Godina izdanja: 1900 - 1949.
Tematika: Istorija
Kulturno dobro: Predmet koji prodajem nije kulturno dobro ili ovlašćena institucija odbija pravo preče kupovine
Jezik: Srpski
Autor: Strani
ISBN: Tv

Spoljašnjost kao na fotografijama, unutrašnjost u dobrom i urednom stanju!

1933. god

Aleksandar Stoimenov Stambolijski[1][2][3] (bug. Александър Стоименов Стамболийски) je bio jedan od najistaknutijih bugarskih političara, lider Bugarskog zemljoradničkog narodnog saveza (BZNS), narodni poslanik, novinar, ministar javnih zgrada, puteva i komunalnog uređenja, ministar unutrašnjih poslova i rata. Bio je na čelu bugarske vlade u periodu 1919—1923. g.[4] Odlučno i aktivno se borio protiv bugarskog učešća na strani Nemačke u Prvom svetskom ratu, zbog čega je bio bačen u zatvor,[5] a posle rata je morao da potpiše Nejski ugovor, sa nadom za mirnu reviziju teških ugovornih uslova.[6] Prilikom vojno-fašističkog prevrata 9. juna 1923. godine smenjen je s položaja[7][8] uhvaćen u pokušaju bekstva[9] i ubijen na svirep način u Slavovici.[10][11]

Podržavao je ideju Balkanske federacije i nije se iskazivao kao Bugarin, već kao Jugosloven.[12]

Biografija

Stambolijski potpisuje Nejski sporazum

Razgovor s Krstom Rakovskim za vreme konferencije u Đenovi 1922. godine

Članovi bugarske delegacije na konferenciji u Đenovi

Spomenik Stambolijskom u Slavovici
Rođen 1. marta 1879. g.[13] u Slavovici (Pazardžička oblast) Aleksandar Stambolijski učio je školu u zemljoradničkoj školi u Sadovskom (1893-95) i završava i Školu vina u Plevenu (1895-97). U Plevenu je bio učenik osnivatelja Bugarskog zemljoradničkog saveza (BZS) Janka Zabunova. Godine 1899. učestvuje u osnivanju kongresa BZS-a. U narednim godinama studira filozofiju u Haleu i agronomiju u Minhenu, ali je prekineo studije zbog tuberkuloze.

Po povratku u Bugarsku bavi se političkim aktivnostima. Postaje faktički lider BZNS-a i pod njegovim uticajem savez se preobražava od udruženja zemljoradnika i socijalista u političku partiju. Stambolijski se oštro protivio promeni u Trnovskog ustava 1911. godine i učestvuvanju Bugarske u Prvom svetskom ratu, zbog čega je 1915. odstranjen iz parlamenta i osuđen na doživotnu robiju.

Tokom vojničkog ustanka septembra 1918. godine pušten je i poslat, zajedno s drugim političarima, da pregovara sa učesnicima ustanka radi mirnog rešavanja sukoba. Pod uticajem njegovog kolege Rajka Daskalova, rešava da vodi ustanak. Nakon njegovog neuspeha, krije se, ali je decembra 1918. amnestiran zajedno s većinom učesnika.

Januara 1919. godine. Stambolijski se u uključuje u koalicionu vladu Teodora Teodorova. Učestvuje u pregovorima za zaključivanje mirovnog dogovora na Pariskoj konferenciji. Nakon što je Teodor odbio da prihvati nametnute uslove, on je, nemajući drugog izbora, na čelu vlade 27. novembra 1919. godine potpisao Nejski sporazum po kojem se Bugarska odrekla dela Makedonije u korist Kraljevine SHS, južne Dobrudže u korist Rumunije i zapadne Trakije u korist Grčke.[14] Potpisavši taj sporazum, po svedočenju tadašnjih novinara, slomio je penkalo; a prema rečima bugarskog akademika Georgi Markova, direktora Instituta za istoriju Bugarske akademije nauka (BAN), Stambolijski je odbacio penkalu na stranu i rekao : „Lepa uspomena, ne treba mi, zadržite je.“, pokazavši na taj način svoje neraspoloženje. Nakon parlamentarnih izbora 21. maja 1920. godine vlada je sastavljena samo od predstavnika BZNS-a.

Vlada Aleksandra Stambolijskog pokušavala da je u narednom periodu da izvede zemlju iz međunarodne izolacije posle Prvog svetskog rata, kroz aktivno učešće u Društvu naroda i uspostavljanjem prijateljskih odnosa sa Jugoslavijom. Ovakvom politikom došla je u sukob s vladinim organizacijama makedonskih Bugara, koje su Stambolijskog optužile za nacionalnu izdaju.

Na unutrašnjem planu vlada Stambolijskog je sprovela neke reforme, od kojih su neke kontroverzne. Neke od tih su ograničavale iznos vlasništva nad zemljištem, uvele radne obaveze prema državi, pojednostavile pravopis, a nemetnuta je i autoritativna vladavina.

Godine 1922. održan je i referendum o suđenju krivcima za nacionalne katastrofe. Tada su pristalice BZNS-a i Bugarske komunističke partije (BKP) sa ogromnom većinom odobrili osuđivanje dela političke i vojne elite Bugarske za vreme ratova iz 1913–1918. godine. Nešto kasnije je došlo do represija kako protiv BKP-a, tako i protiv buržoaske opozicije. Osnovni instrument tih represija bila je verna BZNS-u i Stambolijskom tzv. Narandžasta garda – odredi seljaka sa lakim naoružanjem.

Glavni članak: Niški sporazum (1923)
Politički protivnici Aleksandra Stambolijskog bili su užasnuti takvim autoritarnim režimom i optužili su ga da se ponaša kao tiran. Nakon što je potpisao Niški sporazum s Kraljevinom SHS, čime se obavezao da će suzbijati aktivnosti VMRO-a,[15] situacija je bila napeta i 9. juna 1923. protiv vlade Stambolijskog je izveden vojni prevrat, čiji je organizator bio Vojni savez, uz podršku buržoaskih partija i cara. Narandžasta garda je bila razoružana. Za vreme puča Stambolijski je bio u svom rodnom selu i nije mogao da reaguje adekvatno. Lider zemljoradnika je bio uhapšen i ubijen 14. juna na svirep način, tako što su mu odstranili ruku kojom je potpisao Niški sporazum.[15] Tokom prevrata, poslanstvo Kraljevine Bugarske u Beogradu je radilo kod ministra inostranih dela Momčila Ninčića i drugih istaknutih srpskih političara protiv vojne intervencije Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u korist Aleksandra Stambolijskog, jer su činovnici bili uvereni da bugarski seljaci iz patriotskih razloga nikada ne bi prihvatili povratak BZNS na vlast uz podršku oružane sile strane države.