ISBN: Ostalo
Godina izdanja: 400
Oblast: Avijatika
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

Spoljašnjost kao na fotografijama, unutrašnjost u dobrom i urednom stanju!

Avijatika srpske vojske na Solunskom frontu ili Srpska avijatika` bila je vazduhoplovna jedinica sa štabom i pet eskadrila, koja je formirana 30. maja 1916. godine u Mikri kod Soluna. Po jedna eskadrila bila je namenjena za podršku svake od tri srpske armije, a dve su bile potčinjene Vrhovnoj komandi Srpske vojske. Ona je u svom sastavu imale 30 aviona, 14 pilota i mali broj izviđača i mehaničara. Umesto zastarelih aviona ubrzo je jedinica bila opremljena boljim izviđačkim avioni i bombarderima. Nakon oslobođenja Srbije i osnivanja Jugoslavije jedinice srpskog vazduhoplovstva bile su osnova za izgradnju vazduhoplovstva Kraljevine Jugoslavije.[1]

Pred proboj Solunskog fronta, pored Štaba Aeroplanske eskadre, srpska vojska je imala dve avijacijske eskadrile sa 40 aviona i oko 400 ljudi obučenih i pripremljenih za izršavanje borbenih zadataka.

Preduslovi
Vrhovna komanda srpske vojske je tokom Prvog svetskog rata neprestano upućivala oficire i podoficire na obuku u Francusku, dok je jedan deo ljudstva obučavan u Solunu za pilote, izviđače i mehaničare. Time je ostvarivan program stvaranja srpskih vazduhoplovnih jedinica, kao jezgra budućeg sopstvenog vazduhoplovstva.

Stalni nedostatak kvalifikovanog srpskog osoblja doveo je do izbora novih kandidata za pilotsku i izviđačku obuku. U pilotske škole u Francuskoj 14. juna poslati su narednici Agaton Zarić, Milivoje Vukotić, Svetozar Đorđević, Radisav Lazarević i Josif Antunović, narednici-đaci Dušan Stojanović, Dragoš Adamović, Svetozar Životić, Dragoljub Mitrović-Janković, Miroslav Krejčik, Dušan Milojković, Orestije Krstić, Sava Simić, Jovan Šreplović i Sergije Marinović i podnarednici-đaci Sava Mikić, Miodrag Matić, Mića Pržuljević, Atilije Raspor i Đorđe Mirković. Ovoj grupi je priključen i redov albanske vojske Ali Husein. Na parobrodu Pompea sa njima su otputovali i kandidati za izviđače: kapetani II klase Mihailo Dimitrijević i Miloš Stamenković, poručnici Jevrem Simić, Mihailo Živković, Jovan D. Petrović i Dušan Stepanović, potporučnici Dragutin Savić, Stanimir Živković(pilot), Jovan Crvenčanin, Aleksandar Živković, Nikola Miletić, Jovan R. Petrović, Radomir Žunjić, Milan Pajić, Jakov Ljotić, Ludvik Hlavati, Vojislav Spužić, Miloš Živanović, Dimitrije Uzunčević i Tadija Sondermajer.

Istorija
Svi sposobni piloti, izviđači i mehaničari novoosnovane eskadre na Krfu početkom maja 1916. godine prebačeni su u Mikru kod Soluna, u kojoj je 30. maja 1916. godine formiran novi centar srpskog vazduhoplovstva. Pripadnici srpske avijatike u Mikri uključeni su u pet srpsko-francuskih eskadrila, dodeljenih srpskoj vojsci kao podrška. Tih pet eskadrila, poznatih i kao „Srpska avijatika”, bile su pod komandom francuskog pilota, majora Rožea Vitre, na aerodromima u Vertekopu, Saml i Gorgopu gde su izvršavale brojne ratne zadatke.

Radi što veće samostalnosti i efikasnije organizacija Srpske avijatike na Solunskom frontu osnovane su sledeće jedinice:

Štab Aeroplanske eskadre
Štab Aeroplanske eskadre, pod komandom majora Koste Miletića, koji je imao ulogu da vodi računa o srpskom vazduhoplovcima u srpsko-francuskim eskadrilama, da brine o izboru i školovanju kadra, i rešava upravna pitanja i probleme na relaciji srpska Vrhovne komanda - Štab Srpske avijatike.

Štab srpske Aeroplanske eskadre prešao je 18. juna 1916. godine iz Soluna u Sedes, gde je srpsko osoblje uključeno u srpsko-francuske eskadrile, koje su u to vreme bazirale bliže liniji fronta.

Aeroplanski depo
Posebna jedinica srpskog vazduhoplovstva na Solunskom frontu bio je Aeroplanski depo - svojevrstan školski centar gde se vršila preobuka, dopunski trenažni i probni letovi. U sastavu Depoa bio je Aeroplanski park gde su ispitivani avioni, vršena montaža, remont i opravke. U radionicama Aeroplanskog parka radilo je 120-170 srpskih aviomehaničara, zanatlija, specijalista i priučenih vojnika.

Obuka kadrova i osnivanje prvih jedinica

Iako u evropskim razmerama avion Doran AR 1 nije odigrao zapaženu ulogu, na Solunskom frontu i u Srpskoj avijatici ovi avioni imali su važnu ulogu

Farman F40
Uključivanje srpskog osoblja u eskadrile Srpske avijatike i osposobljavanje za ratna dejstva odvijalo se postepeno. Prvo su osposobljene eskadrile pri Vrhovnoj komandi, namenjene za zadatke strategijskog izviđanja i lovačku zaštitu fronta koji je držala Srpski vojska.[2]

Budući da je nedostatak obučenih izviđača u eskadrilama već postao ozbiljan, a da se povratak ove klase nije očekivao pre kraja godine, na zahtev Vrhovne komande od 30. juna 1916. Ministarski savet odobrio je da se izabere deset mlađih oficira sa odgovarajućim kvalifikacijama koji bi izviđačku obuku završili u eskadrilama Srpske avijatike. Odabrani kandidati, artiljerijski kapetan I klase Matija Rajnić, pešadijski potporučnici Vlastimir Adamović, Dušan Pavlović, Milorad Matejić, Jakov Đorđević, Petar Vukčević i Jovan Plamenac, rezervni pešadijski potporučnici Miodrag Jeličić i Miloš Dačin, i rezervni artiljerijski potporučnik Dušan Radović (pilot) upućeni su početkom oktobra u izviđačku školu u Trenažnom centru Sedes, gde je obuka mogla da se sprovede daleko efikasnije nego u operativnim jedinicama.

U drugoj polovini 1916. broj letača se povećavao iz dana u dan, tako da je avgusta meseca, kada je po završetku školovanja pristiglo 20 oficira-izviđača, u eskadrilama bilo u proseku po 20 srpskih oficira, podoficira i vojnika (trećina sastava).

Prva samostalna srpska jedinica - „Njeporsko odeljenje” formirano je 16. decembra 1916. godine. Marta 1917. godine došlo je do formacijskih promena u Srpskoj vojsci, pa i u avijaciji. Broj eskadrila je ostao isti ali su one raspoređene prema težištima dejstva. U sastav Prve armije ušle su 524. i 525. Aeroplanska eskadrila, a u sastav Druge armije 521, 522. i 523. Aeroplanska eskadrila.

Reorganizacija francusko-srpskih u srpske eskadrile

SPAD VII najbolji avion na kome su leteli srpski piloti u Velikom ratu
Kako je u toku 1916. i 1917. u Francuskoj i Grčkoj obučen 41 pilot, 46 izviđača i 9 mehaničara, koji su znatno pojačali osoblje u francusko-srpskim eskadrilama, početkom 1918. godine, stvoreni su uslovi za reorganizaciju mešovitih srpsko-francuskih eskadrila u srpske jedinice, koja je izvršena tako da je 17. januara srpsko-francuska eskadrila „AR 521”, koja je tada bila locirana u Vertekopu, dobila naziv Prva srpska eskadrila, a od eskadrile „AR 525” maja i juna meseca 1918. osnovana je i Druga srpska eskadrila, na aerodromu Verbena. U pripremama za proboj Solunskog fronta, avgusta 1918. godine, Prva i Druga srpska eskadrila grupisane su u jednu formaciju sa oko 60 aviona za izviđanje i vazdušnu borbu.[3]

Srpsko vazduhoplovstvo je 1. maja 1918. imalo 62 oficira, 53 podoficira i 337 kaplara i redova. Za vreme proboja Solunskog fronta, Srpska avijatika raspolagala je sa 71 avionom različitih tipova, od kojih su polovina bili bombarderi Brege 14 i lovci Spad.

Ruski piloti u sastavu Srpske avijatike na Solunskom frontu
Među brojnim ruskim dobrovoljcima na Solunskom frontu bilo je i pilota i vazduhoplovnih izviđača. Prvi među njima, poručnici Pavle Jankovski i Konstantin Rusijan su prevedeni iz II pešačke divizije ruske vojske na Solunskom frontu u Srpsku avijatiku 5. avgusta 1917. i raspoređeni u eskadrilu F.524. Ubrzo su prešli u eskadrilu N.523 gde se Jankovski istakao u daljnim izviđanjima, a na borbenom letu 11. oktobra 1917. bio je i ranjen. Obojica su ostali na službi u ovoj jedinici do kraja rata.

Nova grupa ruskih avijatičara stigla je iz Francuske (gde je završila letačku obuku), na Solunski front početkom 1918. U njoj su bili piloti poručnici Sergej Urvačev, Erik Bergbom (po nacionalnosti Finac) i Dimitrij Onoško, potporučnik Isidor Kakiašvili (po nacionalnosti Gruzin), i izviđač poručnik Aleksandar Uljski. Nedugo za njima na Solunski front došli su i piloti poručnik Josif Bogdanović i potporučnici Vladimir Stecenko i Mihailo Derkačev, kao i izviđači kapetani Gljab Saharov i Nikolaj Mljadov, poručnik Mihailo Kudinov i potporučnik Ščerbakov. Svi oni odmah su se uključili u rad eskadrila Srpske avijatike, a sa srpskim i francuskim kolegama uspostavili su izuzetno srdačne odnose.

Dejstva Srpske avijatike na Solunskom frontu
Pored redovnih dejstava u području fronta, Vrhovna komanda srpske vojske koristila je avione i za dejstva po dubini okupirane teritorije. Tako su avioni iz eskadrila Srpske avijatike u toku pripremnih operacija za proboj Solunskog fronta, bombardovali Sofiju 30. septembra 1916. a 25. oktobra 1916. godine, brojne neprijateljske objekte u dubini bugarske teritorije.

Leto 1918. na Solunskom frontu je proteklo u znaku poslednjih priprema za konačnu savezničku ofanzivu. Jedinice Srpske avijatike intenzivirale su svoje zadatke, od trenaže preko izviđanja tokom kojih su detaljno snimane fortifikacije i raspored neprijateljskih trupa, do lovačkih patrola u cilju gonjenja neprijateljskih aviona.

U borbama za Bitolj i Kajmakčalan, pored najvećeg doprinosa koji je dala Srpska vojska, Srpska avijatika izvršila je preko 300 borbenih letova.

Tokom proboja fronta francuski, srpski i ruski vazduhoplovci izvršili su veliki broj zadataka, 90 u prvom danu ofanzive, ali je nakon 24. septembra došlo je do naglog pada aktivnosti Srpske avijatike. Kao što je na nekim delovima fronta srpska pešadija napredovala brže od pojedinih savezničkih konjičkih jedinica, tako je i avijatika izbačena iz borbe budući da njeni aeroplani nisu imali dovoljan dolet da sa postojećih aerodroma u severnoj Grčkoj isprate svakodnevno pomeranje linije fronta.