Godina izdanja: 2024
ISBN: 978-961-94377-7-3
Autor: Domaći
Oblast: Pravoslavlje
Jezik: Srpski

BOJAN CVELFAR

SRPSKA PRAVOSLAVNA CRKVA U SLOVENIJI IZMEĐU DVA SVETSKA RATA

Izdavač - Kulturno-prosvetni centar `Sveti Kirilo i Metodije, Ljubljana; Srpska pravoslavna crkvena opština, Ljubljana

Godina - 2024

400 strana

24 cm

ISBN - 978-961-94377-7-3

Povez - Tvrd

Stanje - Kao na slici, tekst bez podvlačenja



SADRŽAJ:
Predgovor

ISTOČNA CRKVA DO RAZMATRANOG RAZDOBLJA
Pravoslavna crkva i njena organizacija
Srpska pravoslavna crkva
Razdrobljena srpska crkva pre ujedinjenja

SRPSKA PRAVOSLAVNA CRKVA OD UJEDINJENJA DO 1941
Početak ujedinjavanja
Proglašenje ujedinjene Srpske pravoslavne crkve Kraljevine SHS
Patrijarh Dimitrije Pavlović (1921-1930)
Patrijarh Varnava (Petar) Rosić (1930-1937)
Patrijarh Dr Gavrilo Dožić (1938-1950)

VERSKI SUŽIVOT U NOVOJ DRŽAVI
Ministarstvo vera
Zakon i Ustav o Srpskoj pravoslavnoj crkvi
Vojno sveštenstvo u doba Kraljevine

EPARHIJSKA VLAST ZA SLOVENIJU
Pod jurisdikcijom Gornjokarlovačke eparhije
Osnivanje Zagrebačke eparhije
Sveštenički sabori i posete mitropolita Sloveniji

PRELASCI U PRAVOSLAVNU VEROISPOVEST U SLOVENIJI
Statistički pregled prelazaka s nekoliko primera
Promena veroispovesti kod dece
Bračno pravo

CRKVENE OPŠTINE I PAROHIJE U TRI NAJVEĆA SLOVENAČKA GRADA

SRPSKA PRAVOSLAVNA CRKVENA OPŠTINA I PAROHIJA LJUBLJANA
Organizacija i uprava crkvene opštine
Svetosavske proslave
Parohijski sveštenici
Crkveno pojanje
Versko dobrotvorno starateljstvo i bratstvo pravoslavnih Slovenaca
Crkveni obredi u dane praznika i u drugim posebnim prilikama
Slave vojnih jedinica, vojne i druge zakletve
Pravoslavna veronauka
Verska nega u bolnicama, sanatorijumima i kaznionicama
Pokušaji organizovanja pravoslavnog života u nekim drugim krajevima
Iskre iz verskog života ruskih emigranata

SRPSKA PRAVOSLAVNA CRKVENA OPŠTINA I PAROHIJA MARIBOR
Organizacija i uprava crkvene opštine
Svetosavske proslave
Parohijski sveštenici
Pravoslavni život
Vojničke slave i zakletve
Pravoslavni verska nastava
Pokušaj organizovanja pravoslavnog života u Murskoj soboti

SRPSKA PRAVOSLAVNA CRKVENA OPŠTINA I PAROHIJA CELJE
Organizacija i uprava crkvene opštine
Svetosavske proslave
Parohijski sveštenici
Pravoslavni život
Slave vojnih jedinica, vojničke i druge zakletve
Pravoslavna verska nastava
Verska nega u bolnicama, sanatorijumima i banjama
Pravoslavna kapela u lečilištu Rogaška Slatina

IZGRADNJA VERSKIH OBJEKATA
Hram sv. Save u Celju
Crkva sv Ćirila i Metodija u Ljubljani
Lazarica u Mariboru

Sažetak
Summary - The Serbian Orthodox Church in Sloveni Between the World Wars
Izvori i literatura
Popis imena
O autoru


`U zbirci Prepoznavanja (Razpoznavanja) Instituta za noviju istoriju u Ljubljani, objavljena je 2017. kao monografija br. 31, knjiga Bojana Cvelfara Srpska pravoslavna crkva u Sloveniji u međuratnom periodu. Cvelfar je bio direktor Istorijskog arhiva u Celju, a od 2013. je direktor Arhiva Republike Slovenije. Monografija predstavlja priređenu doktorsku disertaciju autora, odbranjenu 2015. na Filozofskom fakultetu

Sadržaj monografije čini Predgovor i deset poglavlja: Istočna crkva do razmatranog perioda; Srpska pravoslavna crkva po ujedinjenju do 1941. godine; Verski suživot u novoj državi; Eparhijska oblast za Sloveniju; Prelazi u pravoslavnu veroispovest u Sloveniji; Crkvene opštine i parohije u tri najveća slovenačka mesta; Srpska pravoslavna crkvena opština u parohiji Ljubljana; Srpska pravoslavna crkvena opština u parohiji Maribor; Srpska pravoslavna crkvena opština u parohiji Celje; Izgradnja verskih objekata. Knjiga je zasnovana na istraživanjima obavljenim u Arhivu Jugoslavije, Arhivu Republike Slovenije, Hrvatskom državnom arhivu, Istorijskom arhivu Beograda, Arhivu Ministarstva odbrane Republike Srbije - Vojni arhiv, Pokrajinskom arhivu Maribor, Istorijskom arhivu Celje, Arhivu

U prva tri poglavlja, koja se mogu smatrati uvodnim, autor pruža prikaz istorijata i organizacije Pravoslavne crkve uopšte i posebno Srpske pravoslavne crkve; govori o periodu ujedinjenja SPC 1918–1920; pruža osnovne podatke o tri patrijarha koja su se nalazila na čelu Crkve u međuratnom periodu: Dimitriju Pavloviću, Varnavi Rosiću i Gavrilu Dožiću; predstavlja versku kompoziciju jugoslovenske države; odnose države i crkve i funkcionisanje Ministarstva vera; proces donošenja Zakona o SPC i Ustava SPC; i ulogu i položaj vojnog sveštenstva u novoosnovanoj državi.

Četvrto poglavlje posvećeno je organizaciji SPC na prostoru Slovenije, u početku pod jurisdikcijom Gornjokarlovačke eparhije, na čijem čelu se nalazio vladika Ilarion Zeremski. Posle osnivanja Zagrebačke mitropolije 1931. (a ne 1932. godine, kako navodi autor), parohije u Sloveniji (izuzev Marindola) potpadaju pod njenu jurisdikciju. Na čelo mitropolije 1932. dolazi mitropolit Dositej Vasić. Među novim opštinama pravoslavne crkve u Sloveniji, crkvena opština u Ljubljani, osnovana 27. februara 1921, bila je najvažnija. Sledile su crkvene opštine Maribor (ustanovljena 1921. a potvrđena 1926) i Celje (1921–1922). Autor ističe da se glavne zasluge za uvođenje pravoslavne organizacije u Sloveniji mogu pripisati vojnom svešteniku u Ljubljani Dimitriju Jankoviću, koji je 1924. godine postao i protoprezviter za čitavu Sloveniju. Pored njega, protojerej Nikola Trifunović bio je veoma angažovan u razvoju crkvene organizacije. Cvelfar naglašava da je vojno sveštenstvo bilo ključno kod sprovođenja organizacije SPC u tri novoosnovane parohije (Ljubljana, Maribor i Celje) i dodaje da je SPC bila bezuslovno i otvoreno podržavana, finansijski i moralno, od svih komandanata Dravske divizije, kao i od Ministarstva vojske i mornarice.

Bojan Cvelfar navodi da su postojali različiti razlozi za prelazak Slovenaca u pravoslavnu religiju, ali da su najčešći bili sklapanje brakova i jugoslovenstvo. Ova pojava međutim nije predstavljala masovni pokret, već kako nalazi autor, upravo suprotno, radilo se o skromnim brojevima, u apsolutnom i relativnom smislu. U parohijama Ljubljana i Celje, u pravoslavnu veru je u periodu od 1920. do 1941. prešlo ukupno 1.434 osobe (642 muškarca i 792 žene). U Ljubljani je 97,5% prelaza bilo iz rimokatoličke vere, a u Celju 95%. Upoređujući zvanične popise stanovništva iz 1921. i 1931. godine, autor zaključuje da je broj pravoslavnih vernika u Sloveniji ostao na istom nivou, 6.611, odnosno 6.745, što je predstavljalo samo oko 0,6% ukupnog stanovništva. Jedna trećina od ukupnog broja pravoslavnih vernika živela je u Ljubljani u međuratnom periodu.

Autor piše i o malo poznatom sukobu koji je izbio u drugoj polovini tridesetih godina između srpskih i dela slovenačkih pravoslavnih vernika čije jezgro su činili pripadnici Bratstva pravoslavnih Slovenaca. Oni su tražili veću upotrebu slovenačkog jezika, suprotstavljali su se komunikaciji na ćiriličnom pismu, zahtevali su i postavljanje slovenačkog pravoslavnog sveštenika u Ljubljani. Nezadovoljnim Slovencima pridružilo se i nekoliko nezadovoljnih Srba. Iako je ovaj sukob bio očigledan u sve tri crkvene opštine, u Ljubljani je dostigao najveće razmere. Ovde su pristalice ovog pokreta, na čijem je čelu bio Franjo Majcen, pokušale da preuzmu crkvenu opštinsku administraciju na izborima 1939. godine, ali u tome nisu uspele.

Bojan Cvelfar analizira i način finansiranja crkvenih opština, prihode i rashode, kao i verske proslave koje su bile organizovane i koje su po njegovim navodima obično donosile i značajan finansijski prihod, namenjen uglavnom za izgradnju crkava, a delom i za dobrotvorne svrhe. Pravoslavne parohije u Sloveniji nalazile su se u specifičnim uslovima, jer su delovale u pretežno rimokatoličkoj sredini i sve tri su pokrivale veliku teritoriju kojom je bilo teško upravljati. I pored toga, SPC je igrala vidljivu ulogu u proslavi državnih i drugih praznika (Dan ujedinjenja, kraljev rođendan, Vidovdan) i važnih godišnjica (na primer, godišnjica proboja Solunskog fronta), kada je bilo posebno naglašavano jugoslovenstvo i odanost kralju.

U monografiji je posvećena pažnja i ruskim emigrantima koji su bili nastanjeni u Sloveniji i koji su predstavljali značajan procenat pravoslavnih vernika u Ljubljani. Među njima je bilo puno univerzitetskih profesora, od kojih su neki bili vrlo aktivni u svojim crkvenim opštinama.

Tri posebna poglavlja posvećena su srpskim pravoslavnim opštinama u Ljubljani, Celju i Mariboru, sa detaljnom rekonstrukcijom podataka vezanih za organizaciju i upravu; svetosavskim proslavama; sveštenstvu; crkvenim obredima i praznicima; teškoćama oko uvođenja veronauke; delatnosti verskih humanitarnih udruženja; verskom životu itd. Poslednje poglavlje govori o izgradnji hrama Sv. Save u Celju (1932), crkve Sv. Ćirila i Metodija u Ljubljani (otvorena 1936. mada nedovršena) i crkve Lazarice u Mariboru (izgradnja je započela 1934/35. ali crkva nije bila do kraja završena; 1941. nemački okupator je minirao i porušio hram). Autor naglašava da su, pored verskih i crkvenih poruka, ovi monumentalni objekti uključivali i snažnu nacionalnu, jugoslovensku simboliku.

Monografija je opremljena sa više od trideset zanimljivih i do sada nepoznatih fotografija, brojnim tabelarnim prikazima, rezimeom na engleskom jeziku i imenskim registrom. Izuzetno značajno delo za istoriju Srpske pravoslavne crkve u međuratnom periodu, kao i za istoriju Kraljevine SHS/Jugoslavije, koje zaslužuje da bude prevedeno na srpski jezik i dobije pažnju ne samo domaćih istoričara već i šire javnosti zainteresovane za ove teme. (Radmila Radić)`



Ako Vas nešto zanima, slobodno pošaljite poruku.

Pavle Avramović Mehmed Ahmetašević Vilko Baltić Aleksandar Bilimovič Đorđe Budimir Ilija Bulovan Dositej Vasić Dimitrije Vitković Ignacij Voje Gavrilo Dožić Patrijarh Alojzij Goričan Radoslav Grujić Josip Dedek Dušan Dodić Gavrilo Dožić Đura Dokić Ljubomir Đinovski Irinej Đorđević Drago Žabkar Petar Živković Ilarion Zeremski Petar Zimonjić Simeon Ivošević Bogoljub Ilić Dimitrije Janković Anton Bonaventura Jeglič Karel Jezernik Alojzij Juvan Peter Jurak Ljubomir Jurković Aleksandar Kadijević Danilo Kalafatović Aleksandar Karađorđević Marija Olga Pavle Petar Karađorđević Radivoje Kokić Miloš Končarević Momir Korunović Vojislav Kostić Todor Lazarević Franjo Lipold Rudolf Majster Franjo Majcen Drago Marušič Bogdan Matković Živojin Mišić Marko Natlačen Jovan Naumović Dušan Nikolić Stevan Obradović Rajko Ogrin Josip Otahal Dimitrije Pavlović Antonije Pekić Rafailo Perić Jakob Perhavec Otmar Pirkmajer Jože Plečnik Dragomir Popović Ciril Pregelj Uroš Predić Dragutin Purić Radomir Putnik Dinko Puc Aleksandar Pfajfer Vladimir Ravnihar Gregorij Rožman Petar Varnava Rosić Dušan Sernec Đoko Slijepčević Dimitrije Spasić Evgenij Spektorski Milan Srskić Stanoje Stanojević Aleksandar Stojičević Nikola Teodorović Lazar Tonić Borivoje Tošić Petar Trbojević Nikola Trifunović Maksimilijan Hajdin Jovan Hadži Svetozar Hadžić Miloš Hohnjec Ivan Hribar Josip Hubad Vladimir Cukavac Manojlo Čudić