ISBN: Ostalo
Godina izdanja: 2008.
Autor: Domaći
Oblast: Katolicizam
Jezik: Srpski

SRPSKA PRAVOSLAVNA CRKVA U STOLNOM BEOGRADU Istorija i ikonografija

Ivan Jakšić

Istorijski arhiv, Pančevo. 2008.
186 strana, udžbenički format.
Tekst na srpskom i mađarskom jeziku.

Stolni Beograd

Prota Ivan Jakššić veći deo služžbovanja proveo je u crkvi u Stolnom Beogradu (Mađarska), a kao neumoran istražižvač ostavio je značajne podatke iz proššlosti Srba u Ugarskoj.
Knjiga „Srpska pravoslavna crkva u Stolnom Beogradu”, koja je pred ljubiteljima istoriografije, jeste žživotno delo prote Ivana Jakššića. Ona se odnosi na srpsko nasleđe u Mađarskoj u periodu, pretpostavlja se, od Kosovskog boja, kada je srpski narod krenuo ka severu i doššao u te krajeve, do 19. veka.

U uvodu ovog dela direktor Istorijskog arhiva Milan Jakšić osvrće se na dugotrajne veze između pomenute ustanove i Sentandreje. Zajednički žživot Mađara i Srba, napominje on, traje već jedan milenijum, a građa koja postoji u Arhivu odnosi se na ljude i događaje kako u Vojvodini i Srbiji tako i u Mađarskoj.

Veliki deo sveššteničkog posla Ivan Jakššić obavljao je u crkvi u Stolnom Beogradu. Bio je neumoran istražižvač, te je ostavio značajne podatke iz proššlosti Srba u Ugarskoj. U uvodnom poglavlju autor daje pregled ražnijih istorijskih događaja i opisuje žživot naroda u Stolnom Beogradu pod turskom vlaššću, a posebno pominje martologe, vojnike koji su Osmanlijama služžili za odbranu utvrđenja. Među njima je bilo Srba, o čemu svedoče sačuvani spisi iz 16. veka. Jakššić detaljno opisuje bakroreze iz 17. veka, na kojima je prikazana Srpska varošš u Stolnom Beogradu. On takođe ističe da je u ovom mestu i pre velike Seobe naroda 1690. godine bila organizovana srpska pravoslavna parohija.

Jakššić u nastavku knjige podrobno govori o tri pravoslavne crkve. Podaci o prvoj, sagrađenoj od drveta, granja i blata u doba turskog ropstva, potiču iz 1688. godine. Posle njenog urušašvanja, na istom mestu 1733. godine započeta je izgradnja drugog sakralnog objekta, koji je osvešštan tek 1752. Posle mnogo peripetija s jezuitima, 1760. godine izgrađen je i crkveni toranj.

Današšnja crkva podignuta je 1772. godine. O nastanku ikonostasa svedoči mnogo dokumenata koje je Jakššić pregledao. Reč je o jednostavnom hramu s visokim tornjem i baroknim ukrasima, kojih je najvišše na krovu. Smatra se da je freske uradio Teodor Simonov Gruntović, a u dodatku knjige u punom koloru predstavljene su najvažžnije i najlepšše. Većina njih je ošštećena, čak je i malter otpao, što se takođe možže videti na fotografijama. Pored fresaka, čitaoci će se upoznati i s detaljima na ikonostasu, koji je delo Jovana Grabovana i Grigorija Popovića iz 1776. godine.

U narednom odeljku Ivan Jakšić čitaocima predstavlja novu crkvu dajući sve relevantne informacije, od žživopisanja ikonostasa do duboreza i inventara. Jedno poglavlje autor posvećuje periodu posle 1780. godine, beležžeći, poput hroničara, sve važžne trenutke u istoriji ove crkve. Zainteresovani će moći da saznaju kada je nabavljeno veliko zvono i postavljen sat, kakve su bile posledice zemljotresa u blizini Stolnog Beograda 1810, u kojim periodima su menjana vrata, popravljani krovovi, kao i kada je pokraden crkveni inventar.

„Srpska pravoslavna crkva u Stolnom Beogradu” svedoči o stalnim nemirima srpskog naroda i problemima koje je imala od turskog doba. Autor je koristio obimnu arhivsku građu, ali i literaturu.

Prota Ivan Jakššić rođen je u Tornji (Rumunija) 1909. godine. Završšio je Bogosloviju u Sremskim Karlovcima, a potom je služžbovao u parohijama Srpske pravoslavne eparhije budimske u Mađarskoj. Spisi koje je pisao odnosili su se na povest Srba u Stolnom Beogradu. Neke od njih šštampala je Srpska akademija nauka i umetnosti. Jakššić je preminuo 2000. godine i ovo delo objavljena je posthumno.

Pored knjige Ivana Jakššića, o zajedničkom žživotu Mađara i Srba svedoče i druga izdanja pančevačkog Arhiva, kao ššto je delo „Momenti iz prošlosti i sadašnjosti varošši Sentandreje” Pavla Sofrića. ŽŽivot Mađara u Vojvodini prikazan je jednim delom u „Dnevniku pančevačkog samostana” i knjizi „Dvesta pedeset godina Katoličke crkve u Pančevu”, kojom je obeležžen veliki jubilej. Sugrađani su mogli da pogledaju i vrednu srpsku crkvenoumetničku zbirku iz Sentandreje, koja je proizaššla iz saradnje Pančeva i pomenutoga grada.
J. Svirac