Godina izdanja: 2010
ISBN: 978-86-914251-0-4
Autor: Domaći
Vrsta: Istorija srpske književnosti
Jezik: Srpski

Autor - osoba Pokrajac, Gordana, 1970- = Pokrajac, Gordana, 1970-
Naslov Od Hekube do Atamanta : ka izvorima dubrovačke renesansne tragedije / Gordana Pokrajac
Vrsta građe dr.knjiž.oblici
Jezik srpski
Godina 2010
Izdavanje i proizvodnja Novi Sad : Društvo za Srpsko narodno pozorište, 2010 (Novi Sad : Scan studio)
Fizički opis 469 str. ; 24 cm
(karton)
Napomene Tiraž 250
Summaru: str. 441
Bibliografija: str. 443-448
Registar stručnih pojmova: str. 449-454; Registar imena: str. 455-468.
Predmetne odrednice Dubrovačka književnost -- Tragedije -- 16-17v

UVOD
Renesansna književnost, kao sinteza sklada, reda, harmonije, klasične pravilnosti i svega onoga što reflektuje svest renesansnog čoveka i njegov pogled na svet, obnovila je i onovremenom kontekstu prilagodila tekovine antičkog teatra u celini, te u okviru njega i sam tragički žanr. Ovo se na prvom mestu odnosi na italijansku tragediju, a potom i većinu ostalih evropskih ostvarenja u oblasti ovoga žanra: francusku, englesku, špansku, nemačku i druge tragedije, a pored ostalih i na dubrovačku. Jedan od preduslova za razvoj renesansne tragedije leži u činjenici da je Dubrovnik predstavljao pandan italijanskim gradovima državama, a posedovao je i humanistički orjentisanu aristokratiju, koja je umela visoko da ceni književnu i umetničku delatnost. Dubrovački tragičari su no uzoru na italijanske pisce pružali svojim tragedijama duh renesansnog vremena, te pečat novog i modernog pristupa tragičkoj umetnosti.
Trgovi i eksterijeri palata starog Dubrovnika predstavljali su na osoben način živi teatar, međutim, dubrovački tragički teatar nije mogao dosegnuti tako visok procvat kao italijanski, mada ni ovaj potonji u onovremenoj epikurejskoj atmosferi nije imao primat kakav je dat komediji i pastorali. Između ostalog je i akademizam renesansne Italije na svojevrstan način nametao što striktniji sled antičkih uzora, te je i pokušaj pojedinih tragičara da uobliče sopstvene drame u modernijem smislu, smatran neuspešnim. Ovakav primat akademskih postulata, odrazio se delom kako na druge evropske teatre, tako i na dubrovački, na koji je izrazit uticaj imala Italija. Pored zahteva normativne poetike, nije reč o prostom usmerenju ka antici i oveštalom evociranju starih formi: naprotiv, helenski i rimski teatar uveo je jednu novinu unutar italijanske tragedije u renesansi, ostavljajući joj slobodu unošenja izmena i daljeg stvaralačkog razrađivanja na sceni tragičkog teatra, u skladu sa zamislima lica, što se na progresivan način neposredno odrazilo i na postupke dubrovačkih tragičara.
U italijanskom teatru, koji je pružao podsticaj dramskim piscima u Dubrovniku, pojavile su se u vreme renesanse prerade antičkih tragičkih dela, prilagođenih onovremenoj publici. Dubrovački stvaraoci su se u drugoj polovini XVI stoleća okrenuli prepevima antičkih i renesansnih tragedija, opredeljujući se za sadržaje koji su korespondirali sa dubrovačkim realijama, te su mogli naići na razumevanje svojih gledalaca i čitalaca. U skladu sa tim, predmet ove knjige čini opus od pet dubrovačkih tragedija koji obuhvata sledeća dela: Hekubu Marina Držića, Dalidu Savka Gučetića Bendeviševića, Jokastu Miha Bunića Babulinovića, Elektru Dominka Zlatarića i Atamanta Frana Lukarevića Burine; navedene tragedije predstavljaju prepeve i prerade, te je zbog toga neophodno istražiti njihove izvore.
Prvu tragediju u Dubrovniku, pod naslovom Hekuba, stvara Marin Držić; on je prepevao preradu istoimene Euripidove tragedije, a na osnovu latinskog prevoda venecijanskog pisca Lodovika Dolčea. Držić je svoju junakinju izdvojio iz helenskog konteksta sudbinske predodređenosti i dao joj dimenziju svevremene ljudske tragičnosti. Utkao je u svoju Hekubu refleksije o životu obavijene osobenim stavovima, proizišlim iz temeljnog sagledavanja čovekove egzistencije i povezivanja sa sopstvenim vremenom, što je postalo zajednička odlika svih potonjih prevoda.
Tragedija koja je obilovala mudrostima i onespokojavajućim porukama upućenim publici renesansnog vremena, bila je Dalida Savka Gučetića Bendeviševića, najdramatičnija od svih pet dubrovačkih ostvarenja. Specifičnost ovoga dela ogledala se i u tematici, koja je odstupala od starogrčke i okrenula se novijem vremenu; u pitanju je romantična i nesrećna sudbina Dalide i Oronta, paralelna onoj koju će obraditi Šekspir u Romeu i Đulijeti. Gučetiću je kao osnovni izvor za uobličenje Dalide poslužila drama Adriana Luiđija Grota i u nešto manjoj meri njegova Dalida, te slavna Orbeka Đambatista Điraldi Čintija. Novina koju je dubrovački autor pružio svojom dramom bila je, između ostalog, sudbina žene pobunjene protiv strogog patrijarhalnog kodeksa, nametnutog braka i inferiornog položaja u porodici.
Krvave scene senekovske provenijencije u tragediji Dalida otkrivaju autorovu nameru da aktuelizuje zbivanja i približi ih svome vremenu, kao što će to učiniti i Miho Bunić Babulinović u svojoj tragediji Jokasta. M. Bunić je poput Držića preradio jednu Euripidovu tragediju (Feničanke), a posredstvom italijanskog prevoda Lodovika Dolčea, pod naslovom Đokasta. Podstaknut Držićevim primerom, Bunić je u Jokasti pokrenuo i problematiku svoga vremena koja se ticala: prolaznosti, antagonizma dobra i zla, ljudske sreće i drugih značajnih fenomena, a u kontekstu starogrčke tematike i osobene euripidovske atmosfere.
Jedina dubrovačka tragedija prevedena sa starogrčkog Sofoklovog izvora jeste Elektra Dominka Zlatarića; ovo delo se oslanjalo isključivo na istoimeni klasični original, te je stoga u najvećoj meri „antičko“. U skladu sa renesansnim poimanjem, Zlatarić je prevodio Sofokla sa izvesnim slobodama (upotreba latiniziranih imena, polimetrija, uvođenje elemenata hristijanizacije) ostajući dosledan helenskom kontekstu.
Poslednja u nizu prepevanih renesansnih tragedija, nastala na samom kraju XVI stoleća, jeste Atamante Frana Lukarevića Burine. Ovo je jedina tragedija čiji protagonista nije ženski akter, nego tebanski kralj Atamante, posredstvom koga je autor reflektovao ne samo doticaje sa dubrovačkom sredinom renesansnog vremena, nego i sa sopstvenom ličnošću i svojom „pikarskom` sudbinom. Delo je nastalo kao rezultat prepeva istoimene italijanske tragedije Tjirolama Zopia, uz relacije mitološkog sveta sa onim dubrovačkim, koji pokreće svevremene teme zaodenute u hristijanizovane okvire i rafinovane manirističke stihove. Karakteristika svih navedenih tragedija, na tako i ove Lukarevićeve, jeste unošenje novovekovnog iskustva i dubrovačkih prilika u starovekovni mitološki kontekst, u cilju prezentovanja pred publikom renesansnog vremena.
MG66 (G)