Jezik: Srpski

Komplet: Reprinti četiri izdanja Biblioteke Zenit + publikacija „Biblioteka časopisa Zenit“

Kragujevac : Galerija Rima, 2021

**1. Manifest zenitizma

Ljubomir Micić, Ivan Goll, Boško Tokin (1921)**

Rezime:

Manifest zenitizma predstavlja osnovni, programatski tekst najradikalnijeg jugoslovenskog avangardnog pokreta – zenitizma. U njemu autori proglašavaju prekid sa tradicionalnom kulturom, akademizmom i buržoaskom umetnošću, insistirajući na „novom čoveku“, dinamizmu, kosmopolitizmu i stvaranju umetnosti koja odgovara ritmu modernog doba. Manifest afirmiše primat energije, instinkta, vitalizma, ali i ideju Balkana kao duhovnog centra nove umetničke sinteze.

Analiza:

Naglašava se raskid sa racionalizmom i zapadnom dekadencijom.

Rotiraju se uticaji italijanskog futurizma, ekspresionizma i dadaizma, ali zenitizam se definiše kao samosvojna, „barbarogenična“ energija.

Upotreba više pisama (latinica, ćirilica, nemački) pojačava internacionalističke i antinacionalne tendencije.

Tekst funkcioniše kao ideološki temelj čitavog zenitističkog pokreta.

**2. Paris brennt

Ivan Goll (1921)**

Rezime:

Nemački pesnik i avangardista Ivan Goll u ovom tekstu prikazuje Pariz kao simbol evropske posleratne krize, sloma vrednosti i modernog besmisla. Grad „gori“ u metaforičkom smislu – moralno, politički, kulturno. Goll spaja ekspresionističke slike destrukcije i futuristički tempo, pišući u ritmu nervoznog, ubrzanog modernog života.

Analiza:

Tekst je značajan kao rani primer internacionalne saradnje Golla i zenitista.

Dominira ekspresionistička pesimistička vizija Evrope posle Prvog svetskog rata.

Uključivanje Golla u biblioteka Zenita potvrđuje zenitističku otvorenost ka evropskoj avangardi.

Kontrast „Pariz–Balkan“ indirektno gradi zenitističku poziciju Balkana kao „autentičnije“ kulturne sile.

**3. Kola za spasavanje

Ljubomir Micić (1922)**

Rezime:

Ovo je ključni Micićev prozni, programski i polemički tekst. „Kola za spasavanje“ predstavljaju metaforički model spasenja moderne umetnosti od evropske dekadencije i otvaranje prostora „novo-barbarogeniju“ sa Balkana. Tekst je hibrid manifestne proze, eseja, pamfleta i poetskog zapisa.

Analiza:

Izražava Micićevu ideju „Balkanizacije Evrope“ – radikalan obrt u smeru kulturne revitalizacije.

Oštar je u kritici građanske, akademske i salonske umetnosti.

Pisani u zenitističkoj maniri: ritmični aforizmi, fragmentarnost, snažne metafore.

Tekst proširuje i produbljuje osnovne principe iz manifesta zenitizma i najavljuje političko-kulturnu dimenziju pokreta.

**4. 77 samoubica

Branko Ve Poljanski (1923)**

Rezime:

Reč je o tipičnom primerku zenitističke avangardne proze. Knjiga se sastoji od kratkih, fragmentarnih tekstova koji prikazuju fantazmagorične, groteskne i simboličke slike smrti, raspada i otuđenja modernog čoveka. Poljanski koristi radikalno eksperimentalan stil – prekide, iznenadne skokove, nadrealne sekvence.

Analiza:

Delo je spoj ekspresionizma, nadrealnog imaginarija i zenitističke „barbarogenijske“ poetike.

Preovlađuju teme destrukcije, apsurda i egzistencijalnog „rastrojstva“.

Poljanski ruši narativne strukture – tekst funkcioniše kao niz psihičkih eksplozija.

Jedno je od najvažnijih književnih ostvarenja zenitizma, jer u potpunosti primenjuje njegov radikalni estetički program.

**5. Biblioteka časopisa Zenit

Vidosava Golubović (2021)**

Rezime:

Ovo izdanje predstavlja savremenu rekonstrukciju, analizu i katalog celokupne izdavačke delatnosti časopisa Zenit i njegove prateće biblioteke (1921–1926). Golubović obrađuje istorijat pokreta, biografije autora, kontekstualizuje evropske avangardne veze, opisuje grafički i tipografski dizajn originalnih izdanja i iznosi pregled njihovog sadržaja.

Analiza:

Tekst je ključan za savremeno proučavanje zenitizma.

Pruža sistematičnu arhivsku i bibliografsku osnovu za dalje istraživanje.

Ukazuje na značaj saradnji (Goll, Marinetti, Moholy-Nagy, Janko Polić Kamov i dr.).

Posebno analizira vizuelni identitet biblioteke Zenit, uključujući ranu modernu tipografiju i avangardni dizajn.

Izdanje iz 2021. predstavlja važan doprinos revitalizaciji interesovanja za zenitizam.

Pet navedenih publikacija čine razvojnu liniju zenitizma od programatskog manifesta do literarnih i dokumentarnih formi pokreta. U njima se ogleda evolucija od teorijskog postavljanja (Micić, Goll), preko umetničkog eksperimenta (Poljanski), do savremene reevaluacije i naučne sistematizacije (Golubović). Zajedno pružaju uvid u estetiku, ideologiju i internacionalni karakter zenitizma kao najradikalnije jugoslovenske avangarde 1920-ih godina.