Godina izdanja: 1999
ISBN: 86-17-07539-2
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

Andrija Stojković: SRPSKI NAROD NA RAZMEĐU ISTOKA I ZAPADA - Prilozi istoriografiji, istoriologiji i istoriozofiji, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd 1999, str. 584.
Filozofija istorije kod Srba; Politička filozofija Srba.

PREDGOVOR
Golemo delo, ogromna sadržina, važna nam čitanka jeste knjiga „Prilozi istoriografiji, istoriologiji i istoriozofiji. Njeno gradivo sačinjavaju 20 članaka, znači sastava, ogleda, tačnije priloga, kako ih je, sjedinjenim u zbirci, nazvao autor. Ti su prilozi, bez- malo svi, no svaki zasebno, povremeno objavljivani u saobraznim stručnim časopisima i zbornicima radova sa naučnih skupova. Otud, svaki sastav je ranije prošao čitav uređivački postupak: ocenu vrednosti, lektorovo čitanje, redaktorovo odobrenje za štampu. Sada pak sudu pripada jedino celokupnost, sabir članaka, svih u istom redosledu vezanih zajedničkom namenom i jednim naslovom.
Za tri složenice u tom naslovu, reč istorija upisana je kao prvi sastojak, kako razumem, da bi imenovala predmet besede; a svaki drugi deo slovi drukčije, svi zajedno i dosledno da odrede vrstu rasprave. Jednostavno, a ne znam koliko je tačno, potpuno ili sveobuhvatno, zbirku člana- ka nazivam delom koje pripada filozofiji istorije, dakle, najvišem izražaju umnosti, znanja i književničke sposobnosti, ovde uobličenih osobenom i jedinstvenom pričom.
Knjiga, valjana na ogledištu sastavaka filozofije istorije, kod nas neće zateći množinu istorodnih naslova. Naspram obilja spisa, obrada naučnih i spomenarskih zabeležaka o događajima, uobičajeno zvanim faktografska istoriografija, nalazi se vrlo uočljiva ali nevelika skupina knjiga za biblioteku filozofije istorije. U tom malobrojnom okružju svetlonosnih izdanaka nauke i prosvećenosti pripašće ova knjiga Andrije Stojkovića, kao obličje velikog zahvata, unosilac odrešite određenosti i stvaralački visokog dostignuća.
Srpstvo u novo doba, unekoliko i jugoslovenstvo u 20. veku – upravo, zbivanja od Prvog srpskog ustanka na gospodare Turke (1804. godine), na sve do sloma komunističkog socijalizma u Rusiji i celoj istočnoj Evropi (1989–1991) i tad razbijanja šestočlane federacije Jugoslavije, kao države koja je više od sedamdeset godina ujedinjavala ceo srpski narod – ispunjavaju vidokrug Andrije Stojkovića za dvojaku smotru: gdešto neposredan piščev uvid i, mnogo zamašnije, za pripovedni pretres drugih, odranije postojećih i savremeno dobijenih filozofskih ogleda i istoriografskih sinteza o deonicama u toj stvarnosti dugog vremenskog raspona.
Izgleda povremeno, a u svemu ipak učestalo i istrajno, piščevo bavljenje pojavama i ličnostima, događajima i docnijim opisima i ocenama, sve skupa opštostima i pojedinostima iz krupno razgranatog predmeta, uslovilo je – većma nego što bi mogao odjedared nastup i hvat – da nastane ova Stojkovićeva filozofska čitanka; izvesno osobita mnoštvom kazanih i protumačenih pojmova, spomenutih istorijskih vođa i drugih prvaka, zabeleženih učinaka, predstavljenih pisaca, ocenjenih gledišta, nepatvoreno sročenih odredbi i naziva, pridevski slikovitih i saobraznih a imenično uporitih i tačnih.
Svaki prilog je sazdan vezivanjem svojevremenih nacionalnih propovedi sa odnosnim evropskim teorijama, bilo da je onamošnji pojedinac svetski znamenita ličnost ili uže oglašen mislilac. Tako je autor rasvetlio odnose i razmere, razdele i obime, između filozofskih misli u Srpstvu i jugoslovenstvu i njihovih izvanjskih uzora; naznačio svud i stepen domaće izvornosti a opseg nanesenosti spoljašnje pouke.
Ogledima o filozofskim, ili književnim, ili sociološkim shvata- njima nekoliko ličnosti, upravo sve predvodnika u Srpstvu. stvaralaca novih vrednosti u duhovnosti naroda i pregalaca u državotvorstvu, Andrija Stojković je raspravom pokazao i suđenjem odredio u svakoga pojedinačno: njegovo teorijsko gledište; vid i domet ostvarenosti proglašavanih i vojevanih zamisli; istorijsko značenje dotične pojave i učinka.
Govoreći o filozofskim shvatanjima, političkim predviđanjima i stvarnim poduhvatima mislilaca i državnika, izabranih ili nameštenih predvodnika u nacionalnim društvima i postojećim državama, Andrija Stojković je nenametljivo izricao sopstvene sudove, neke kratkom i jezgrovitom odredbom a drugde postupno izvođenim zaključkom (kako je to, na primer, uradio ocenjujući kolaboracionističku vladavinu u okupiranoj Srbiji 1941–1944. u ogledu o tadašnjem školstvu pod uticajem nacističke ideologije i pod pritiskom nasilničke nemačke prevlasti).
Zbirka članaka pomaže da se shvate ostvarenja Jugoslavijom nekih za- misli i verovanja u Srpstvu, usvojenih u 19. veku, u vremenu uspona nacionalnog oslobodilaštva na Balkanu. Ha primer, ujedinjenjem Srba, Hrvata i Slovenaca (1918) potvrdilo se pređašnje shvatanje da su Srbi i Hrvati plemena jednog naroda; zajednička država nije im spolja nametnuta nego je domaćom svešću smišljena i nacionalnom snagom zadobijena kao obrazac svojstven građanski prosvećenoj Evropi. Ali Stojković, na jednom mestu u ogledu o istoriozofskim pogledima Stojana Novakovića, ipak kaže da se jugoslovenstvo najzad iskazalo plemenitom iluzijom (zbog udesa 1990–1992).
Tako ovom knjigom Andrije Stojkovića istoriografija o Srpstvu (1804–1992) i jugoslovenstvu (20. veka) dobija svetionik, svakad čitaocu potrebno objašnjenje izukrštanih kretnji evropske opštosti i balkanskih posebnosti, bilo podudaranjem ili kroz suprotnosti. Ona je zbilja dobrodošla i misliocu ili državniku; i savetna je svakom koji bi pisao i govorio o potonjem stradanju Srpstva (1991–1995), na latio se da predviđa skora ili nešto udaljenija narodna moranja u budućnosti.
I kako je ova knjiga nadvišavajuće rasvetljenje zvane faktografske istoriografije, uporedo je i svojevrsna povest filozofske misli o Srpstvu i jugoslovenstvu (za poslednjih trideset godina), doista jezgrovit pregled predviđanja namenjivanih narodnom oslobodilaštvu i društvenom napretku.
Mahom svaki ogled je pripovedno razvijen kao predavanje: uvod s naznačenjem putanje i cilja; dalje priča izlaganjem i tumačenjem dokaza; naposletku, niz sažeto kazanih zaključaka. Usred svega, činjenice neprikosnoveno stoje, svaka sledstveno datom joj mestu u opštoj istoriji. Nigde nema kakva nepriličnost ili izobličenje, već sve skupa u pojedinom ogledu, skladno je obrađeno, svaki podatak celovito oblikovan, rečenicom razuđenom i vedrom, izrazom književnim, redosledom podesnim za učenje i pamćenje.
Andrija Stojković, duševan i poletan, predavač filozofije i pedagogije, podvukao je crticom, kroz štivo, te dao kurzivom, svaki važan pojam; to čitaoca upućuje na odrednicu a studentu pomaže, pri prvom listanju i docnijem podsećanju, da hitro zapazi bitnosti u svakom ogledu, članku.
Fusnote su ovde naročita vrednost, u celini poglavito, no i uz svaki ogled posebno. Uzeto metodološki, fusnote su uzorne kako objašnjenjem pojedinosti u osnovnom štivu, tako i no ispravnom navođenju naslova korišćenih knjiga, članaka, časopisa, novina.
Sveukupno, pomenuta literatura – u fusnotama navedenih naslova na srpskom jeziku, nemačkom, francuskom, ruskom, engleskom – predstavlja toliko opsežan i tako raznovrstan popis istoriografskih, filozofskih i književnih radova, da ta ukupnost sama sobom čini osobito značajan prilog. I samostalno može da postoji taj dug i dug pomenik naslova, svakom čitaocu za obaveštenje i uput u gotovo sve oblasti društvenih nauka i književne umetnosti o Srpstvu (1804–1992) i jugoslovenstvu (u 20. veku).
Takođe, množina ličnih imena u registru ovde, navešće čitaoca da namah progovori: ima li, izuzev sveobuhvatnog leksikona, tu pored koja druga knjiga na srpskom jeziku da pobraja više spomenutih istorijskih ličnosti. Sabir ogleda, ovom knjigom, zanimaće svakog školovanog rodoljuba i biti veoma koristan studentima filozofije, sociologije, opšte istoriografije, istorije srpskog jezika i književnosti.
Čitaoca će nesumnjivo oduševljavati ogromnost znanja i besednička obdarenost Andrije Stojkovića, prevashodno filozofa, koji se izučavajući uzajamnost teorija o društvu i stvarnih događanja na jugoistoku Evrope, izvrsno uputio u istoriografsku literaturu, sociološke studije, spise o srpskom jeziku i književnosti.
Odista, knjiga Prilozi istoriografiji, istoriologiji u istoriozofiji ima visoku moćnost davaoca pouke građaninu i predvodniku naroda, nastavniku i učeniku. Njom se vrlo upotpunjava veoma opsežna bibliografija naučnih dela i književnih spisa filozofa i pedagoga Andrije Stojkovića. I nalaziće se ona među uzoritim delima u vrsti filozofskih spisa kojima se predstavljaju naša nauka i opšta prosvećenost. Biće među odabranim našim knjigama koje se mogu nazivati ostvare- njima u duhovnom prostranstvu filozofije istorije.
Beograd, 24. septembar 1997. Vlado Strugar

Prof. dr Andrija B. Stojković, profesor (u penziji od 1990. godine) rođen je od majke Katarine (rođ. Stevanović) i oca Bogomira, 1924. godine i Čačku, gde je završio osnovnu školu i gimnaziju sa maturskim ispitom 1943. godine. Od stranih jezika govori francuski i ruski a služi se nemačkim, engleskim i latinskim jezikom. Diplomirao je filozofiju na Univerzitetu u Beogradu 1949. godine. Odbranio je doktorsku disertaciju pod naslovom „Lenjin o formalnoj logici“ koju je radio pod mentorstvom prof. Dušana Nedeljkovića, a odbranio pred komisijom čiji su članovi bili Miloš N. Đurić, Dušan Nedeljković, Vladimir Filipović, Marijan Tkalčić i Stjepan Pataki, na Filozofskom fakultetu u Beogradu 1951. godine.
Bio je profesor beogradskih gimnazija (1950–54), zatim asistent (1954), docent (1960), vanredni profesor teorijske filozofije na Filozofskom fakultetu (1962–75). Kao redovni profesor predavao je Osnove filozofije i Filozofiju prirodnih nauka na Prirodno-matematičkom fakultetu u Beogradu od 1975. do penzionisanja 1990. godine. Kao honorarni nastavnik predavao je na redovnim i poslediplomskim studijama u Visokoj školi političkih nauka u Sarajevu, na Poljoprivrednom fakultetu i u Centru visokih vojnih škola u Beogradu.
Jedan je od osnivača i član: Filozofskog društva Srbije, Društva za filozofiju i istoriju nauka i Hegelovog društva, i član Međunarodnog Hegelovog društva (Internationale Hegel-Gesellschaft, Salzburg-Berlin). Bio je kourednik časopisa: „Filozofski pregled“ (1953–55), „Filozofija“ (1957–64) i „Dijalektika“ (Časopis za metodološko-filozofske probleme matematičkih, prirodnih i tehničkih nauka, 1966–89), „NUS“ (1985–90) i „Nova misao“ (1989–90). Sa referatima učestvovao je na više od 60 jugoslovenskih i međunarodnih skupova filozofa univerzitetskog i akademijskog nivoa. Održao je oko hiljadu javnih predavanja u više od 100 mesta Jugoslavije. Član saradnik je od 1985. godine i stalni član saradnik Matice srpske od 1995. godine i član Udruženja književnika Srbije od 1997. godine.
Objavio je istraživačke radove iz sledećih oblasti: 1. Teorijska filozofija, 2. Istorija filozofske i društvene misli u Srbiji i Jugoslaviji, 3. Filozofija nauka, 4. Pedagogija, didaktika, školstvo, i 5. Filozofska bibliografija.
Pored 45 knjiga i brošura, objavio je više od 150 rasprava, studija i naučnih ogleda, 350 manjih članaka i kritičkih osvrta i veći broj ostalih stručnih i književno-kritičkih napisa. Radovi su mu objavljivani i našli odziva na ruskom, poljskom, slovačkom, makedonskom, slovenačkom, mađarskom, francuskom, kineskom, engleskom, nemačkom i rumunskom jeziku. Veći broj rasprava objavile su mu Srpska Akademija nauka i umetnosti, Crnogorska Akademija nauka i umetnosti, Makedonska Akademija nauka i umetnosti i Jugoslovenska (Hrvatska) Akademija znanosti i umjetnosti.

Srbija, istoriografija, `srpska revolucija`, Nikola Pašić, Svetozar Marković...
MG8