ISBN: Ostalo
Godina izdanja: 2016
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

KOSOVO - Atanije Urošević

Dokumenti Banja Luka 2016

420 str ilustracije
Atanasije Urošević je rođen 14. oktobra 1898. godine u Gnjilanu od oca Koste i majke Mare. Porodica Urošević starinom je iz Velike Hoče, a prema drugom kazivanju iz Prizrena. Poput mnogih porodica, i ova, plašeći se od zuluma i osveta Arnauta, dolazi na prostor Kosovskog Pomoravlja, gde se seli iz mesta u mesto, tražeći bolje uslove za život i rad ili da od zulumđara prikrije svoje poreklo. Njihovo se stanište u ovom kraju vezuje za sledeća mesta: Stanišor, Veliko Ropotovo, Kololeč, Rajanovce, Strelicu, Oraovicu itd. Atanasijev otac Kosta bio je abadžija. Majka Mara je iz čuvene porodice Ćamilovića iz Vučitrna. Urošević je osnovnu školu učio u rodnom mestu. Učitelj u prvom i drugom razredu (školske 1905/06 i 1906/07. godine) bio mu je Petar Petrović, rodom iz Peći, u tređem (1908/1909) Živko Popović, a u četvrtom (1909/10) Filip Prljinčenić.

„Po završenoj četvororazrednoj osnovnoj školi u rodnom mestu Gnjilanu mene je septemvra 1910. godine sa još trojicom đaka crkvenoškolska opština na zahtev mladoturske vlasti odredila za produženje školovanja u prištinskoj turskoj gimnaziji, gde đemo biti u internatu sa potpuno besplatnim izdržavanjem. No tu smo za dve godine završili samo jedan razred jer su sva srpska deca bila osloboćena preispitivanja od nastavnika, pošto smo u osnovnoj školi turski učili samo iz turskog bukvara“

Prvi balkanski rat zatiče ga u drugom razredu turske gimnazije. Pošto je nastava prekinuta, on se vraća u rodni grad. Urošević u odgovoru (MNiT) piše: „Školovanje sam nastavio školske 1913/14. godine u srpskoj gimnaziji u Skoplju“. Upisao se u drugi razred i završio ga. Zbog Prvog svetskog rata nastala je pauza u njegovom školovanju. Po oslobođenju nastavlja školovanje u Skoplju, gde 1922. završava gimnaziju i upisuje se na Filozofski fakultet u ovom gradu, na Geografsko-etnološku grupu. Studije je završio 1926. godine, a potom bio neukazani asistent na ovom fakultetu; 1927. godine (po odsluženju vojnog roka) izbran je za ukazanog asistenta na istom fakultetu na kome je doktorirao 1929. godine.

Za vreme Drugog svetskog rata, kao rezervni oficir vojske Kraljevine Jugoslavije, biva zarobljen od strane Nemaca. Zarobljeništvo je proveo u logorima, a osloboćen je 10. aprila 1945. godine. Posle osloboćenja izbran je za vanrednog profesora na Filozofskom fakultetu u Beogradu, a krajem 1946. godine prelazi u Skoplje na Filozofski fakultet, gde je 1950. postao redovni profesor. Penzionisan je 1964. godine, ali time njegov rad i aktivnost ne prestaju. Po ponzionisanju organizuje nastavu na novoosnovanom fakultetu u Prištini. U ovom gradu je ostao do 1958. godine. Od 1971. do 1973. godine bio je direktor Etnografskog instituta Srpske akademije nauka i umetnosti u Beogradu, gde je i sahranjen. Umro je 17. oktobra 1992. godine.

Urošević je kao naučni radnik najpoznatiji po knjigama: Gornja Morava i Izmornik (1935), Novobrdska Kriva Reka (1950) i Kosovo (1965). Pored toga, napisao je i sledeđe knjige: Vodič kroz Skoplje 1937, sa Aleksandrom Jelačićem i Francom Mesesnelom, Vrnjačka banja ( 1938), Fizička geografija (1953), Hidrografija kopna sa limnologijom (1954), Kartografija (1964), Toponimi Kosova (1975), Etnički procesi na Kosovu tokom turske vladavine (1987).... Urošević je obradio geografski materijal sa teritorije Jugoslavije za opšti enciklopedijski leksikon Sveznanje (1937). On je i autor priloga iz geografije sa prostora Makedonije u Enciklopediji Jugoslavije Leksikografskog zavoda FNRJ. Kao student Geografsko-etnološke grupe Filozofskog fakulteta u Skoplju, školske 1922/23. godine, Urošević je dobio zadatak da obradi nekoliko sela i taj rad prikaže dvočasovnom seminaru. „Izbor mu je pao na četiri sela Letničko-Grnčarske reke, od kojih je prvo bilo hrvatsko selo Letnica, drugo i tređe srpska sela Grnčar i Vrbovac i četvrto mešovito srpsko-albansko selo Mogila“. Ovo je ujedno i početak njegovog naučnog rada.

Profesor Petar S. Jovanović , za vreme drugog raspusta, daje mu objavu i nešto novca iz fonda Australijanske zadužbine pri Srpskoj kraljevskoj akademiji i zadatak da obavezno ponovo prouči četiri sela. „Tako sam ja produžio antropogeografsko proučavanje Gornje Morave , uz koju sam uporedo uzeo manju oblast Izmornik.“ Završivši istraživanje Gornje Morave i Izmornik 1927. godine sa 111 sela, Urošević je, početkom 1929. godine, na Filozofskom fakultetu u Beogradu prijavio ovu temu kao doktorsku tezu. Članovi ispitne komisije bili su redovni profesori d-r Tihomir Đorđević, d-r Jovan Erdeljanović i d-r Borivoje Ž. Milojević i vanredni profesor d-r Dušan J. Popović. „Taj moj rad je za doktorski ispit primljen na sednici Filozofskog fakulteta u Beogradu 27. juna 1929. godine. Profesor Cvijić, koji se preko svog ranijeg studenata i asistenata , mog profesora P. S. Jovanovića interesovao o mom naučnom radu, bio je već mrtav (umro je 1927)“

Prva Uroševićeva knjiga je ujedno i njegova doktorska teza Gornja Morava i Izmornik. Štampana je u Beogradu 1931. godine, a već nekoliko godina kasnije, temu je proširio i piše novu knjigu pod istim nazivom, koja je 1935. godine štampana. Kako je kasnije isticao, najviše je vremena utrošio u istraživanju ove oblasti, odnosno svog zavičaja: „Tako, na primer dok sam za 110 sela u Gornjoj Moravi probavio 120 dana, takoreći za svako selo 1 dan, dotle sam u Novobrdskoj Krivoj reci za 90 sela probavio 60 dana. Isto tako u prostranoj Kosovskoj kotlini sa 270 seoskih naselja, koju sam proučavao od 1931. do 1935 godine, prosečno sam gotovo po dva sela dnevno proučavao, upravo za 30 dana 54 sela. A u Siriniću za 15 seoskih naselja posao sam obavio za 8 dana“ Proučavao je etničku strukturu i etničke procese na Kosovu, uočivši kao glavni problem etnički poremeđaj stanovništva na štetu Srba. Jedan od prvih njegovih radova je Prodiranje Arbanasa i etnički poremeđaj Gornje Morave i Izmornika (1929). Izmeću ostalog glavni uzrok ovog velikog etničkog poremeđaja stanovništva je učešđe Srba u austrijsko-turskom ratu, na strani Austrije, krajem 17. i početkom 18. veka. Bivaju kompromitovani, i moraju da napuštaju svoja ognjišta, bežeći ispred Turaka. Urošević u navedenom radu piše:

„Razrenjenost i opustošenost srpskih naselja možda su bila mamac ovih doseljenika (misli se na Arbanase..). Po jednoj drugoj arnautskoj tradiciji priča se da su njihovi preci prilikom doseljavanja zatekli ovde Srbe vrlo „serbez“, slobodne, hrabre. Srpskih hajduka je bilo vrlo mnogo, pa su vlasti nudile zemlju ovim arbanaškim doseljenicima ako samo uspeju da poubijaju najglavnije hajduke. U istom radu Urošević piše: „Sa sve većim doseljavanjem i priraštaju Arbanasa Srbi postaju sve slabiji i manje otporniji. Srpskog življa stalno je nastajalo, iseljavalo se, i najzad je došlo do toga da je ono ostalo u manjini prema arnautskom elementu. Tek je onda uticaj Arbanasa postao najaktivniji. Onda je počelo islamizovanje i poarbananjavanje našeg življa“. Da bi se nekako odbranili od nasrtaja Srbi uzmiču prema ravnici, dok brdovitija mesta u ovoj oblasti ustupaju Arbanasima. Urošević je u ovoj knjizi obradio i problem čifčinstva, proces islamizacije Arbanasa, arbanšenje Srbe, Cigana, kao i telesne odlike, gostoprimstva, nacionalno oseđanje , krvnu osvetu. Prema pisanju d-r M. Kostića, knjiga Gornja Morava i Izmornik odlikuje se „izvanrednom konciznošću, preciznošću terenskih zapažanja, pouzdanošću izvora i literature i tačnošću naučnih zaklučaka“.

L. 1.