ISBN: Ostalo
Autor: Domaći
Tematika: Istorija
Godina izdanja: Posle 1950.
Kulturno dobro: Predmet koji prodajem nije kulturno dobro ili ovlašćena institucija odbija pravo preče kupovine
Jezik: Srpski

Uspomene na političke ljude i događaje - Ivan Meštrović
Izdavac: Matica Hrvatska, Zagreb,
god. izdanja: 1969,
str. 392,
tvrd povez,
stanje: vrlo dobro
...........................
Politički memoari Ivana Meštrovića objavljeni su prvi put 1962. godine u Buenos Airesu, a ovo je njihovo treće izdanje dopunjeno zapisima iz prvih dana Meštrovićeva boravka u SAD. Prateći političke prilike i zbivanja na balkanskim prostorima u razdoblju od prije I. svjetskog rata do uspostave komunističke Jugoslavije. Knjiga je zanimljivo i intrigantno svjedočanstvo o jednom vremenu čije se posljedice očituju i danas.
......................................................................
Istorija jugoslovenske ideje, njen uspon i pad, tesno su povezani sa Ivanom Meštrovićem i jasno se oslikavaju u njegovom opusu. Meštrović je ličnost koja je učestvovala u projugoslovenskim aktivnostima pre Prvog svetskog rata, aktivno delovala u Kraljevini, a ostavio je značajni trag i na kulturu socijalističke Jugoslavije. Kao izuzetno plodni stvaralac Meštrović je ostavio bogati opus. Ovde nije cilj da se prikaže Meštrovićeva celokupna umetnička zaostavština, već da se pokaže kako je i u kojoj meri on bio povezan sa usponom, izgradnjom i krizom jugoslovenske nacije i jugoslovenske kulture.

Ivan Meštrović je rođen 1883, u Vrpolju u Slavoniji, gde su se njegovi roditelji nalazili u pečalbi. Meštrović je rastao u siromašnoj seoskoj porodici u Otavicama, pokraj Drniša - u Dalmatinskoj zagori. Meštrovići su se u Otavice naselili iz Bosne, a u porodičnoj tradiciji sačuvano je predanje da su primili islam, kao i da su prihvatili rimokatoličku veru po naseljavanju u Dalmaciju. Ivan Meštrović je rastao na južnoslovenskoj epskoj tradiciji i usmenoj narodnoj poeziji. Već u detinjstvu je prepoznat njegov izuzetan talenat za skulptorski rad, pa je posle šegrtovanja u splitskoj kamenorezačkoj radionici Pavla Bilinića otišao na studije u Beč.1 Meštrović prihvata jugoslovensku ideju tokom studija u Beču. On usvaja ideju o srpsko-hrvatskom zajedništvu, koju je propagirala jugoslovenska studentska omladina u prestonici Habzburške monarhije. Meštrović u Beču upoznaje Milana Ćurčina i Tomislava Krizmana, sa kojima deli istovetna politička ubeđenja i sarađuje tokom čitavog života. Projugoslovensko opredeljenje u studentskim danima potvrđuje njegov iskaz u memoarima, gde navodi da je zajedno sa drugim hrvatskim i srpskim đacima pozdravio kralja Petra na bečkoj železničkoj stanici Vestbanhof (Westbhanhof), prilikom njegovog putovanja za preuzimanje vladarskog prestola Kraljevine Srbije.
Umetnik jugoslovenstva: do kraja Prvog svetskog rata

Do intenziviranja projugoslovenskih aktivnosti Ivana Meštrovića dolazi posle 1904, kad započinje i uspostavlja aktivnu saradnju s Kraljevinom Srbijom. Meštrović je bio aktivan u brojnim aktivnostima jugoslovenski orijentisanih umetnika. Izlaže na Prvoj jugoslovenskoj umetničkoj izložbi u Beogradu, održanoj povodom krunisanja kralja Petra 1904.3 Deluje zajedno sa drugim jugoslovenskim umetnicima, kao što su Nadežda Petrović i Paško Vučetić. Izlaže i na jugoslovenskim izložbama u Sofiji 1906, i Beogradu 1912.4

U svojim memoarima Meštrović navodi da je došao prvi put u Beograd da bi portretisao kralja Petra I, a da su za organizaciju njegovog dolaska najverovatnije zaslužni pojedinci okupljeni oko časopisa Slovenski jug5. Meštrović, prema memoarskim beleškama, uspostavlja veoma bliske odnose sa kraljem Petrom I Karađorđevićem,6 njegovim sinovima Đorđem i Aleksandrom, i projugoslovenski raspoloženim srpskim političarima. On postaje jedan od najznačajnijih umetnika koji deluju na području Srbije, pa dobija važne narudžbine i podršku za skulptorska ostvarenja u kojima iskazuje ideologiju jugoslovenstva.

Meštrović je bio okupiran idejom o zajedničkoj jugoslovenskoj/južnoslovenskoj epskoj kulturi, pa tako narodna poezija i mitologija postaju važan izvor za njegovo stvaralaštvo. Tokom 1905, izrađuje reljef Umetnik naroda mog, na kome je prikazan guslar kao južnoslovenski narodni pevač. Pri dnu ovog reljefa ispisuje njegov naziv u ćirilici, što je sigurno bilo jedna od potvrda njegovog uverenja o jugoslovenskim okvirima narodne kulture.

Meštrovićev najznačajniji skulptorsko-politički projekat u vreme do Prvog svetskog rata bio je posvećen izgradnji Vidovdanskog hrama.7 On je bio zamišljen kao spomenik jugoslovenske religije i jugoslovenstva. Koncipiran je kao jedinstvena arhitektonsko-skulpturalna celina u kojoj se prikazuju i proslavljaju južnoslovenski heroji epske poezije, kao što su Marko Kraljević i Srđa Zlopogleđa.8 Uz izrađeni drveni model Vidovdanskog hrama, Meštrović je isklesao pojedine skulpture jugoslovenskih heroja i karijatide, koje je izlagao kao fragmente Vidovdanskog hrama.

Paralelno sa uspostavljanjem odnosa sa Srbijom Meštrović razvija internacionalnu karijeru.9 Tokom 1909, izlaže u bečkoj Secesiji. Izložba je propraćena uspehom i pozitivnim likovnim kritikama, ali dolazi do razmimoilaženja s austrougarskim vlastima. Zbog južnoslovenske tematike skulptura, ne dolazi do planiranog otkupa njegovih radova. Prema Meštrovićevoj autobiografiji zabranu je naredio Franc Ferdinand.10 Izgleda da je ovaj događaj definitivno uticao na Meštrovićevo političke stavove - distancu od Austrougarske, zbližavanje sa Srbijom i jačanje projugoslovenskog opredeljenja.

Meštrović je svoje jugoslovensko opredeljenje potvrdio u Splitu i Zagrebu. Učestvuje na Prvoj dalmatinskoj izložbi 1908, kao i pri formiranju grupe Meduluć. Sa društvom umetnika Medulić, izlaže na izložbi Nejunačkom vremenu uprkos. 1910.11 Ova izložba je bila snažna manifestacija nacionalnog herojstva i jugoslovenstva grupe hrvatskih umetnika predvođenih Meštrovićem.
Tokom Prvog svetskog rata Ivan Meštrović se politički angažuje. On postaje član Jugoslovenskog odbora, pa zajedno sa drugim intelektualcima i političarima radi na političkom ostvarenju jugoslovenske ideje.17 Iako nije bio političar, Meštrović je imao značajnu ulogu u raspravljanju brojnih pitanja buduće zajedničke država, kao što su rasprave oko imena i statusa Dalmacije. Zbog učešća u Jugoslovenskom odboru, rat provodi u Londonu. Izlaganjem svojih i drugih dela, doprinosi međunarodnoj propagandi jugoslovenske ideje. Tu se posebno ističe izložba u Victoria and Albert Museum 1915, koju je finansirala srpska vlada, a koja je bila izuzetno dobro prihvaćena u engleskoj javnosti kao manifestacija jugoslovenstva.
Kreiranje zajedničke države doprinelo je novoj stvarnosti, koja je uticala i na Ivana Meštrović. Složeni srpsko-hrvatski odnosi, ubistvo Stjepana Radića i atentat na kralja Aleksandra, značajno su oblikovali njegove političke stavove.

Meštrović je bio blizak s dinastijom Karađorđevića, posebno kraljevima Petrom i Aleksandrom. Pripadao je krugu integralnih Jugoslovena, okupljenih oko časopisa Nova Evropa, koji je izdavao Milan Ćurčin.19 Meštrović je javno zastupao svoja politička mišljenja. Tokom 1925, u delu javnosti pokrenuta je polemika povodom njegovih stavova o pravima hrvatskih seljaka, izneta tokom putovanja u SAD. Meštrović je istakao da je on seljačkog porekla, pa mu je žao što se u Jugoslaviji hrvatskim seljacima osporava glasačko pravo i to što se oni proglašavaju boljševicima. Tom prilikom je naglasio da se nada da će narodno jedinstvo konačno da pobedi u Jugoslaviji. Ova izjava izazvala je napade Jutarnjeg lista, časopisa Samostalno-demokratske stranke, optužujući ga da `kleveće` sopstvenu državu. U Meštrovićevu odbranu stala je Nova Evropa, ističući njegove istorijske zasluge za jugoslovensko ujedinjenje od Rimske izložbe 1911, do rada u Jugoslovenskom odboru.20 Meštrović je bio kritično raspoložen prema dešavanjima u jugoslovenskom političkom životu, osuđivao je ubistvo Stjepana Radića, a posebno je bio zainteresovan za položaj hrvatskog naroda i sudbinu Dalmacije.21 Meštrović je 1932, zajedno sa drugim intelektualcima javno odgovorio u Novoj Evropi na stavove predsednika italijanske vlade, fašiste Benita Musolinija o Jadranskom pitanju i stao u odbranu jugoslovenske zastave i hrvatskog prava u Dalmaciji.22

Uprkos brojnim političkim sukobima, Meštrović je ostao uveren u ispravnost jugoslovenske ideje i sve do početaka Drugog svetskog rata, privržen krugu njenih javnih zastupnika, kao što su bili Ivo Tartalja i Milan Ćurčin.

Meštrovićeva umetnost imala je snažnu podršku kralja Aleksandra Karađorđevića i integralnih Jugoslovena. Prepoznata je i proslavljana kao otelotvorenje jugoslovenskog duha, a nju je najviše promovisala Nova Evropa.23







Kljucne reci: vidovdanski, Petar Prvi, crna ruka, jugoslovenski, atentat, secanja, kralj Aleksandar