićevoj politici.

Osnivanje stranke
Ubrzo po donošenju Zakona o narodnostima i raspuštanju Sabora, Miletić je odlučio da sa jasnim programom i organizovanom strankom, spremno dočeka predstojeće izbore koji su predviđeni za mart 1869. godine. U Novom Sadu je obrazovan „Privremeni srpsko-narodni slobodoumni odbor“, a već 17. i 20. januara 1869. godine u Zastavi je objavljena Osnova programa za srpsku liberalno-opozicionu stranku. Na kraju su svi zahtevi formulisani u pet tačaka: 1) nacionalno pitanje u Ugarskoj; 2) razvoj ustavnosti i građanskih sloboda u Ugarskoj i njen odnos prema Austriji; 3) državnost Hrvatske; 4) Sloveni u austrijskom delu države; 5) Istočno pitanje. O rešenju nacionalnog pitanja u Ugarskoj, Miletić je ponavljao ono što je već bilo zahtevano u predlogu srpskih i rumunskih poslanika na Saboru 1865—1868. godine. Ravnopravnost svih naroda će se ogledati u: priznanju svih jezika u službenoj upotrebi, zaokruženju administrativnih jedinica po nacionalnom principu, preuređenje Gornjeg doma tako da postane predstavništvo narodnosti, uvođenju svih jezika u nastavu na univerzitete, osnivanju državnih viših i srednjih škola u kojima će nastava biti izvođena na jezicima pojedinih narodnosti. Program je bio usmeren protiv Nagodbe, zalagao se za veću nezavisnost Ugarske, a u spoljnoj politici zadatak stranke bio je da se suprotstavlja pokušajima Austrije da povrati uticaj u Nemačkoj i njenom uplitanju u Istočno pitanje.

Nacrt stranke je razmotren na sastanku stranačkih prvaka u Novom Sadu, 24. januara 1869. godine. Program je trebalo da dobije pun legitimitet tako što će ga usvojiti stranačka skupština. Pošto je u Novom Sadu vladala vanredna uprava, konferencija stranke održana je u Velikom Bečkereku, 28. januara. U dvorani magistrata okupilo se oko 300 srpskih političara iz raznih delova Ugarske. Na osnovu Miletićevog nacrta, formulisan je Program za kandidate i poslanike na idućem Ugarskom saboru 1869. godine. To je bila samo programska deklaracija, u kojoj su u deset tačaka bile date glavne smernice stranačke politike, a zatim je izabran Središnji odbor stranke koji je trebalo da izradi detaljan program. U odbor su ušli: Jovan Subotić, Stevan Pavlović, Mihailo Polit Desančić, Aleksandar Sandić,[1], Jovan Hadžić, Miša Dimitrijević, Laza Kostić, Nika Maksimović i drugi. Pošto odbor to nije učinio, odluke usvojene u Bečkereku ostale su program stranke, koja je usvojila zvaničan naziv Srpska narodna slobodoumna stranka....