Godina izdanja: Ostalo
ISBN: Ostalo
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

ŠTAJLAG III B - Tijana Milanović

Beograd Nova poetika 2021 158 tr

Ovaj ekspresionistički roman sa karakterističnim temama strahotne ratne sudbine čovečanstva nosi radnju od leskovačkog sela Jašunje, do zarobljeničkog logora Štalag IIIB kod Furstenberga, na granici Nemačke i Poljske, pa opet nazad zaokružujući celinu ne samo prostorno već i vremenski, od 1941. do 1945. godine – od Aprilskog rata pa sve do samog oslobođenja i kapitulacije Trećeg rajha. U njemu su pored Boška Stankovića ispričane životne priče i drugih zarobljenika, različitih po obrazovanju, životnim navikama, običajima pa čak i nacijama, ali kojima je zajedničko to što ih je sticaj istorijskih i sudbinskih okolnosti iz raznih krajeva doveo pred zajedničku tačku – lišenje slobode i turobne godine u logoru Štalag zajedno sa neizvesnom sudbinom oprljenom životarenjem i zlopaćenjem pod čizmom surovih Nemaca…

Štalag IIIB je ratna, porodična i intimna priča nastala prema istinitim događajima. To je priča jednog srpskog seljaka, vojnika pešadinca, Božidara Boška Stankovića, logoraša broj 57727, koji je, kao i stotine hiljada drugih, rat nosio u sebi, ne ispalivši nijedan metak, zarobljen i omotan bodljikavom žicom.

Sakupljeni odasvud, vojnici Jugoslovenske kraljevske vojske poslati su u nemačke vojne logore. Par stotina jugoslovenskih vojnika nižeg ranga, mahom Srba, odvedeno je u Štalag IIIB, logor na reci Odri, na samoj granici sa Poljskom.

Nakon jednog rata ništa više ne može ostati isto, bez obzira na to kako se u tom ratu boriš, sa kim, i za koga. Rat čoveka zagrize pa ga žvaće. Najbrojniji ratnici, oni koji nisu dobili ni medalje ni činove, vojne penzije i ulice, neprimetni su ljudi koji rade u ciglanama, poljoprivrednim zadrugama, šusteri i šloseri, učitelji i trgovci, naše pradede, dede ili očevi, koji su nam pričali o svom ratovanju, a mi, nažalost, nismo sve upamtili. Da sačuvam jednu priču koja liči na druge priče, jednu patnju, sećanje – to je bila moja namera.

Tatjana Milanović
Priča u prvom planu prati tri zarobljenika: Boška, Ljubišu, studenta iz Beograda, sina uglednog sudije, i Jovana, seljaka, Srbina iz dalmatinskog sela Kričke. Zarobljenici nemaju osećaj da su u ratu, već da se rat u njih nastanio, pa ga preživljavaju naredne četiri godine trpeći poniženja, glad, strah, usamljenost i nostalgiju za domovinom. Isto tako, izdvojeni od frontova, nemački vojnici, stražari i seljaci, kod kojih logoraši rade, vode svoj rat kroz intimne drame i lične nesreće. Rat ne štedi nikoga.

Paralelno se, kroz retrospekcije glavnog junaka, prati predratno vreme, Boškovo odrastanje, ženidba, polazak u vojsku, sa naglašenim odnosom sa ocem Dragutinom, prekim patrijarhalnim čovekom.

Prstenastom kompozicijom radnja romana se vraća odakle je započeta, u Jašunju, selo kraj Južne Morave, prelaskom preko uleglog mosta koji je Boško sa ocem prešao kada ga je ispratio u vojsku, u leto 1940. Boško se vraća kući, kako sam misli, slomljen i okrnjen. Ipak, povratak sina iz logora otac Dragutin je sažeo u jednoj izreci: „Čovek je potvrd od kamen.“

Junake vidimo poslednji put u leto 1946. kada se prepiskom prijatelja završava ratna priča i počinje život izvan rata, u Dalmaciji, Nemačkoj i Srbiji.

Pripovedačko vreme ratnih godina dočarano je detaljnim opisima uslova koji su pratili zarobljenike od same predaje oružja od Filipovića lagera u Sarajevu preko teretnih vozova patnje koji su svoj živi teret nosili u strah i strepnju istočne Nemačke sve do zarobljeničkog logora. Uporedo sa njima autorka je verno opisala uslove ispod svakog ljudskog dostojanstva, prljavštinu, bedu, glad i umiranje, ali i borbu za opstanak, kako fizičku tako i mentalnu, dočaravajući emocije ovih mladih ljudi koje je doneo rat – očaj, usamljenost duše, strah, strepnju i jad – ali i međusobne odnose zarobljenika u kojima su nalazili nadu da ih tamo negde čeka sloboda, daleko od surovih stražara i lokalnog nemačkog stanovništva.

Iz recenzije Jelene Dilber
Tatjana Milanović je rođena 1969. godine u Leskovcu. Osnovnu i srednju školu završila je u Jagodini, diplomirala na Filološkom fakultetu na grupi Srpski jezik i književnost u Beogradu 1995. godine. Nakon diplomiranja radila je u osnovnim školama, a zatim u Gimnaziji “Svetozar Marković” u Jagodini. Na Fakultetu pedagoških nauka u Jagodini odbranila je 2017. godine master na grupi Vaspitač u predškolskim ustanovama. Od 2018. godine radi kao nastavnica maternjeg srpskog jezika u pokrajini Hesen u Nemačkoj. Piše prozu i poeziju i prozu za decu. Pesme, priče i eseje objavljuje u zbornicima i antologijama.

L- 3. ORM. 4. POL. 10. K. 1