Godina izdanja: 1850 - 1899.
ISBN: 414
Autor: Domaći
Tematika: Istorija
Kulturno dobro: Predmet koji prodajem nije kulturno dobro ili ovlašćena institucija odbija pravo preče kupovine
Jezik: Srpski

Spoljašnjost kao na fotografijama, unutrašnjost u dobrom i urednom stanju!

Uspomene Iz narodnog pokreta 1848 -1849. godine koje se narocito ticu obrane i pada Sentomasa, nazvanog Srbobran

Napisao i na svet izdao:
Novak S. Golubski

Srpska revolucija 1848—1849. ili Srpski narodni pokret 1848—1849. je naziv za jednu od liberalno-nacionalnih revolucija koje su izbile širom Evrope u proleće 1848. Ove revolucije su poznate i pod imenom „proleće naroda“. Srpska revolucija se obično istorijski posmatra zajedno sa Mađarskom revolucijom, sa kojom je blisko povezana u smislu sukobljavanja srpske i mađarske nacionalne ideje.

Tokom revolucije u Ugarskoj, Mađari su postigli znatne vojne uspehe, ali su poraženi intervencijom Rusije. Srbi su vodili žestoke borbe protiv Mađara, uz pomoć dobrovoljaca iz Kneževine Srbije. Ishod revolucije je bilo osnivanje Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata, posebne austrijske krunovine, sa centrom u Temišvaru.

Ovakvo Vojvodstvo je izneverilo određena očekivanja srpskih patriota izraženih na Majskoj skupštini 1848. U Vojvodstvu Srbiji Srbi nisu činili apsolutnu većinu stanovništva, dok je administracija većim delom bila u rukama nemačkih činovnika i oficira. Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat je ukinuto 1860. Trajna posledica Srpske revolucije bila je obnova titule Srpskog patrijarha, a takođe i izgrađivanje svesti srpskog naroda severno od Save i Dunava o borbi za nacionalnu slobodu.

Prilike u Evropi uoči revolucije
Austrijsko carstvo je u vreme kneza Meterniha bilo veoma konzervativna i policijski represivna država. U prethodnim vekovima, Austrija je postala okrilje za mnoštvo nacija koje su se u toj zajednici odupirale turskoj najezdi. Početkom 19. veka, ova opasnost sa istoka je minula. Sa buđenjem nacionalne svesti javile su se težnje za napuštanje ove zajednice i osnivanje nacionalnih država, najviše kod Italijana i Nemaca. Ove težnje su kao prepreku imale vladajuće pretenzije Habzburške dinastije u Nemačkoj i Srednjoj Evropi. Panslavistički pokret je bio osnova nacionalnog buđenja slovenskih naroda u Austrijskoj imperiji, gde je od strane Nemaca i Mađara posmatran kao instrument ruskih političkih interesa. Mađarski nacionalni pokret proklamovao je težnje za punom nezavisnošću od Beča. Aktuelna vlast je na pojavu ovih društvenih strujanja reagovala represijom.

Februara 1848. revolucija u Francuskoj je srušila monarhiju i povratila republiku. To je izazvalo reakciju među liberalima i nacionalistima u Nemačkoj, koji su bili suprotstavljeni Austriji. Oni su u Frankfurtu održali svenemački sabor. U Pragu je kao reakcija održan Prvi sveslovenski kongres. Izbile su ulične borbe u više gradova Austrije, tako da je u pokušaju da se situacija smiri, Meternih smenjen.


Prvi veliki sukob Srba i Mađara odigrao se 14. jula oko Sentomaša, gde su se Srbi utvrdili, a Mađari pokušali proboj. Posle toga planuo je građanski rat. Patrijarh je vatreno najavio da će, ukoliko Srbi ne nađu razumevanja za svoje stavove u Austriji, opozvati svoje graničare, pozvati u pomoć slovensku braću i obratiti se velikim silama Rusiji i Turskoj. Kritikovao je i bana Jelačića da Hrvati ne preduzimaju ništa protiv Mađara. Dvor je smenio patrijarha Rajačića i naimenovao vladiku Platona Atanackovića kao administratora karlovačke mitropolije.

Car je u avgustu zaoštrio poziciju prema Mađarima. Tražio je vraćanje Vojne granice pod Austrijsku nadležnost i još neke ustupke na koje Mađari nisu pristali. Po signalu iz Beča, ban Jelačić je 11. septembra objavio rat Mađarima. Srbi su tokom avgusta i 21. septembra ponovo odbili Mađare kod Sentomaša, i od tada ovo mesto zovu Srbobran po imenu glavnog odbrambenog šanca (ime se zvanično upotrebljava od 1918). Međutim, srpska vojska nije imala pravog zapovednika. Njome su rukovodili Austrijanac Ferdinand Majerhofer, patrijarh Rajačić i Đorđe Stratimirović, dok je vojvoda Šupljikac iz Italije u Karlovce prispeo tek u septembru. Vojvoda je bio hrabar oficir, ali bez lične inicijative i uplašen od odgovornosti.

Čete iz Kneževine Srbije su bile značajna pomoć srpskoj vojsci. Dobrovoljce je predvodio vojvoda Stevan Knićanin. Čak je i Crna Gora nameravala da pošalje 2000 vojnika, što nije bilo moguće uraditi preko turske teritorije.

Mađarska vojska je bila u premoći zbog svoje snage i bolje organizovanosti. Njihovu vojsku su predvodili generali Erne Kiš, Karolj Večej, Lazar Mesaroš i Mor Percel.

Mađari su u jesen 1848. pokušali da smanje broj frontova nagodbom sa Srbima. Sam Košut je zagovarao ovakav stav. Mađari su Srbima nudili ravnopravnost, slobodu vere i jezika, patrijaršiju i posebnog bana u Slavoniji ravnopravnog banu Hrvatske. Patrijarh je preneo ovu ponudu Austrijancima i Jelačiću želeći da dobije nešto kao nagradu za svoju vernost. Dvor je potvrdio Šupljikca kao vojvodu, i time stvaranje Vojvodine, ali se nije izjasnio o nadležnostima ove nove teritorije.

Dana 2. decembra 1848. car Ferdinand I je napustio presto Austrije, a zamenio ga je sinovac, osamnaestogodišnji Franc Jozef. Mađari nisu prihvatili ovu promenu vladara. Carskim patentom potvrđeni su srpski patrijarh i vojvoda, ali je razjašnjenje svih pitanja implicitno ostavljano za period posle rata. Tada nije priznat zahtev da Vojvodina bude posebna krunska zemlja.

Srpska vojska je imala 21.084 vojnika i 104 topa. U njoj je bilo dosta iskusnih graničara i dobrovoljaca iz Kneževine Srbije. Vojvoda Šupljikac je 27. decembra iznenada umro, tako da je vojska ostala bez glavnokomandujućeg. Patrijarh nije hteo da postavlja novog vojvodu, već je rukovođenje vojskom nezvanično preuzeo Ferdinand Majerhofer, a formalno Kuzman Todorović. Usledio je sukob patrijarha i Stratimirovića koji je doveo do opadanja morala boraca.

Zagovornici interesa Francuske, Italije i Poljaci u Kneževini Srbiji su sugerisali postizanje dogovora sa Mađarima, a protiv interesa Beča. Vlada Kneževine Srbije je početkom februara opozvala svoje dobrovoljce iz Vojvodine, a oni su se u Srbiju vratili u martu.[3] Ruski car Nikola I je bio žestok protivnik mađarskih revolucionara iz ideoloških razloga i zbog njihove bliskosti sa Poljacima.

Mađarski general Percel je krajem marta i početkom aprila 1849. zauzeo Sombor, Sentivan, Sirig, Sentu, Vrbas, Bečej, i najzad Srbobran 3. aprila. Poražen je jedino kod Vilova. Srbobran je bio potpuno porušen i spaljen, a stanovništvo pobijeno ili izbeglo. Stradalo je oko 5000 vojnika i civila. Srpska vojska, posle odlaska dobrovoljaca, ostala je slaba i demoralisana. Mađari su bili u punom zamahu, a mnoge srpske čete su se rasturile. Krajem maja i početkom juna pao je skoro čitav Banat. Srbi su se odupirali jedino u Šajkaškoj. Novi Sad je teško bombardovan sa Petrovaradina 12. juna i skoro sasvim uništen.[3] Mnogi gradovi i naselja su jako stradali u ovom ratu, što je proizvelo veliki broj izbeglica.

Patrijarh se za pomoć obratio ruskom konzulu u Beogradu: „Bog i Velika Rusija jedini su pokrovitelj naš i moguća spasiteljica naša“. Iz Petrograda je odgovoreno da se za pomoć Srbi obrate sopstvenoj vladi (tj. bečkom caru). Mađarski grof Đula Andraši je u Beogradu, u maju mesecu, pregovarao sa Ilijom Garašaninom, ali ovaj sa njim nije hteo da sklapa sporazum na štetu svojih sunarodnika. Garašanin je u tom trenutku znao da Rusija sprema intervenciju na strani Austrije....