ISBN: Ostalo
Autor: Domaći
Godina izdanja: K192
Jezik: Srpski

Spoljašnjost kao na fotografijama, unutrašnjost u dobrom i urednom stanju!

Zarko Dimic
Kratak pregled istorije Sremski Karlovaca

Sremski Karlovci su gradsko naselje u opštini Sremski Karlovci, u Južnobačkom okrugu, ali pripadaju geografskoj regiji Srem, čiji naziv stoji i u imenu naselja. Sremski Karlovci se nalaze na desnoj obali reke Dunav, 12 km od Novog Sada i 9 km od Petrovaradina na starom putu prema Beogradu. Prema popisu iz 2011. u naselju je živelo 8.750 stanovnika.

Sremski Karlovci su jedino naselje u opštini Sremski Karlovci. Ovde prolazi železnička pruga i nalaze se Železnička stanica Sremski Karlovci i Železnička stanica Karlovački vinogradi.

Prema popisu iz 2011, u mestu živi 8.750 stanovnika (77% čine Srbi).

Sremski Karlovci su poznati po još nekim nazivima na drugim jezicima: nem. Karlowitz, Carlowitz, mađ. Karlóca, tur. Karlofça. Naziv Srijemski Karlovci su koristili Srbi ijekavci u ranijem vremenu, kao i naziv Biograd za Beograd, ali je i među njima zavladala ekavska varijanta, dok su ijekavsku varijantu za Sremske Karlovce sačuvali katolici. Za vreme NDH grad je preimenovan u Hrvatski Karlovci kao i Sremska Mitrovica, koja je nazvana Hrvatska Mitrovica.

Istorija
Rana istorija
U doba Rimskog carstva na mestu današnjih Karlovaca se nalazilo malo utvrđenje. Grad se prvi put pominje 1308. kao tvrđava pod imenom Karom, podignuta na rimskim temeljima. Karom je 1521. utvrđenje i naselje u Mađarskoj kraljevini, pod vlašću plemićkih porodica Batori i Morović.

Turska vlast

Karlovačka Bogoslovija — Sveti Arsenije Sremac
Otomanski vojskovođa Bali-beg je zauzeo ovo mesto 1521, koje je ostalo pod turskom vlašću narednih 170 godina. Slovensko ime, Karlovci, prvi put se pominje 1532—1533, u rukopisnom Otačniku manastira Krušedola. Za vreme otomanske vlasti mesto je bilo naseljeno Srbima i malim brojem Turaka. Godine 1545, Karlovci su imali 547 hrišćanskih stanovnika (Srba). U gradu su postojale 3 pravoslavne crkve i jedan manastir.

Pod turskom vlašću, Karlovci su postojali do 1688, do Velikog Bečkog rata (1683—1699), kada su Turci u povlačenju prema Beogradu spalili i uništili ovo mesto. Od 16. novembra 1698. do 26. februara 1699. u Karlovcima je održan kongres, koji je označio kraj neprijateljstva između Osmanskog carstva i Svete lige (koalicije Austrije, Poljske, Mletačke republike. Sa Rusijom je Turska potpisala posebno mir u trajanju od dve godine. Ovaj dogovor poznat je kao Karlovački mir. Po ovom dogovoru, Karlovci su postali deo habzburških poseda pod imenom Vojna krajina. Na mestu gde je potpisan mir, podignuta je 1817. godine kapela posvećena Svetoj Gospi od mira.

Habzburška vlast

Saborna crkva Svetog Nikole
Posle 1699. godine Karlovci postaju značajno trgovačko naselje, jer se preko ovog mesta usmeravaju trgovački putevi prema Turskoj. Blizina Dunava svakako je doprinosila još većem intenziviranju trgovine. Od 16. veka Karlovci su postali jedno od crkvenih središta srpskog naroda. Posle Prve seobe Srba 1690. Karlovci postaju jedan od kandidata za novo središte srpskih arhijereja. Tek posle Trećeg crkvenog privilegovanog izbornog sabora, 1713. godine, odlučeno je da se novo središte mitropolita iz manastira Krušedola premesti u Karlovce. Karlovci su bili sedište eparhije.

Godine 1718. Karlovčani su obnovili Donju crkvu koju su Turci oštetili prilikom povlačenja posle bitke kod Petrovaradina 1716. a koja je podignuta 1710. godine. Godine 1726. otvorila se u Karlovcima prva škola, zaslugom Mitropolita Mojseja Petrovića. Prvi učitelj bio je Maksim Suvorov, koji je iz Rusije doneo prve udžbenike. Nedugo potom, 1733. godine došla je u Karlovce još jedna grupa učitelja predvođena Emanuelom Kozačinskim, koji je kao profesor poetike i retorike predstavio sa svojim đacima prvu dramu u istoriji novije srpske književnosti, Tragikomediju o smrti poslednjeg srpskog cara Uroša V.

Godine 1739. u Karlovce se doselila brojna zajednica od 51 nemačke porodice i potom nastanila u podnožju Magarčevog brega oko Kapele mira.

Karlovci su 1746. godine dobili novu crkvu — sagrađen je hram Gornje Vavedenjske crkve na temeljima starog, po mnogo čemu sudeći, manastira iz 16. veka. Grad je u tom periodu, prema podacima iz 1753. godine, imao 3.843 stanovnika, od čega 3.110 Srba.

Najznačajniji period u istoriji grada započeo je od stupanja na položaj mitropolita Pavla Nenadovića 1749. godine. On je oživeo zapuštene škole, osnovao poseban crkveno narodni fond, iz kojeg su se finansirali učitelji i sveštenici, osnovao je štampariju, podigao sabornu crkvu posvećenu Sv. Nikolaju, obnavljao je fruškogorske manastire, proširio i ukrasio dvor i obližnju baštu, poklonio mnogo knjiga za tadašnje škole. Koliko je bio značajan i nezamenljiv, potvrdiće i stanje kakvo je nastalo posle njegove smrti (1768), škole i fond su se ugasili i do dolaska mitropolita Stefana Stratimirovića u Karlovcima se malo od pređašnjeg sjaja održalo. Neposredno nakon smrti mitropolita, Karlovce su posetili budući car Josif II, princ Albert i feldmaršal Laudon.

Bolnica u Karlovcima je podignuta 1770. godine u Donjem kraju.

Godine 1776. štampan je u Karlovcima prvi katalog mitropolijske biblioteke odakle saznajemo da je fond raspolagao sa 504 knjige i 104 stara rukopisa.

U ovom periodu Karlovci su imali najviše zanatskih radionica i trgovačkih radnji (1770. bilo je 36 dućana i 144 zanatlije, oko 30-40 kafana i nekoliko hiljada jutara pod zasadima vinograda).

Godine 1787. građani Karlovaca su bili oslobođeni državnog kuluka. Godinu dana kasnije, u Karlovcima je izbio veliki požar, kada je izgorela skoro čitava čaršija. Karlovci su brzo obnovljeni zahvaljujući mitropolitu Stefanu Stratimiroviću, koji je dao novi podstrek ekonomskom usponu i novom preporodu. U Karlovcima su tada živeli najbogatiji Srbi, koji su sabirali u ovo mesto ogroman kapital i koji se uvek na pravi način kanalisao i upotrebljavao za korist svoga roda. Jedan od takvih projekata bio je i osnivanje Karlovačke gimnazije. Gimnazija je osnovana prilozima Dimitrija Anastasijevića Sabova (20.000 forinti) i ostalih građana (s. 19.000). Car Leopold II poveljom od 11. 10. 1791. godine, odobrio je osnivanje gimnazije. Brigu o radu i životu gimnazije preuzeo je Patronat i Starateljstvo gimnazijskih fondova sa mitropolitom Stratimirovićem na čelu. Škola je otpočela sa radom 1. novembra 1792. u staroj zgradi Latinske škole, gde se organizovala nastava do podizanja nove zgrade 1891. godine.

Mitropolit Stratimirović je 1794. godine osnovao i bogosloviju, kao drugu po starosti u svetu (posle Kijevske). Malo kasnije, 1798. godine, osnovao je i internat Blagodjejanije, u kojem su stanovali i hranili se siromašni bogoslovi i gimnazijalci. Vuk Stefanović Karadžić je u toku 1805, pa sve do kraja 1806. godine, učio u Karlovcima da čita srpski i nemački, završio slovensku gramatiku i celu aritmetiku i katihizis. U ovom periodu gimnaziju su pohađali Sima Milutinović Sarajlija i Dimitrije Davidović, sinovi Alekse i Jakova Nenadovića.

Početkom 19. veka u Karlovcima se otvara malo naučno društvo, poznatije kao Karlovački krug, koje je okupilo mnoge umne ličnosti, i koje se bavilo pitanjima jezika i istorije. Napredujući sve više, Karlovci su 1807. godine dobili Prvu apoteku, a dve godine kasnije i Crtačku školu, koju je osnovao mitropolit, trudeći se da nastavi kontinuitet umetničkog razvoja i negovanja pravoslavne ikonografije. Do kraja 1811. godine završeno je i zidanje zgrade Magistrata. Mitropolit Stratimirović, koji je svojom angažovanošću obeležio jednu epohu u Karlovcima, umro je 23. 09. 1836. godine i sahranjen u Sabornom hramu.


Proglašenje Srpske Vojvodine — Majska skupština u Sremskim Karlovcima
Majska skupština održana 13. (1.) maja 1848. godine, u Karlovcima. Tada je mitropolit Josif Rajačić proglašen za patrijarha, pukovnik Stefan Šupljikac za vojvodu, Đorđe Stratimirović za predsednika Glavnog odbora i komandanta srpske vojske, te zaključena borba protiv Mađara u odbranu narodnih i crkvenih prava. Srpski narod je proglašen za politički slobodan i nezavistan pod austrijskom krunom. Oblasti Srema, Banata sa Granicom i kikindskim distriktom, Bačke sa bečejskim distriktom i šajkaškim bataljonom, Baranje te delovima Vojne krajine proglašene su za Srpsku Vojvodinu.

Kao glavni grad su određeni Karlovci, kasnije Zemun, pa Veliki Bečkerek, i na kraju Temišvar.

I upravo napadom mađarskih trupa iz Petrovaradina predvođeni generalom Hrabovskim 12. 6. 1848. na Karlovce, otpočele su borbe Srba sa regularnom vojskom.

Godine 1849, Srpska Vojvodina je transformisana u provinciju Srpska Vojvodina i Tamiški Banat. Karlovci nisu uključeni u ovu provinciju, već su ostali u Vojnoj krajini. Krajina je ukinuta 1881, otkad je grad u kraljevini Hrvatska i Slavonija, što je bio autonomni deo Austrougarske.

Neposredno pred revoluciju 1848. godine patrijarh Rajačić je podigao raskošnu rezidenciju Ilion (danas gradski muzej), sa malim vrtom i zimskom baštom.

Izbio je jula 1854. godine veliki požar tokom kojeg je izgorelo 37 kuća.[1]

Godine 1858., zauzimanjem patrijarha, u Karlovcima je otvorena nova tipografija, koja je uspešno radila do 1866. godine.

U Karlovcima je održan i čuveni Blagoveštenski sabor 1861. godine, organizovan zbog odluke Beča da, uspostavljajući kompromis sa mađarskom aristokratijom, utvrdi konačno teritorijalni integritet Ugarske, te zbog toga i ukine vojvodstvo, Srpsku Vojvodinu i Tamiški Banat. Sabor je predstavio predloge i uslove pod kojim će se ova oblast integrisati sa Ugarskom.

U Karlovcima su se organizovali Narodno–crkveni sabori 1864., 1865. i 1869.

Obeležavajući tridesetogodišnjicu od smrti Branka Radičevića, inicijativom učenika Karlovačke gimnazije 22. 07. 1883. godine, pesnikovi posmrtni ostaci su, uz veliku svetkovinu, preneti iz Beča na Stražilovo.

Zaslugom patrijarha Germana Anđelića i njegovog naslednika Georgija Brankovića sa Mitrovačkim protom Stevanom Anđelićem, podignuta je nova zgrada Karlovačke gimnazije prema projektu mađarskog arhitekte Đule Partoša.


Karlovačka patrijaršija, 19. vek
Drugo slavno karlovačko učilište, Bogoslovija je u vreme patrijarha Georgija Brankovića stasala u izuzetno uglednu školu, koja je pružala izuzetno obrazovanje. 1900. godine, podignut je prvi seminar za udoban i đacima primeren život.

Na inicijativu Patrijarha Brankovića, počela je da se gradi nova zgrada dvorske rezidencije 1892., prema projektu arh. Vladimira Nikolića. Zgrada je dovršena do 1884. godine. U dvoru se nalazi kapela Sv. Dimitrija, sa prelepim ikonostasom koji je naslikao Uroš Predić 1898. godine.

Srpska manastirska štamparija je otvorena 1895. zaslugom Ilariona Ruvarca i Platona Telečkog. Radila je vrlo plodno do 1941. godine. U Karlovcima su u ovom periodu izlazila dva značajna lista: Srpski sion od 1895. do 1907. i Brankovo kolo, književni časopis od 1895. do 1914. godine.

Slavnu kompoziciju Seoba Srba patrijarh Georgije Branković je naručio od Paje Jovanovića 1895. za Milenijumsku izložbu u Budimpešti. Januara 1904. godine, u Karlovcima je osnovano Sokolsko društvo.

Za vreme novog patrijarha Lukijana Bogdanovića, Saborni hram je dobio sadašnji izgled 1909/10. prepravkom njene fasade, a zidovi iznad pevnica i stolova ukrašeni su monumentalnim kompozicijama Paje Jovanovića.

Dragoceni časopis za unapređenje istoriografije Arhiv za istoriju Srpske mitropolije karlovačke, izlazio je u Karlovcima od 1911. do 1914. godine...