Godina izdanja: Ostalo
ISBN: Ostalo
Autor: Domaći
Vrsta: Istorija srpske književnosti
Jezik: Srpski

Retko u ponudi


Odlično očuvano


Dimitrije Bogdanović

Beograd
1986


Miroslavljevo jevanđelje je kodeks, odnosno rukopisna knjiga. To je jedan od najznačajnijih ćiriličkih spomenika srpske i južnoslovenske, odnosno srpsko-slovenske pismenosti iz 12. veka. Miroslavljevo jevanđelje je po svom sastavu jevanđelistar, bogoslužbena knjiga u kojoj su tekstovi raspoređeni prema čitanjima u toku crkvene godine. Pisano je za Miroslava, brata velikog župana Stefana Nemanje, kneza humskog za potrebe njegove zadužbine crkve svetog Petra na Limu, oko koje je kasnije nastalo Bijelo Polje, potiče s kraja 12. veka, najverovatnije iz pretposlednje decenije (1180-1191).[1][2] Miroslavljev ktitorski natpis na zadužbini takođe svedoči o razvoju naše pismenosti.[3] Pojedini istoričari smatraju da je knez Miroslav prethodno bio bogumil (pataren) jer je u to doba ovaj verski pokret bio veoma snažan ali za ovu hipotezu ne postoje čvrsti dokazi.[3] Humski knez Miroslav bio je oženjen sestrom bosanskog bana Kulina. Po tipu to je puno izborno jevanđelje - aprakos, što znači da ima čitanja za svaki dan, po Pashi, po Pedesetnici, po novom letu, kao i praznična i prigodna čitanja.[2] Miroslavljev puni aprakos se razlikuje od ostalih južnoslovenskih i istočnoslovenskih (staroruskih) punih aprakosa što ga čini jedinstvenim, odnosno originalnim u odnosu na rasprostranjeniji tip mstislavsko-vukanovski puni aprakos.[2] Tekst se svrstava u najstariju slovensku redakciju, koja se odlikuje tačnošću, vernošću originalu, jasnoćom, a u koju još spadaju Marijino, Asemanovo, Ostromirovo jevanđelje, Savina knjiga itd.[2] Jevanđelje ima 181 list, tekst je pisan na belom, tankom pergamentu, u dva stupca, slovima ustavne ćirilice i ukrašen je sa oko trista stilizovanih minijatura i inicijala u boji i zlatu. Smatra se da je preneto na Svetu Goru, zajedno sa Vukanovim jevanđeljem, u vreme osnivanja manastira Hilandar (oko 1198. godine), gde su se nalazila do sredine (Vukanovo), odnosno do kraja 19. veka (Miroslavljevo).[4] Miroslavljev (1180-1191) i Vukanov (1196-1202) jevanđelistar su najstarije sačuvane ćirilske knjige u Srba, dok Marijin jevanđelistar iz 11. veka, pisan glagoljicom, upućuje takođe na naše štokavsko govorno podneblje.

Miroslavljevo jevanđelje
Narodni muzej u Beogradu, Srbija
Miroslav`s Gospel 002.jpg
Miroslavljevo jevanđelje, strana 1
Tip
Jevanđelistar
Datum nastanka
12. vek
Mesto nastanka
Raška
Jezici
Srpskoslovenski jezik srpske redakcije i raške ortografije
Pisari
Nepoznat, pogrešno se verovalo da se zvao Varsamelon
Iluminirao/la
Gligorije dijak
Patron
Humski knez Miroslav
Materijal
Pergament; tekst pisan perom, mrkom i crnom bojom, naslovi crvenom; iluminacije crtane perom, bojene četkicom crvenom, zelenom, žutom i belom bojom, ukrašene zlatom
Veličina
41,8 cm × 28,4 cm ; 181 folio (362 strane)
Format
2 stupca po strani
Stanje
Nedostaje 166. list, koji se nalazi u Ruskoj nacionalnoj biblioteci u Sankt Peterburgu, zaveden kao „List iz Miroslavova evangelia F.p. I. No.83“
Pismo
Ustavna ćirilica
Sadržaj
Bogoslužbena knjiga u kojoj su tekstovi raspoređeni prema čitanjima u toku crkvene godine
Iluminacija
Najčešći ukrasi su inicijali, zatim minijature, dok su zastavice upotrebljene retko. Minijature su uglavnom dekorativne i retko ilustruju tekst
Primerci
Prevodu grčkog jevanđelistara carigradske crkve Sv. Sofije
Ranije posedovanje
Episkopska crkva Sv. Petra i Pavla u Bijelom Polju; Manastir Hilandar
Otkriven
zima 1845/46.
Pristupni broj 
inv. br. 1536
Ostalo
Potpis Gligorija dijaka na kraju teksta „Ja grešni Gligorije dijak nedostojan da se nazovem dijakom zastavih ovo Jevanđelje zlatom knezu velikoslavnomu Miroslavu sinu Zavidinu a mene gospodine ne zaboravi grešnoga no me sačuvaj sebi”
Rukopis Miroslavljevog jevanđelja nalazi se Beogradu, u Narodnom muzeju, sem jednog lista koji se čuva u Nacionalnoj biblioteci Rusije u Sankt Peterburgu.[5][6][a] Rukopis je zbog ratnih i kriznih događaja u 20. veku, a u odnosu na minuli manastirski period pretrpeo velika oštećenja, dok list koji se nalazi u Sankt Peterburgu danas važi za najbolje očuvan fragmenat od celog jevanđelja. Smatra se da su ipak najveća oštećenja na rukopisu nastala u mirnodopsko vreme 1966. godine tokom njegovog nestručnoga javnog izlaganja u staklenoj vitrini pod jakim sijaličnim svetlom u Narodnom muzeju koje je samo ubrzalo proces „isušivanja` pergamenta. Stanje rukopisa je tokom 1970-ih bilo naročito alarmantno da bi njegovo proglašenje za kulturno dobro od izuzetnog značaja 1979. godine presudno uticalo da se dve godine kasnije formira poseban novčani fond za restauraciju i konzervaciju jevanđelja. Od juna 2005. godine Miroslavljevo jevanđelje uvršteno je u Unesko listu „Pamćenje sveta` (engl. Memory of the World), na kojoj je za sada samo 120 dokumenata od izuzetnog i univerzalnog značaja.[7] Upis u ovu listu potvrda je izuzetnog značaja i vrednosti Miroslavljevog jevanđelja, a ujedno i obaveza njegovog očuvanja za dobrobit čovečanstva.[8][9] Od 2009. godine Miroslavljevo jevanđelje uvršćeno je u Uneskovu „Svetsku digitalnu biblioteku` (engl. World Digital Library).[10] Naziv ovom kodeksu (rukopisu) dao je Stojan Novaković, tadašnji upravnik Narodne biblioteke u Beogradu.

Od kada je preneto iz Hilandara u Beograd 1896. godine, Miroslavljevo jevanđelje je sa državom Srbijom i srpskim narodom preživljavalo sve burne istorijske događaje 20. veka, u pravom smislu tih reči.[11]

Sadržaj kodeksa
Uredi

Naziv Miroslavljevo jevanđelje potiče s kraja 19. veka, kada je taj naziv ovom rukopisu dao Stojan Novaković, tadašnji upravnik Narodne biblioteke u Beogradu.[12] Radi se zapravo o prevodu grčkog jevanđelistara[b] carigradske crkve Svete Sofije.[6] Prepisano je sa predloška koji vodi poreklo od makedonskih glagoljskih jevanđelja.[13]

Miroslavljevo jevanđelje pokazuje razvijen sistem knjižnog ukrasa, zasnovan na zapadnjačkoj i vizantijskoj tradiciji. Stil minijatura u osnovi je romanički, a sadrži i vizantijske uticaje. U njemu su zastupljeni inicijali karakteristični za romaničku minijaturu, često poreklom iz ostrvske (insularne) i pre—karolinške umetnosti, kao i jednostavniji inicijali vizantijskog porekla.[5] Ovo delo zapravo predstavlja jedno od najvažnijih svedočanstava o tadašnjim umetničkim uticajima Zapada na Istok i obratno.[8]

Izgled kodeksa
Uredi


Miroslavljevo jevanđelje, strane 1 i 2
Miroslavljevo jevanđelje pisano je na staroslovenskom jeziku, srpske redakcije i raške ortografije.[5] Po pravopisu predstavlja prvi i jedini primerak zetsko—humske škole. Dokaz je razvijene pisarske, odnosno kaligrafske tradicije u Zahumlju. Predstavlja spomenik koji svedoči o poreklu ukupne ćiriličke pismenosti.[13]

Kodeks je pisan u dva stupca po strani, na tankom, belom[6] pergamentu formata 41,8 cm × 28,4 cm. Sadrži 181 list, odnosno 362 strane.[13] Tekst Jevanđelja je pisan perom u dve kolumne, mrkom i crnom bojom, a većina naslova crvenom. Knjiga sadrži 296 minijatura crtanih perom, a zatim bojenih četkicom. Minijature su bojene crvenom, zelenom, žutom i belom bojom i ukrašene su zlatom, a u obliku su zastavica i inicijala.[5]

Kodeks je povezan u drvene korice presvučene kožom. Povez nije prvobitan, već je verovatno iz 14. veka (prema drugim izvorima 15-16. vek), a pretpostavlja se da je preuzet sa nekog drugog rukopisa, što potvrđuje njegova veličina, kao i tehničke i stilske odlike. Ukrašen je monogramima, floralnim ornamentom i koncentričnim krugovima na ukrsnicama linija. Na osnovu monograma se pretpostavlja da potiče iz nekog od svetogorskih manastira.[9][5][13]

Nastanak Miroslavljevog jevanđelja
Uredi


Razvoj raške države (1168-1190)
Zapis na poslednjem, 181. listu jevanđelja govori da ga je poručio humski knez Miroslav, brat velikog župana Stefana Nemanje. Miroslavljevo jevanđelje je, verovatno, bilo namenjeno njegovoj zadužbini — episkopskoj crkvi Sv. Petra i Pavla u Bijelom Polju na Limu, a pretpostavlja se da je tamo moglo biti ispisano i ilustrovano.[5]

Odgovor na pitanje ko je pisao Miroslavljevo jevanđelje još nije opšte prihvaćen. Na kraju teksta nalazi se zapis koji glasi: „ja pisah alilujare Gligorije”, a ispod ovoga sledi i čuveni zapis:

„ Ja grešni Gligorije dijak nedostojan da se nazovem dijakom zastavih ovo Jevanđelje zlatom knezu velikoslavnomu Miroslavu sinu Zavidinu a mene gospodine ne zaboravi grešnoga no me sačuvaj sebi... ”
Sasvim na kraju Jevanđelja, ispod Grigorijevog zapisa, napisana je samo jedna reč — „Varsamelon”.

Iz ovog zapisa proizilazi da je Gligorije pisao alilujare i naslove (crvenim mastilom), a glavni pisar tekstove jevanđelja (crnim mastilom). U drugom zapisu naznačeno je da je Gligorije „zastavio zlatom” odnosno ukrasio Jevanđelje (staroslovenski: zastaviti — ukrasiti). Srpska nauka smatra da je najveći deo teksta Miroslavljevog jevanđelja pisao anonimni glavni pisar, koji je ranije neosnovano nazvan Varsameleon. Reč „varsameleon” je zapravo slavinizirana grčka složenica βάλσαμελαιον i znači „balsamovo ulje”. Ova reč, napisana rukom glavnog pisara, bila je pogrešno tumačena kao ime.[13]

Iluminacije
Uredi

Iluminacije u Miroslavljevom jevanđelju
Minijature, inicijali i zastavice Miroslavljevog jevanđelja spadaju u najlepše srpske srednjovekovne knjižne ukrase. U njima su prisutni elementi zapadnog, romanskog stila. Naročito u načinu crtanja motiva i primene boja. Najčešći ukrasi su inicijali, zatim minijature, dok su zastavice upotrebljene retko. Minijature su uglavnom dekorativne i retko ilustruju tekst.

Inicijali su uočljivi i zahvataju po nekoliko redova teksta. Ima ih naslikanih i između stubaca. Svi su bogato ukrašeni ornamentima, pletenicom sa dve ili više međusobno upletenih traka, ili se u spletu lišća lako prepoznaju konture slova. Pored ovih ima i inicijala ukrašenih životinjama, maskama, kao i ljudskim likovima. Sve zastavice, osim prve na kojoj su prikazani jevanđelisti Jovan, Marko i Luka pod arkadama, jednostavnog su izgleda i crtane su perom. Najpoznatije minijature, uz pomenutu zastavicu sa jevanđelistima, jesu inicijal „V” — jevanđelista Marko, inicijal „V” — Aleksandar Veliki, inicijal „V” — Marija Magdalena. Treba pomenuti i inicijal „P” sa dve ptice, koji je upotrebljen za logo Narodnog muzeja. Među najlepše minijature svrstavaju se „Dijak za pultom” i „Dijak među lavovima”.[9][13]

Osnovna sredstva izražavanja iluminatora Miroslavljevog jevanđelja su linija i boja. Paleta je svedena, a odnosi boja zvučni. Pri obradi ljudske figure volumen je uglavnom postignut crtežom. Inkarnati su svetloružičasti ili je ostavljeno da se vidi boja pergamenta, a plastičnost je postignuta nanošenjem rumenila na istaknute površine lica. Proporcije su zdepaste, a draperije slede i naglašavaju oblike tela.[5]

Nesvakidašnje putešestvije Miroslavljevog jevanđelja
Uredi

Razdaljina između Bijelog Polja, gde je nastalo, i Beograda, gde se danas čuva, je 332 km. Na svom sedam i po vekova dugom putu do Beograda Miroslavljevo jevanđelje je prešlo više od 15 hiljada kilometara. Zahvaljujući ovom viševekovnom putešestviju, kao nemi svedok srpske istorije, izbeglo je sudbinu mnogih drugih ukradenih i spaljenih knjiga.[6]

Miroslavljevo jevanđelje u Hilandaru
Uredi
Ne zna se kada je tačno jevanđelje preneto iz manastira Svetog Petra u manastir Hilandar. Pretpostavlja se da se to desilo u 17. veku, zajedno sa manastirskim poveljama.[13]

Za Miroslavljevo jevanđelje srpska nauka je saznala relativno kasno, tek u drugoj polovini 19 veka. Ljubomir Stojanović, svojevremeno vodeći stručnjak za staroslovenski jezik i književnost, posetio je 1891. godine Hilandar. Cilj njegove posete bio je proučavanje Miroslavljevog jevanđelja. Uprkos ometanjima bugarskih monaha, profesor Stojanović je uspeo da dođe do Jevanđelja, da ga delimično prouči i napravi prve ispise.[6]

Folio 166
Uredi
Arhimandrit Porfirije Uspenski je u zimu 1845/46. godine posetio Hilandar. Krišom je ukrao jedan list isekavši ga iz knjige (folio 166; po našoj paginaciji 330—331) i preneo ga u Rusiju, gde se i danas čuva taj ukradeni deo.

Tokom narednih 28 godina o „listu srpskog jevanđelja iz 12. veka” napisano je nekoliko prikaza u kojima su se o vrednosti i lepoti njegovih ukrasa izricale najpohvalnije reči. U javnosti se, pod imenom `petrogradski list`, prvi put u novijoj istoriji pojavljuje na arheološkoj izložbi u Kijevu 1874. godine, gde ga je i fotografisao Stojan Novaković, tadašnji upravnik Narodne biblioteke u Beogradu, koji je i čitavom rukopisu dao ime Miroslavljevo jevanđelje.[12]

Na listu se nalaze čtenija (čitanja) za 7. (20.) januar, praznik Svetog Jovana Krstitelja, ukrašena inicijalom sa likom Vavilonske bludnice — metaforom za zlu Irodijadu, ženu cara Iroda, koja od muža zahteva glavu svetog Jovana. To je bio jedini nagi ženski lik u knjizi.[6]

Od tada do danas ovaj list je samo jedanput boravio u Srbiji. Tokom proleća 2015. godine bio je izložen u Vukovom i Dositejevom muzeju u Beogradu.[14][15] Pokrenuta je akcija da se ovaj list vrati u Srbiju,[16] a u oktobru 2019. je potpisan i sporazum sa Rusijom o razmeni sedam slika Nikolaja Konstantinoviča Reriha koje su u vlasništvu Narodnog muzeja Srbije za ovu stranicu. Ovo je izazvalo brojne kontroverze.[17]

Povratak u Srbiju
Uredi
Veliko zalaganje srpskih sveštenih krugova, kao i srpskih naučnika dovelo je do toga da mladi kralj Aleksandar Obrenović o Uskrsu 1896. godine poseti Hilandar. Tom prilikom on je, želeći da otplati dugove manastira i tako ga vrati pod srpski suverenitet, bogato darivao manastir, koji je bio u veoma teškoj materijalnoj situaciji, a Hilandarci su mu, za uzvrat, poklonili svoje najvrednije relikvije: Miroslavljevo jevanđelje i Osnivačku povelju manastira Hilandara, koju je izdao Stefan Nemanja (Sveti Simeon) (povelja je u međuvremenu izgubljena).[18] Kralju je rukopis lično uručio češki monah i jedan od tada najučenijih ljudi u manastiru Sava Hilandarac. Rukopisi su pod budnim okom kralja i njegove pratnje stigli u Beograd.

Dva dana pošto je kralj napustio Hilandar, u manastir je stigao tajanstveni čovek iz Sankt Peterburga, sa namerom da otkupi Miroslavljevo jevanđelje po bilo kojoj ceni.[6][12]

U Majskom prevratu, u noći 28. na 29. maj 1903. godine, kralja Aleksandra i njegovu suprugu Dragu ubila je grupa oficira zaverenika. Te noći iz dvorskog sefa nestalo je Miroslavljevo jevanđelje i narednih 11 godina nije se znalo gde se ono nalazilo, a srpska štampa se pomno bavila ovom krađom i potragom za najvrednijom srpskom relikvijom.[6]

Prvi svetski rat
Uredi
Uoči objave rata Srbiji, 1914. godine, glavni deo Trezora Narodne banke Srbije (Državna blagajna), u kome se nalazio državni novac i zlatne rezerve, evakuisan je iz Beograda u Kruševac. U međuvremenu je kraljevski bibliotekar iz Topole, pakujući knjige i dokumentaciju kralja Petra za evakuaciju, u jednom od sanduka pronašao Miroslavljevo jevanđelje i znajući o kakvoj se relikviji radi, predao ga regentu Aleksandru. Ne zna se kako je jevanđelje dospelo u posed kralja Petra.

Miroslavljevo jevanđelje je, sa ostalim dragocenostima, preneto je u Kruševac i zapakovano kao velika dragocenost. Tako je Državna blagajna, a sa njom i Miroslavljevo jevanđelje, pratila kretanje srpske vlade od Kruševca do Niša, Kraljeva i Raške, a potom je 1915. godine sledila povlačenje srpske vojske, preko Peći, Podgorice, Skadra i Svetog Jovana Medovskog do Krfa. Oktobra 1915. godine u Rašku su ga doneli ministri Ljuba Davidović i Voja Marinković i predali A. Leviću, načelniku Državnog knjigovodstva. Po naredbi Levićevoj, o njemu je lično vodio brigu M. Stevčić blagajnik državnog trezora.[19] Upakovano i umetnuto u jedno sanduče od dasaka, prošlo je albansku `golgotu`, tri meseca deleći sudbinu - zajedno sa državnim trezorom.

Jevanđelje se neko vreme nalazilo na Krfu, u sefu Državne blagajne, a potom je predato na starateljstvo srpskoj vladi, predsedniku Nikoli Pašiću i ministru Stojanu Protiću. Po okončanju rata, 1918. godine, relikvija se sa vladom bezbedno vratila u Beograd.[6][12]

Drugi svetski rat
Uredi
Između dva svetska rata Miroslavljevo Jevanđelje je ostalo u posedu porodice Karađorđević, uprkos odluci Ministarstva prosvete iz 1903. godine da se preda na čuvanje Narodnoj biblioteci Srbije. Čuvano je u trezoru Glavne državne blagajne.[20] Knez Pavle Karađorđević, koji se u to vreme starao o Miroslavljevom jevanđelju, poklonio ga je 1935. godine sopstvenom muzeju. Tako je u bombardovanju, 6. aprila 1941. godine, rukopis izbegao sudbinu više stotina srednjovekovnih povelja, rukopisnih knjiga i inkunabula, skoro 50 hiljada kompleta časopisa i novina i oko 350 hiljada knjiga, koje su izgorele u do temelja sravnjenoj zgradi Narodne biblioteke na Kosančićevom vencu.

Nemci su odmah po ulasku u Beograd počeli da tragaju za Miroslavljevim jevanđeljem i drugim vrednim relikvijama. Međutim, Dvor je još 1940. godine predao Jevanđelje Narodnoj banci Srbije na čuvanje. Početkom rata ono je sklonjeno u filijalu u Užicu. U strahu od Nemaca rukopis je predat igumanu obližnjeg manastira Rača koji ga je zakopao u oltaru.[21] Manastir Rača je od 1941. do 1943. godine nekoliko puta bio pljačkan i paljen, ali Miroslavljevo jevanđelje nije ni pronađeno, ni oštećeno. Plašeći se da neko ipak ne ukrade Miroslavljevo Jevanđelje, iguman ga je vratio u užičku filijalu Narodne banke. Upravnik filijale ga je 1943. godine kroz okupiranu Srbiju u tajnosti preneo do Beograda, gde je sklonjeno u zgradi Narodne banke Srbije. Po jednoj priči, Miroslavljevo jevanđelje je bilo stavljeno u trezor koji su Nemci već pretresli i opljačkali, a po drugoj, bilo je sakriveno među računovodstvene papire koji im nisu bili interesantni.[6][12]

Savremeno doba
Uredi

Fototipsko izdanje Miroslavljevog jevanđelja, objavljeno 2020.
Posle oslobođenja Beograda Miroslavljevo jevanđelje prešlo je u nadležnost Ministarstva prosvete, sa Vladislavom Ribnikarom na čelu. Godine 1945. osnovana je komisija koja je utvrdila stanje rukopisa i predala ga na čuvanje Umetničkom muzeju — današnjem Narodnom muzeju u Beogradu, gde je zavedeno pod inventarskim brojem 1536. Tu je Miroslavljevo jevanđelje je bilo izloženo sve do 1966. godine u vitrini koja nije imala adekvatne uslove za čuvanje takvog rukopisa. Godine 1966. sklonjeno je u fundus Narodnog muzeja. Od 1985. godine povremeno se izlaže.

Godine 1998. izvršena je konzervacija kodeksa i poveza. Danas se Miroslavljevo jevanđelje čuva u posebnoj komori, u Narodnom muzeju u Beogradu.[6]

Svetska digitalna biblioteka
Uredi
U aprilu 2008. godine potpisan je sporazum između Narodne biblioteke Srbije i Kongresne biblioteke u Vašingtonu o pristupanju projektu Svetske digitalne biblioteke. Radi se o vrlo ambicioznom projektu, digitalnom trezoru svetske kulturne baštine. Odlučeno je da Miroslavljevo jevanđelje i časopis „Zenit” budu prve kolekcije iz Srbije koje će činiti deo Svetske digitalne biblioteke.[22]

Pokušaj prisvajanja
Uredi
U novembru 2012. godine, Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti je organizovala naučni skup „Hrvatska ćirilična baština” gde je pokušano da se Miroslavljevo jevanđelje predstavi kao delo pisano „hrvatskom ćirilicom”.[23]

Reprinti Miroslavljevog jevanđelja
Uredi

Glavni članak: Fototipsko izdanje Miroslavljevog jevanđelja

72 sata u hramu — Od 20. do 23. septembra 2007. godine, u okviru manifestacije „Dani evropske baštine” U Hramu Svetog Save izloženo je fototipsko izdanje Miroslavljevog jevanđelja. Posetioci u Hramu imali su priliku da vide kako knjiga izgleda, da preko velikog ekrana 6 m x 4 m listaju sve stranice knjige sa svim iluminacijama, da čuju kako zvuče reči staroslovenskog jezika zapisane u knjizi. Istovremeno, samo za tu priliku unutrašnjost Hrama preuređena je u nesvakidašnju umetničku radionicu, u kojoj su ambijent kreirali mladi ikonopisci, fresko-slikari, majstori mozaika, kaligrafije i duboreza.[24]
Godine 1896. profesor Ljubomir Stojanović je, po nalogu kralja Aleksandra, odneo Miroslavljevo Jevanđelje u Beč da bi se tamo izradilo fototipsko izdanje. Knjiga je raskoričena, fotografisana i štampana u Carskoj i kraljevskoj štampariji. Knjiga je štampana o trošku kralja Aleksandra I Obrenovića. Godine 1897. Ljubomir Stojanović se vratio u Beograd i kralju predao original Miroslavljevog jevanđelja i sve primerke fototipskog izdanja. Ovo izdanje predstavljalo je vrhunac štampe, u odnosu na mogućnosti tehnike i finansija kojima je Stojanović raspolagao. Štampano je u tiražu od 300 primeraka i sadržalo je 40 strana u koloru i u formatu koji je identičan originalu, a ostalih 320 u dve boje (crna i crvena) i na pola smanjenog formata, postavljane po dve na stranu.[6][12]

Godine 1998, gotovo na stogodišnjicu prvog reprinta, objavljeno je fototipsko izdanje Miroslavljevog jevanđelja. Štampa faksimila i pratećih knjiga završena je na Vidovdan, 28. juna, u Johanezburgu, Južnoafrička Republika, a čitav projekat je rezultat sedmogodišnjeg truda jedinstvenog tima internacionalnih eksperata: urednika, istoričara, vizantologa, konzervatora, tehnologa, štamparskih i grafičkih majstora, umetnika i zanatlija. Neposredno po izlasku iz štampe otkupile su ga mnoge od najznačajnijih svetskih nacionalnih i univerzitetskih biblioteka, između ostalih: Kongresna biblioteka, Britanska biblioteka, Berlinsko-Brandenburška akademija umetnosti; Geteov institut u Minhenu, Johan Volfgang Gete Univerzitet u Frankfurtu, Austrijska nacionalna biblioteka, Aleksandrijska biblioteka, Biblioteke univerziteta Harvard, Prinston, Jejl; Damberton Ouks; Oksford, zatim manastiri Hilandar, Ostrog, Rača na Drini, Savina, Crkva Svetog Save u Londonu, Crkva Svetog Nikole u Kotoru, Srpska crkva u San Francisku...

U Beogradu je, 29. februara 2000. godine, održana velika promocija ovog izdanja, u svečanoj sali Srpske akademije nauka i umetnosti.[25]

Detaljna digitalizacija Miroslavljevog jevanđelja urađena je 2021. godine.[26] Nakon digitalizacije pojavila se sumnja da je prilikom restauracije 1998. godine načinjeno oštećenje Miroslavljevog jevanđelja i da strane tokom povezivanja nisu poređane redom.


Istorija srpske književnosti
Stara srpska književnost