ISBN: Ostalo
Godina izdanja: 1998.
Oblast: Istorija umetnosti
Jezik: Srpski
Autor: Strani

Beograd 1998. Tvrd povez, ćirilica, bogato ilustrovano, veliki format (31 cm), 310 strana + 120 strana sa tablama.
Knjiga je odlično očuvana.
Ods1



Bogato opremljena monografija o istoriji, slikarstvu i duhovnom značaju manastira Lesnovo. Knjiga Smiljke Gabelić prvi je moderan monografski prikaz prošlosti i slikarstva ovog manastira. Svojom sačuvanošću i raznolikošću fresaka Lesnovo u potpunosti sažima horizont vizantijskog slikarstva sredine XlV veka i njegova monografija je otuda znatno više od prikaza samo jednog spomenika.

Crkva posvecćena arhangelu i arhistratigu Mihailu na iskraju sela Lesnova, na obroncima Osogovske planine jugoistočno od Skoplja, zahvaljujući svom položaju udaljenom od glavnih saobraćajnica i srećnom usudu, sačuvala je gotovo celokupnu zidnu slikarsku dekoraciju svoje dvodelne arhitektonske celine: prostranog naosa i priprate. Na mestu starog hrama posvećenog pustinjaku sv. Gavrilu Lesnovskom, crkvu je kao svoju zadužbinu, i verovatno grobnicu, podigao sredinom 13. veka, po svoj prilici, najmoćniji feudalac u državi kralja, a potom od 1346, cara Dušana. Bio je to Jovan Oliver koji je prešao čitav niz titularnih stepenika, stigavši sve do najvišeg zvanja despota. Jovan Oliver je 1341. sagradio hram (naos) koji je živopisan nekoliko godina kasnije (1346/7) i priložio ga manastiru Hilandaru. Ubrzo, po izdizanju lesnovske igumanije na rang episkopije, novoj crkvi je dozidana kupolna priprata, oslikana 1349. Za istoričare vizantijskog slikarstva Lesnovo je izuzetno privlačna celina sastavljena iz dva dela koji prosto `vrve` retkim i jedinstvenim rešenjima, bilo ikonografskim ili programskim. Tu su poznati portret ktitora, despota Jovana Olivera, i ciklus arhangela, jedinstven u celokupnoj vizantijskoj umetnosti, prikazani u naosu. Iz priprate treba pomenuti `konjanički portret` arhangela Mihaila crvenog lika kao predvodnika anđeoske vojske, i portret cara Dušana natprirodne veličine (oko 3 m), najveći među očuvanim. Tamo su naslikane i, inače u vizantijskoj umetnosti veoma retko prikazivane, četiri kompozicije `Naukovanja` ili `Učiteljstava` velikih crkvenih otaca. Predstavljene su kroz izvore reka koje metaforično označavaju sadržinu njihovih tekstova, na kojima se napajaju željni bogoslovskog znanja i mudrosti, među kojima je i lik slikara koji je tu izabrao mesto za sopstveni autoportret. Visokih kvaliteta, a dobro očuvan, živopis Lesnova, budući nastajao u kratkom razmaku od par godina kao delo različitih slikara, pokazuje na jednom mestu skoro svu stilsku raznovrsnost svog vremena. Ovo mu, uz brojne osobenosti u pogledu izbora kompozicija i njihovog ikonografskog rešenja, obezbeđuje veoma visoko mesto ne samo među spomenicima Balkana, već i celokupne vizantijske umetnosti. Smiljka Gabelić, autor monografije o istoriji i slikarstvu manastira Lesnova, istoričarka vizantijske umetnosti, ikonografije njenih slika, stilskih osobenosti i kretanja, pored ovih `uobičajenih`, pred sebe postavlja i najprovokativnija (čitaj: najteža) pitanja svoje struke: o razlozima prikazivanja određenih slika ili ciklusa (njihovih tematskih grupa), u izabranom, jedinstvenom i neponovljivom poretku. I pored čvrsto utvređnog modela koji je postojao u načelnoj programskoj koncepciji živopisne dekoracije, nema dve vizantijske crkve sa potpuno istim odabirom kompozicija i njihovog rasporeda na zidovima, čak ni kada su vremenski i teritorijalno bliske. To dalje znači da su ikonografskim izborom teme (i načina na koji je ona predstavljena) i rasporedom svetih slika tvorci programa prenosili određene poruke različite prirode: od opštih teoloških, preko liturgijskih (koje se po definiciji podrazumevaju), do onih vezanih za shvatanje vladarske ideologije, odnosno za savremene ličnosti i događaje (prevashodno vladare i ktitore), pa i nekih proizašlih iz folklornih sujeverica. Upravo je odgonetanje tih brojnih posebnih, `ličnih` poruka u lesnovskom hramu, od slike do slike, od lika do lika, kao krajnji cilj postavila pred sebe Smiljka Gabelić, a posle niza godina istraživanja, razrešila ih je u svojoj knjizi na način koji demonstrira najstrože standarde medievalističke struke.