Godina izdanja: 1994
ISBN: 86-7179-016-9
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

Spolja kao na fotografijama, unutra dobro očuvano. (MG 169 NS)

Autor - osoba Đukanović, Petar, 1892-1986
Naslov Ustanak na Drini : zapisi Pere Đukanovića / [priredio] Zdravko Antonić
Vrsta građe dokumentar.lit.
Jezik srpski
Godina 1994
Izdavanje i proizvodnja Beograd : SANU, Balkanološki institut, 1994 (Beograd : Kultura)
Fizički opis 348 str., [4] str. s tablama (fotogr.) : autorova slika ; 25 cm
Drugi autori - osoba Antonić, Zdravko, 1934-2009 = Antonić, Zdravko, 1934-2009
Zbirka Posebna izdanja / Srpska akademija nauka i umetnosti, Balkanološki institut ; ǂknj. ǂ53
Sadržaj Sadrži i: Prepiska između Pere Đukanovića i Rodoljuba Čolakovića.
(karton)
Napomene Tiraž 500
Str. 5-7: Predgovor / Zdravko Antonić
Str. 9-26: Pero Đukanović kao ličnost / Zdravko Antonić
Registar
Predmetne odrednice Đukanović, Pero, 1892-1986
Narodnooslobodilačka borba, 1941-1945 -- Ustanak -- Bosna, istočna
Drugi svetski rat 1941-1945 -- Istorija -- Bosna -- Istorijska građa

PREDGOVOR
Zapisi Pere Đukanovića – USTANAK NA DRINI, koje je vodio kao dnevničke bilješke još u toku rata 1941–1945. godine, a zatim ih, krajem šezdesetih godina, lično sredio i svojom rukom prepisao u tri sveske, predstavljaju jedno od najvrijednijih svjedočanstava o ustanku i narodnooslobodilačkoj borbi u Bosni i Hercegovini. To je, zapravo, istorija odozdo, iz naroda, koja se ne trudi da opisuje događaje onako kako bi trebalo da teku po nečijoj direktivi, nego onako kako su se uistinu i dešavali. Ustanak koji prikazuje Đukanović u dolini Drine, u srebreničko-vlaseničko-zvorničkom kraju, nije ni po čemu ideološki doziran, već upečatljiva slika stvarnih događaja i neobično složenih tokova u jednom prostoru i vremenu koje je bilo kobno po srpski narod ne samo u ovom kraju nego u cijeloj Bosni i Hercegovini.
U originalu, Zapisi imaju ukupno 454 stranice rukom ispisanog teksta, od čega u prvoj svesci 204 strane, u drugoj 192 i u trećoj 60 strana. Pisani su mastilom, ćirilicom i to u sveskama formata 28 X 20 cm. Zadivljuje strpljenje i istrajnost u pisanju, jer su u svim sveskama slova i način pisanja skoro isti.
Kada sam sredinom šezdesetih godina obrađivao ustanak u Bosni i Hercegovini, bio sam u prilici da pregledam ogromnu istorijsku građu: dokumente razne provenijencije, štampu, dnevničke bilješke aktera događaja, memoare itd. Među svim vrstama tih izvora nije bilo nikakvih bilješki i sjećanja neposredno datih od Pere Đukanovića. Međutim, posrednim putem se vidjelo da je on bio jedan od ključnih ljudi u organizaciji i vođenju ustanka u dolini Drine. Mada sam temu obradio, moj interes za ličnost Pere Đukanovića nije prestajao. Stalno me kopkalo da saznam zašto nema njegovih sjećanja no raznim komisijama za istoriju, jer je tada bilo u modi da istoriju pišu savremenici. Međutim, nisam tada znao da je Đukanović bio u zatvoru po IB-u, i da je od takvih ljudi bilo nepopularno uzimati sjećanja.
Prvi kontakt sa Đukanovićem ostvario sam 1975. godine, kada sam bio direktor Instituta za istoriju u Sarajevu. Preko mojih školskih drugova Dušana i Marice Glišić, koji su tada radili kao prosvjetni radnici u Bratuncu, saznao sam da je Pero živ i da „za svoju dušu“ vodi neke bilješke. Odmah sam otišao u Bratunac, upoznao Đukanovića, kazao mu svoju profesiju i porijeklo. Bilo mu je posebno drago kada je čuo da sam sa Majevice, da mi je majka iz Priboja i da je u rodbinskoj vezi sa familijom Kerović, za koju reče da je mnogo prepatila u Prvom svjetskom ratu. Interesovao se za crkvu i školu u Priboju, kao i za pojedine istaknutije ljude iz njegove generacije i neke druge detalje. Kada sam mu, što sam znao, odgovorio, zamolio sam ga da mi priča izvorno o ustanku, zbog čega sam i došao. Umjesto priče, on mi je pokazao i tako reći poklonio sam i došao. Umjesto priče, on mi je pokazao i takoreći poklonio je rukopis slao Rodoljubu Čolakoviću u Beograd, ali da od toga nije bilo ništa, jer mu se vjerovatno ne sviđa. Po povratku u Sarajevo, založio sam se, koliko sam mogao, da se Đukanoviću za pisanje da bar neka simbolična nagrada.
Pročitavši na miru sve što je Đukanović u sveskama kazao, bio sam načisto s tim da se rukopis, bez „detaljne` prerade i „dorade“ ne može objaviti. Zato sam sveske dobro čuvao za kasnija pokoljenja.
U međuvremenu, radeći na neobjavljenom Dnevniku Rodoljuba Čolakovića, saznao sam da je on, 27. XII 1971. godine, dobio rukopis Pere Đukanovića i da ga je pročitao. S tim u vezi je 15. VI 1972. godine napisao:
„Pročitao sam rukopis-sećanje Pere Đukanovića, seljaka iz D. Kravice kod Bratunca, našeg ratnog druga i ličnog prijatelja. Pisao sam o njemu u `Zapisima’. Svoja sećanja Pero je napisao pošteno, bez ulepšavanja; istovremeno, vrlo nevešto i razliveno, tako da se ne vidi ono bitno u njima. To je autentični vođ seljačke ustaničke mase koja se digla protiv ustaške strahovlade – hrabar, pošten, patriota, bez šovinističkih natruha. Interesantno da je mimo nekih značajnih događaja prešao ovlašno, pominje ih kao usput iako je u njima učestvovao. On nije mogao da prozre podlu Dangićevu igru, iako o njemu govori s nipodaštavanjem kao kukavici koji se bojao fronta i pucnjave. Ima u njegovim opisima nekih začuđujuće lepih detalja, karakterisanje ličnosti (Vojin Dangić), ima čak i humora, najviše crnoga. Da je Pero mlađi (sad mu je 80 godina), vredelo bi ga naterati da sa svojim unukom (isto Perom), studentom književnosti, knjigu pretrese i sredi za štampu. I ovakva kakva je u rukopisu, biće jedan od izvora za pisanje istorije ustanka u tom delu Bosne i Hercegovine“.
Osim ovoga što je zapisao, nije poznato da li je. s kim i šta Čolaković razgovarao o rukopisu Pere Đukanovića. Jedino se u pisanoj zaostavštini Pere Đukanovića nalazi pismo lista „Politika“, sa potpisom Miodraga Maksimovića od 20. III 1974. godine, iz koga se vidi sledeće:
„Poštovani druže Đukanoviću, Vaše memoare sam pomno pročitao i savesno odabrao nekoliko većih celina. Taj izbor sam dostavio glavnom i odgovornom uredniku „Politika`, drugu Vojislavu Đukiću. On smatra da je to zanimljiva građa iz koje valja načiniti veći izbor i prilagoditi ga za objavljivanje u našem listu (redigovanje, lektura). Nadamo se da ćemo taj posao obaviti do kraja aprila. Potom ćemo Vas obavestiti o celom poduhvatu i dostaviti Vam kopiju teksta za štampu kako bi ga Vi pročitali i odobrili za štampanje. Honorisaćemo taj tekst po našem Pravilniku, odnosno onako kako to činimo kad je reč o drugim tekstovima iste vrste. S drugarskim pozdravom – Miodrag S. Maksimović`.
Da želje iz pisma nisu realizovane vidi se iz posjete Miodraga S. Maksimovića Rodoljubu Čolakoviću, dana 19. IV 1974. godine, kojom prilikom je bilo govora i o objavljivanju u „Politici“ Zapisa Pere Đukanovića. Nakon razgovora Čolaković u svoj Dnevnik bilježi:
„Pitao me je za mišljenje da li je oportuno objaviti sećanja Pere Đukanovića. Rekao sam mu ko je Pero, kao i to da bi vredelo objaviti njegova sećanja u knjizi, ali ne smatram da se ona objavljuju u listu sa takvim tiražom. Kaže da je i sam tako mislio.`
Ovom konstatacijom Rodoljuba Čolakovića bilo je, u stvari, onemogućeno objavljivanje zapisa Pere Đukanovića. Ostavljeno im je da propadnu ili da čekaju neko povoljnije vreme. Možda je, upravo, i dobro što je tako ispalo, jer da su tada objavljeni, Zapisi bi bili „frizirani“, prilagođeni ukusu Rodoljuba Čolakovića i potrebama dnevne politike. Ovako jest da je „kasno“, jer njihov autor nije dočekao da ih vidi kao knjigu na svome stolu, ali se danas Zapisi objavljuju extenso, bez ikakvog skraćivanja i ma kakve druge vrste izobličavanja.
Priprema rukopisa za štampu sastojala se u prekucavanju i pažljivom sravnjivanju teksta, objašnjenju manje poznatih riječi koje su date u napomenama, izradi registra i unošenju u tekst pojedinih riječi (radi lakšeg čitanja), koje su date u uglastim zagradama.
Lektorski zahvati takođe su maksimalno poštovali postojeći tekst i odnosili su se, uglavnom, na interpunkciju i ujednačavanje teksta u pogledu narečja. Srećna je okolnost što je lekturu vršio profesor jezika prof. dr Petar Đukanović, koji je odrastao sa svojim đedom, čije ime nosi, i koji dobro poznaje suštinu i formu jezika kojim su Zapisi zapisani.
Sve tri sveske Zapisa – originali, poklonjeni su Arhivu SANU u Beogradu.
Na kraju, ostaje nam da se zahvalimo akademicima Radovanu Samardžiću i Miloradu Ekmečiću, koji su u svojim recenzijama ovih Zapisa dali niz prijedloga i sugestija koje smo u pripremi rukopisa za štampu maksimalno poštovali. Takođe se zahvaljujemo akademicima Milki i Pavlu Iviću koji su nam ukazali na potrebu da se leksika i sintaksa rukopisa ne diraju.
Zahvaljujemo se i Balkanološkom institutu SANU, kao i svim ustanovama, preduzećima i pojedincima koji su pomogli da se ova knjiga objavi.
Dr Zdravko Antonić


SADRŽAJ:
Predgovor
Pero Đukanović kao ličnost

USTANAK NA DRINI
Uvod
Namirisavanje II svjetskog rata
Dolazi II svetski rat
Novo vrijeme
Likvarci
zelenjaši
Braća Esad i Ismet Bektaševići
Pokret za vojskom
Vrhovna komanda u Drinjači
Dva vojnika Krajišnika
Predaja oružja
Dobrota delovođe Ivana Đurića
Postavljanje novi opštinski uprava
Kuluk i prisilan rad
Neizvjesnost i kritično stanje
Ponovno život u logoru
Život u šumi i organizovanje za ustanak
Murat Dervišević
Fočak
Kolona od deset hiljada duša
Potlenji dani u šumi
Sastanak kod Crkve 8. avgusta 1941.
Prvi raspored kod crkve 8. avgusta 1941. godine
Napad na školu u Polomu
Veza sa ustanicima u Vlasenici
Četa Vojina Drmonjića
Crkvena prangija mjesto topa
Prvi Opštinski odbor školi u Kravici
Prvi napad na Drinjaču
Nad buretom krvi
Neprosvijećena masa
Prvi put dolazak Dangića u Drinjaču
Nepoželjna nedelja 17. avgusta 1941. godine
Sastanak kod škole u Kravici
Borba u Zelinju na Drini
Dvije djevojčice
Jevto Živanović, penzioner iz Bratunca
Ponovno na Ravne stupe
Zasjeda na Stijeni
Postavljanje bataljona
Komanda mjesta u Drinjači
Pećina u Prosjeku na Drini
Prva obućarska radiona u Kravici
Prva četa na odmor
Trebo je oficir arteljerac
Rade Jakšić i Milan Pantić-Tenk
Đorđo Simić sa grupom Zvorničana
Vojvoda Kidišević
Pećina za pravljenje bombi
Dr Stanojka Đurić
Uspostavljanje radne čete
Ishrana na položaju
Sjedište štaba na položaju
Zaklati Rašo
Frontalni napad na Zvornik
Zamaskiranje od njemački aviona
Pljačka u Bratuncu
Poručnik Ostoja Vujadinović
Prvi sastanak u Drinjači
Pop Simo Đukić
Borba sa Čelonjama
Obilazak položaja
Zabrana posjete ženskog svijeta na položaj
Njemački komandant mjesta u Ljuboviji
Žandarska posla
Nešto malo o žandaru Mačkiću
Vojin Dangić ide na položaj
Uvaćena splav na Drini
Pop Boro Popović
Drugi sastanak u Drinjači
Saobraćaj u istočnoj Bosni
Dolazak kapetana Šoškića
Obilazak zvorničkog fronta
Dva Miladina
Prvi put kod manastira Papraća
Štuke tuku Miliće i štab
Na službenom putovanju
Veza na sve strane
Prvi put u Rogatici
Arso Koprivica
Prva koferencija u Vlasenici
Ratko Martinović, sadašnji general
Dražin kurir u Milićima
Odlazak prvi put u Beograd
Sastanak u Kraljevu Polju
Aćim Babić prestavnik ustanka
Odlazak u Bogatić, srez mačvanski
Pokolj u muslimanskom Sopotniku
Posledni dan u Vlasenici
Crni dani 14. i 15. januar 1942. godine
Na Zvorničkom frontu odigralo se naopako
Straža u Pećini na Drini
Izdaja zamjenika komandanta bataljona
Nova godina - novi život
Vrijeme bez uspjelog cilja
Dosjetljivost Jezdimira Dangića
Odlazak sa Dangićem u Beograd na pregovore
Pokolj u selu Kamenici i Liješnju
Dalji pokolj od Arpadžića legije
Da napomenem oćerane poimenično
Pobijeni i zapaljeni po kućama i u nepoznatom pravcu
Da pomenem poginule borce drinjačke opštine
Odlazak treći put u Beograd
Po povratku Račića iz Kravice
Nesretni i nepromišljeni Drago Stanojević
Dolazak proletera u Milće
Po završetku moga govora javi se Račić
Dolazak Vojina Dangića prema Novoj Kasabi
Dolazak proletera u Drinjaču
Štab u školi na Lještanskom brdu
Spremljeni kuriri za Zvornik
Nesretan 4. april 1942. godine
Život u Kravici i čekanje kijameta
Dolazak Francetićeve crne legije
Na prevozu u Fakovićima na Drini prema Bačevcima
Kolna sa pratežom za Ljuboviju
Vatanje Dangića
Sa izbjeglicama stigo u Ljuboviju
Pokret iz Ljubovije do Amajića i Malog Zvornika
Mali Zvornik i Koviljača
Pljačka između Poloma i Velike Reke u proljeće 1942. godine
Optuživanje i odvođenje u Komandu
U prostoriji belogardejske kancelarije
Grupa koja je otišla 6. aprila 1942. godine preko Milića brda
Moje ilegalno sklanjanje na Mačkov kamen i Jagodiju
Delegati od Glavnog partizanskog štaba u Bosni
Markovićev, Subotićev i Ivanovićev prelaz u Srbiju
Četvrti put odlazim za Beograd
Prvi sastanak sa Slobdanom Subotićem pod Čavčićem
U hotelu `Grčka kraljica`
Najava kod presednika vlade Milana Nedića
Zdravljenje i povratak od generala Nedića
Pokolj srpskog življa u selu Ježeštica 1942. godine u Kravici
Tri žrtve
Tri jetrve i mali Miodrag
Nastavak sa pokoljem 1942. i 1943. godine
Pokolj u Skeljanima u maju 1942. godine
Strašan prizor odigrao se 13. februara 1944. godine u Fakovićima
Po povratku iz Beograda pri koncu juna 1942. godine
Vatanje moji sinova Pavla i Đokana od žandara i Save Radića
Odgonjenje žene Milice u zatvor jula 1942. godine
Prvi odlazak sa ljudima u Bosnu
Drugi odlazak sa grupom ljudi u Bosnu
Patrola za ispitivanje Konjevića Polja povratila se
Kao kroz pomrčinu i odviše gustu maglu
Sa svanućem stiglo se u seoce Manovići, srez vlasenički
Život u Kupusini, Radavi i Đilama
Njemački tolmak u Banji Koviljači
Pripreme za Sjeversko i Boriku
Sa prvim mračkom stiglo se u Mislovo pod Devetakom
Napad na Sjeversko i Boriku
Pokret preko Vranjkovine na Pešurić
Dolazak novo postavljenog Dražinog štaba
Neizvjesnost i kritično stanje
Da bi ironija bila veća
Pred samim očima jedno strašno iznenađenje
Na daleki, nepoznat i trnvit put
Ja upita `Jesu li ovo Borovine`?
U pravcu Nepravdića i Bogovića
Doktor Navratil
Pokret za Kalinovik
Najava u Glavni štab
Krenu kao u snu kroz dosta gustu maglu
Susret sa nepoznatim Pantom u Foči
Kod kapetana Ninčića u Foči
Stiglo se u noć do Čelebića
Strašan i nepoželjan prelaz na Limu
Nikom ne govorim da sam poznat sa Nikolom
Povedosmo razgovor za prelaz preko Lima
Od Štrbaca sa Lima, preko Dobuna do Bajine Bašte
Odlazak u Bajinu Baštu
Sastanak sa Prokom Vasiljevićem
Strašna devetojanuarska noć 1943. godine
Pravac preko Rogačice i Bobije prema Medvedniku
Nikakome se jadu ne sjećamo
U Pričeviću i Valjevskim Stavama
Kod Maksimovića u Beogradu
Kod Maksimovića glavnog sekretara za izbjeglice
Konačenje kod dr Milorada Kostića
Sastanak u Koviljači
Odlazak zbog teški bolova u Matarušku banju
Da bi nesreća sa iljadu bila veća
Nešto najopasnije što postoji
Da su još gori i teži jadi
U devet sati jutra izvedoše nas u kuću
Moralo se povratiti ponovno u Užičku Požegu
Odlazak u Šekoviće koncem marta 1943. godine
Drugi put kod manastira u Papraći
Pod Brdom Jevikom
Ponovno preko Kravice u Podrinje
Mobilisani mladići avgusta 1943. godine
Drugi povratak iz Vlasenice prema Bratuncu
Za kratko vrijeme ponovo za Bratunac
U zaseoku Lolići u Kravici
Odlazak na zasjedanje AVNOJ-a i ZAVNOBIH-a
Dolazak u Prnjavor u centralnoj Bosni
Stiglo se u mjesto u kome postoje sve evropske nacije
Preko planine Borja do Maslovara
Dolazak prvi put u Jajce
Zasjedanje ZAVNOBiH-a u Mrkonjić Gradu
Zasedanje AVNOJ-a 29. novembra 1943. godine u Jajcu
U Prnjavoru u centralnoj Bosni neizvjesnost
Odlazak iz Prnjavora po terenu
Šesta neprijateljska ofanziva 1943. godine
Grozota sedmoro čeljadi u brvnari
Ponovo pokret 5. januara 1944. godine
Sedmog januara na Božić 1944. pokret iz Jajca
Pravac za Drvar
Ponovo u Prnjavor
Put iz Modriča u dolinu Drine
Najavio se 3. korpusu u Vlasenici
Dvije iljade plakata
Jake neprijateljske formacije u ljeto 1944. godine
Bataljon bolesni Italijana
Težak život u dolini Drine 1944. godine
Ponovno pokolj u Kravici 3. jula 1944. godine
Držanje gumeni čamaca na Drini u ljeto 1944. godine
Stari Miloš Gajić iz Trešnice (Srbija)
Sastanak sa Perom Kosorićem i Milošem Zekićem
Pogibija zamjenika brigade Vlatkovića
Pogibija pomoćnika komesara Srebreničkog odreda
Sućeska kod Srebrenice i Vijogora
Arhiva iz Vlasenice
Napadnut od bande
Srebrenički partizanski odred
Grupa oficira na Drini
Bataljon boraca u Sopotniku na Drini
Kuća Selme Arifovića u Hranči kod Bratunca
Borba kod Raševića kuća u Zelinju
Podizanje ćuprije na Drinjači
Veze sa Srebreničkim odredom
Ljudi vuku plug i drljaču oru
Hvatanje Veljka Petkovića u Semberiji
Moje putovanje iz Tuzle u Bratunac
Nesretan slučaj sa mojim sinom Đokanom
O ishrani poslije rata
Mašio bih se za primjer opštine Drinjača
Ej životu težak li si, hej slobodo, skupa li si
Režimska crna 1948. i 1949. godina
Hapšenje sinova
Moje hapšenje i isleđivanje
Pretjerivanje zatvorenika iz Tuzle u Sarajevo
Život u logoru
Povratak u Kravicu

PREPISKA IZMEĐU PERE ĐUKANOVIĆA I RODOLJUBA KOVIĆA
1. Đukanović — Čolakoviću (23. H 1957)
2. Čolaković-Đukanoviću (2. XI 1957)
3. Đukanović- Čolakoviću (10. XI 1971)
4. Čolaković-Đukanoviću (26. XI 1971)
5. Čolaković-Đukanoviću (31. XII 1971)
6. Đukanović — Čolakoviću (18. XII 1980)
7. Čolaković-Đukanoviću (20. I 1981)
Izvod iz recenzije akademika Milorada Ekmečića
Izvod iz recenzije akademika Radovana Samardžića
Registar ličnih imena

Aćim Babić Petar Baćović Esad Bektašević Ismet Bektašević Nikola Bilić Petar Božić Stevan Botić Mika Vujkovac Svetozar Tempo Vukomanović Bogdan Dakić Vojin Dangić Jezdimir Dangić Vojin Drmonjić Milan Đerić Dana Đukanović Đokan Đukanović Joka Đukanović Milica Pera Pavle Pero Dobrica Miloš Zekić Vlado Zečević Rade Jakšić Drago Jokić Petar Karađorđević Vojislav Đedo Kecmanović Radivoje Kosorić Milorad Kostić Pero Krunić Branko Kujačić Tomo Maksimović Predrag Alimpije Marković Tomo Matić Jozef Matl Cvijetin Majo Mijatović Krsto Milošević Drago Mitrović Đordija Mitrović Mitar Mitrović Vlado Milutinović Stevo Mićić Omer Aga Muratović Mušan Mutevelić Dražo Mihailović Sergije Mihailović Nikola Nedeljković Milan Nedić Ilija Nešković Jovan Nikolić Marko Nikolić Ante Pavelić Radovan Pavlović Manojlo Pejić Miladin Pejić Risto Perić Aleksandar Ljeljo Petković Veljko Petković Milan Petković Moša Pijade Bogdan Popović Boro Popvić Dragoslavračić Risto Ristić Bano Savić Đorđo Simić Mehmed Spaho Branko Stanković Slobodan Subotić Zdravko Tanasić Boško Todorović Rade Tuševljaković Risto Ćuković Adolf Hitler Miloš Čelonja Rajko Čelonja Vajner Čiča Slaviša Rodoljub Čolaković Miloš Škorić Branislav Šoškić Mustafa Šušnjarac
MG169 (NS)