ISBN: Ostalo
Godina izdanja: 321
Autor: Domaći
Jezik: Engleski

Spoljašnjost kao na fotografijama, unutrašnjost u dobrom i urednom stanju!
Eng. Jezik!

Imperial mausolea and consecration memorials in Felix Romuliana, Gamzigrad, East Serbia
Dragoslav Srejovic and Cedomir Vasic
Engleski jezik
Mek povez, strana 196


Gamzigrad[1] je arheološko nalazište blizu Zaječara u istočnoj Srbiji antičke rimske carske palate Feliks Romulijane (lat. Felix Romuliana) koje se od 29. juna 2007. nalazi na UNESKO-voj listi Svetske baštine .[2]

Gamzigrad predstavlja rezidenciju rimskog cara Gaja Valerija Maksimijana Galerija (Gaius Valerius Maximianus Galerius; 293–311), zeta Dioklecijanovog. Po majci Romuli nazvao ga je Romulijana (Romuliana). Palata izgleda nikada nije dovršena, a carevi 4. veka su velelepni posed prepustili hrišćanskoj crkvi. Tokom 5. veka palata je razarana od strane varvara, a u 6. vek Romulijanu je Justinijan I obnovio u vidu pogranične tvrđave. Nakon najezde Slovena krajem 6. veka, nekadašnja carska rezidencija je napuštena. Moćan grad, na 6,5 ha, sa oko 20 utvrđenih kula. Unutar se nalazila raskošna palata, dva paganska hrama, tri hrišćanske crkve i druge građevine; podni mozaici se smatraju ravnima najboljim ostvarenjima kasnoantičkog doba u Evropi.



Prvi opis i stručnu ocenu Gamzigrada – Romuliane dao je baron Herder, saksonski rudarski poglavar, u putopisu „Rudarski put po Srbiji“, 1835.[3] godine. Posle barona Herdera, za Gamzigrad se zainteresovao austrijski arheolog i putopisac Feliks Kanic, koji 1860. godine obilazi ove ostatke i ostavlja nam crteže zida i okoline. Kasnije o Gamzigradu pišu M. Milićević (1876.), J. Dragašević (1877.), V. Karić (1887.), J. Mišković (1887.), M. Valtrović (1890.) i S. Mačaj (1892.), da bi se početkom XX veka interesovanje za ovaj jedinstveni spomenik antičke civilizacije potpuno ugasilo. Tek posle Drugog svetskog rata obnovljeno je interesovanje za Gamzigrad. Već 1950. godine arhitekta Đurđe Bošković izradio je novu osnovu gamzigradskih bedema, naznačio položaj najznačajnijih građevina unutar njih i istakao potrebu da se ovaj važan kasnoantički spomenik zaštiti i istraži.

Arheološka istraživanja, započeta 1953. godine, pokazala su da u okviru gamzigradskih bedema postoji nekoliko palata i hramova, koji najrečitije govore o značaju i nameni Gamzigrada. Od 1970. godine, kad je rukovođenje radovima u Gamzigradu preuzeo svjetski priznati arheolog dr. Dragoslav Srejović (1931–1996), Gamzigrad se sve češće pominje kao palata neke istaknute ličnosti rimskog carstva iz 3. veka, ili čak kao palata jednog cara iz tog perioda i upoređuje sa carskim palatama u Splitu, Solunu, Maloj Aziji i na Siciliji. Međutim, nedostatak pisanih spomenika onemogućilo je da se bliže odredi vreme nastanka naselja, kao i da se sazna ime imperatora i antički naziv naselja. Sve dileme bile su razrešene otkrićem natpisa, 23. juna 1984. godine. Na fragmentu arhivolte isklesan je natpis Felix Romuliana (Srećna Romuliana), naziv rezidencije rimskog cara Gaja Galerija Valerija Maksimijana (297–311). Izgradnja počela dve godine nakon početka gradnje Dioklecianove palate u Splitu (295–305). Rezidenciju izgradio Dioklecian kao repliku poznate Dioklecianove palate. Namenio je zetu Gaju Galeriju Valeriju Maksimilijanu.

Na osnovu arheoloških nalazišta Gamzigrad se sagledava u šest perioda:

kao praistorijsko naselje iz II i I milenijuma p. n. e.;
kao rimsko poljsko naselje (villa rustica) iz II veka n. e.;
kao rimski dvorac s kraja III i početka IV veka;
kao crkveno dobro iz IV i V veka;
kao ranovizantijsko naselje V–VII veka;
kao srednjovekovni grad (XI vek) i
kao privremeno sklonište u vreme turskih osvajanja u XIV i XV veku.
Tragovi boravka prvih stanovnika Gamzigrada otkriveni su severno od bedema kao i unutar naselja u nasutoj zemlji. Od nalaza imamo: kamene sekire iz perioda III milenijuma p. n. e. (mlađe kameno doba i početak neolita), zatim ulomke grnčarije iz poznog bronzanog doba (druga polovina II milenijuma p. n. e.), ulomke grnčarije i bronzanog nakita iz perioda starijeg gvozdenog doba. U V i IV veku p. n. e. Tribali osnivaju svoje naselje unutar gamzigradskog bedema, koje nije dugotrajno, tako da je Gamzigrad tokom IV veka p. n. e. napušten.

Kako na području Crne reke (Crnog Timoka) nisu otkriveni arheološki spomenici iz poslednjih stoleća stare ere, neizvesno je koje su stanovništvo Rimljani zatekli u ovoj oblasti. Moguće je da su ovde, uz proređene i oslabljene tribalske zajednice živele i grupe Meza i Skordiska.

Početkom 3. veka naše ere u južnom delu Gamzigrada sagrađeno je veliko poljsko imanje (villa rustica), a na obližnjim površinama su nađeni ostaci napuštenih zgrada za koje se smatra da su služile za čuvanje poljoprivrednih proizvoda i stada (ostave i štale).

Krajem 3. i početkom 4. veka, na prostoru oko 6.5 ha, sa dimenzijama 240x190 m, izgrađene su dve gotovo paralelne fortifikacije i ugrađene unutar njih: palate, hramovi, građevine za smeštaj vojske i gostiju, magacini i ostale građevine. Sredinom 4. veka Gamzigrad je opusteo, da bi posle 380. godine ponovo oživeo. U 5. veku Gamzigrad je stradao u neredima izazvanim najezdom Huna 441. godine. Ubrzo posle tih nereda je obnovljen, ali skromno, bez značajnijih graditeljsnih poduhvata. Intenzivna izgradnja nastaje polovinom 6. veka. Zgrade podignute u ovom periodu popaljene su i porušene najezdom Avara, koji su 585/6. godine osvojili gradove u priobalnoj Dakiji. Oko 615. godine Gamzigrad je napušten, da bi tek posle 971. godine ili u prvoj deceniji 11. veka, posle osvajanja od strane Vizantije, 1002. godine, bio ponovo naseljen. Gamzigrad je konačno napušten u drugoj polovini 11. veka i više nije nikad obnovljen. Iz razdoblja 14. i 15. veka imamo nekoliko nalaza na osnovu kojih možemo pretpostaviti da su ruševine Gamzigrada u vreme turskih osvajanja poslužile kao privremeno sklonište.

Otkrivanjem natpisa FELIX ROMULIANA, 1984. godine, konačno je razrešena zagonetka Gamzigrada. Za pravom istinom o Gamzigradu tragalo se blizu 150 godina. Sadržaj natpisa je celovit naziv mesta koje se pominje u dva istorijska izvora, u delu nepoznatog pisca iz oko 360. godine, u Epitomama Aurelija Viktora, i u Prokopijevom spisu „O građevinama“ (De aedificiis), nastalom između 553. i 555. godine. U Epitomama sadržan je podatak da je rimski imperator Galerije rođen u Priobalskoj Dakiji, gde je i sahranjen, i to u mestu Romulianumu, koje je nazvao po imenu majke Romule. U Prokopijevom delu, među kastelima koje je Justinijan obnovio u oblasti grada Akve, pominje se i Romuliana. To znači da je naziv mesta u kome je rođen i sahranjen Galerije posvedočen u tri oblika, i to kao Feliks Romuliana (na natpisu iz 306. - 311. godine), kao Romulianum (oko 360. godine) i kao Romuliana (oko 555. godine).

Više podataka o Galerijevoj graditeljskoj delatnosti daje Laktancije u spisu „O smrti progonioca“. Opisujući složene prilike u Carstvu u 306. godini Laktancije saopštava da je Galerije već tada odlučio da 312. godine, pošto proslavi dvadesetogodišnjicu vladavine, ustupi vlast Liciniju, Severu, Maksiminu i Kandidijanu, i da od tada živi u bezbednosti i miru, u zaklonu neosvojivih zidina. Odluka koju je doneo podrazumeva početak izgradnje rezidencije 306. godine i određuje 312. godinu kao termin okončanja te izgradnje....

Dragoslav Srejović (Kragujevac, 8. oktobar 1931 — Beograd, 29. novembar 1996) je bio srpski arheolog, kulturni antropolog, profesor Univerziteta i akademik.


Rođen je 8. oktobra 1931. godine u Kragujevcu, gde je završio osnovnu školu i gimnaziju. Na arheološkoj grupi Filozofskog fakulteta u Beogradu diplomirao je 1954. godine, a za asistenta je izabran 1958. godine. Doktorirao je na Filozofskom fakultetu u Beogradu sa tezom „Neolitska i eneolitska antropomorfna plastika u Jugoslaviji“ (1964). Za docenta za predmet praistorijska arheologija postavljen je 1965. godine, za vanrednog profesora 1970. i redovnog profesora 1976. godine.

Rukovodio je arheološkim iskopavanjima 67 praistorijskih i antičkih lokaliteta u Srbiji, Bosni i Crnoj Gori (Duklja, Srebrenica, Lepenski Vir, Vlasac, Divostin, Gamzigrad, Šarkamen i dr.). Objavio je više od 200 radova u zemlji i inostranstvu. Za knjigu Lepenski Vir dobio je Oktobarsku nagradu Beograda (1970). Za dopisnog člana SANU izabran je 1974, a za redovnog 1983. godine. Bio je direktor Galerije SANU od 1989, a potpredsednik SANU od 1994. godine.

Po jedna ulica u Beogradu, Novom Sadu i Kragujevcu nose njegovo ime.

Preminuo je 29. novembra 1996. godine u Beogradu, a sahranjen je 3. decembra u Kragujevcu.