ISBN: Ostalo
Godina izdanja: K120
Jezik: Srpski
Autor: Strani

U dobrom stanju!

Od invazije do pobede - Ajzenhauer
Vojna biblioteka
Savremenici
Beograd, 1951.
240 str. tvrd povez, ilustrovano.

Dvajt Dejvid „Ajk“ Ajzenhauer (engl. Dwight David `Ike` Eisenhower; Denison, 14. oktobar 1890 — Vašington, 28. mart 1969) je bio američki vojskovođa i političar, najpoznatiji po uspešnom komandovanju savezničkim snagama u Zapadnoj Evropi za vreme Drugog svetskog rata, isto kao i po tome što je služio kao 34. predsednik SAD.

Dvajt Dejvid Ajzenhauer je rođen u teksaškom gradu Denisonu, u porodici koja potiče od nemačkih doseljenika u Ameriku. Kada je imao šest godina, roditelji su mu postali članovi Društva Kule Stražare, koje će kasnije postati poznatije pod imenom Jehovini svjedoci.

Ajzenhauera je od vere više zanimao sport, pa je na temelju dobrih sportskih rezultata u srednjoj školi stekao potrebne preporuke za upis na Vojnu akademiju u Vest Pointu godine 1911. Ajzenhauer je diplomirao godine 1915. te sljedećih nekoliko godina proveo po garnizonima u Teksasu i Džordžiji. Godine 1916, se oženio Mejmi Ženev Daud koja će mu roditi dva sina.

Kada je izbio Prvi svetski rat, Ajzenhauer je privremeno unapređen u čin potpukovnika kako bi od 1918. mogao voditi novoformirani Tenkovski korpus SAD. Ta je jedinica u Pensilvaniji obučavala tenkovske posade prije odlaska na front u Francuskoj. Ajzenhauer je bio oduševljen novim oružjem, ali ga sam nije stigao primeniti u praksi, jer se rat u međuvremenu završio.

Ajzenhauer je vraćen u čin kapetana te je služio u garnizonima u Merilendu, a kasnije i u Zoni Panamskog kanala, gde je bio pomoćnik tamošnjeg komandanta, generala Foksa Konera. Pod Konerovim uticajem Ajzenhauer je postao sledbenik ideja Karla fon Klauzevica, a kasnije je pohađao i Generalštabnu školu u Fort Livenvortu.

Dvadesetih i tridesetih godina američka vojska je bila mala, slabo plaćena i zanemarivana od izolacionistički raspoloženih političara i javnosti. U to je doba Ajzenhauer uglavnom radio kao pomoćnik raznih ministara i generala. Na tim je položajima stekao ugled kao sposoban administrator i štapski oficir. Godine 1933, je imenovan za pomoćnika načelnika generalštaba Daglasa Mekartura, a njega je 1935. sledio na Filipine gde je služio kao vojni savjetnik tamošnje vlade.

Ajzenhauer je 1936. unapređen u majora, a godine 1939, po povratku u SAD, i u potpukovnika. U septembru 1941. je unaprijeđen u čin brigadnog generala i imenovan načelnikom štaba Treće armije u Teksasu.

Ratna karijera
Nakon japanskog napada na Perl Harbor i ulaska SAD u Drugi svjetski rat, Ajzenhauer je u decembru 1941. doveden u Vašington kako bi u Generalštabu planirao ratne operacije protiv Japana i Nemačke. Tamo je ostavio snažan utisak na načelnika Generalštaba Džordža Maršala, koji ga je preporučio za najviše komandne položaje uprkos nedostatku bilo kakvog ratnog iskustva.

U junu 1942. Ajzenhauer je imenovan za komandanta svih američkih snaga u Evropi te je doputovao u London, gde će mu biti štab.

Kada je donesena odluka da se savezničke snage iskrcaju u sjeverozapadnoj Africi, Ajzenhauer je imenovan vrhovnim komandantom svih savezničkih snaga na tom ratištu. Nakon uspeha operacije Baklja, Ajzenhauer je u februaru 1943. pod svoju komandu preuzeo i britansku Osmu armiju generala Montgomerija i rukovodio operacijama za uništenje sila Osovine u Tunisu. Nakon toga je pod njegovim vođstvom izvršeno iskrcavanje na Siciliju, a potom i na italijansko kopno.

U decembru 1943. je Ajzenhauer imenovan za komandanta svih savezničkih snaga u Evropi te se sledećih nekoliko meseci posvetio konačnom planiranju i pripremama za normandijski desant - jednu od najsloženijih ratnih operacija u istoriji. Upravo je on doneo odluku da se desant izvrši 6. juna 1944. Nakon uspešnog iskrcavanja savezničkih snaga u Francuskoj, rukovodio je operacijama kojima su nemačke snage isterane iz zapadne Evrope te konačno prisiljene na kapitulaciju 8. maja 1945.

Ajzenhauer nikada nije imao prilike da se iskaže kao naročito hrabar, a većina drži da nije bio ni naročito nadahnut vojni komandant. Međutim, uživao je veliku popularnost među svojim potčinjenima, a pokazao je - za prirodu svog posla daleko važnije - diplomatske sposobnosti, na osnovu kojih su ogromne vojne snage pod njegovom komandom izvojevale pobedu uprkos uplitanju često suprotstavljenih političara kao što su Čerčil i De Gol, odnosno nezdravom suparništvu potčinjenih generala Montgomerija, Omara Bredlija i Džordža Patona.

Posleratna karijera
Ajzenhauer je nakon završetka neprijateljstava imenovan za komandanta američkih okupacionih snaga u Nemačkoj, te je bio de facto jedina vlast u američkoj okupacionoj zoni sa sedištem u Frankfurtu. Kada su američke snage otkrile postojanje i pravu svrhu nacističkih koncentracionih logora, Ajzenhauer je, zgrožen tim otkrićem, naredio da se u njih dovedu filmske kamere i dokumentuju tragovi ratnih zločina. Ajzenhaueru zbog toga takođe pripisuju nedostatak brige o nemačkim ratnim zarobljenicima, od kojih veliki broj njih umro od gladi i bolesti.

Godine 1945, Ajzenhauer se vratio u SAD kako bi postao načelnik generalštaba SAD. Na tom je mjestu ostao do 1948, a nakon što je osnovan NATO pakt, Ajzenhauer je u decembru 1950. postao komandant NATO snaga.

U to je doba Ajzenhauer služio i kao gostujući predavač na Univerzitetu Kolumbija u Njujorku, i napisao knjigu Krstaški pohod u Evropi (Crusade in Europe), koja se smatra jednim od najboljih vojnih memoara u istoriji.

Kao ratnog heroja i jednog od najpopularnijih ličnosti svog doba, Ajzenhauera su počeli obilaziti predstavnici Demokratske i Republikanske stranke kako bi ga nagovorili da se kandiduje za predsjednika SAD. Iako je Ajzenhauer cenio predsednika Ruzvelta i njegov Nju dil, isto kao i njegovog naslednika Trumana, držao je kako su SAD tokom dvadeset godina demokratske administracije previše skrenule ulevo, odnosno kako se mora uspostaviti ravnoteža izborom republikanskog predsjednika. Zbog toga je pred izbore 1952. godine podneo ostavku na vojne dužnosti i javno podržao republikance.

Liberalna frakcija republikanaca je, pak, bila uplašena da bi njihova stranka mogla otići previše udesno ukoliko predsednički kandidat postane uticajni konzervativni senator Robert A. Taft. Ajzenhaueru je, pak, kod Tafta smetao njegov izolacionizam. Zato je spremno prihvatio ponudu liberalnih republikanaca da se na njihovoj listi kandiduje za predsedničku nominaciju. Na kraju je s Taftom postignut kompromis, prema kome je Ajzenhauer dobio nominaciju i mandat da nakon eventualne pobede nastavi voditi aktivnu politiku SAD u svetu, dok se u unutrašnjim pitanjima morao upravljati po konzervativnim načelima.

Demokrate, demoralisani odlukom Harija Trumana da se ne kandiduje, kao i nizom korupcijskih skandala, su za kandidata nominovali Adleja Stivensona, liberalnog guvernera države Ilinois. Tokom kampanje kojom su dominirali Hladni rat, nezavršeni sukob u Koreji i antikomunistička histerija senatora Makartija, Ajzenhauer je vešto koristio kako svoju ogromnu popularnost tako i novi oblik masovne komunikacije, televiziju. Jedina stvar koja je mogla naškoditi Ajzenhaueru bila je kontroverza vezana za njegovog potpredsedničkog kandidata Ričarda Niksona. Međutim, Nikson se vešto iz nje izvukao, te je Ajzenhauer glatko izvukao jednu od najuverljivijih pobeda u istoriji američkih predsedničkih izbora.

Predsednik Ajzenhauer
Ajzenhauer je svoj mandat započeo u skladu s slikom gorljivog antikomunista, stvorenim u izbornoj kampanji. Za državnog sekretara je imenovao Džona Fostera Dalesa, jastreba i tvorca doktrine prema kojoj SAD ne samo da su imale dužnost svim sredstvima zaustaviti širenje komunizma po svijetu, nego obarati već postojeće komunističke države.

Međutim, iako je Ajzenhauer deklarativno podržavao ovu radikalnu retoriku, u praksi je, pre svega motivisan svojim ratnim iskustvima, bio nesklon potezima koji bi mogli eskalirati u otvoreni oružani sukob. Godine 1953. je, koristeći smrt Staljina, dogovorio primirje kojim je završen Korejski rat.

Umesto obaranja i suprotstavljanja komunizmu putem oružane sile, Ajzenauer je preferirao diplomatiju, kao i tajne operacije CIA. Tako su SAD, po uzoru na NATO, stvorile Bagdadski pakt, SEATO, ANZUS, a u okviru tog sistema je kraće vrijeme bila i Titova Jugoslavija kao članica novog Balkanskog pakta.

Politika korišćenja CIA je takođe imala uspeha - 1953. je pučem u njenoj organizaciji srušen iranski nacionalistički premijer Mohamed Mosadik i instaliran proamerički raspoloženi šah Mohamad Reza Pahlavi. Godinu dana kasnije u Gvatemali je CIA uspešno srušila levičarski režim predsednika Hakoba Arbenza.

Iste je godine nakon poraza Francuza u bici kod Dien Bien Fua američka diplomatija sprečila da Vijetnam postane nezavisna država pod dominacijom Ho Ši Mina. Umesto toga je država podeljena, a južni deo, poznat kao Republika Vijetnam, postao je verni američki saveznik.

Ajzenhauer se nije toliko zanimao za unutrašnju politiku, iako se na početku mandata diskretno suprotstavio senatoru Mekartiju i iz senke orkestrirao kraj njegove političke karijere, držeći ga opasnošću za američku demokratiju i ugled u svetu.

Godine 1954, Ajzenhauer je, inspirisan auto-putevima koje je bio video u Nemačkoj, uspeo sprovesti zakone kojima je u SAD za nekoliko godina sagrađen prvi sveobuhvatni sistem auto-puteva.

U jesen 1956. godine, dok se Ajzenhauer oporavljao od srčanog udara i po drugi put natecao za predsednika, jedna za drugom su izbile suecka kriza te antikomunistička pobuna u Mađarskoj. Ajzenhauer je u oba slučaja nastojao smiriti tenzije - Britance i Francuze je ekonomskim pritiskom naterao da se povuku iz Sueca, a mađarskim pobunjenicima odbio pružiti pomoć nakon sovjetske prijetnje nuklearnom odmazdom.

Iste je godine Ajzenhauer na izborima za predsednika ponovno potukao Stivensona sa impresivnom većinom glasova. Njegov drugi mandat je bio obeležen nastojanjima da se smiri Hladni rat, ili barem stvore mehanizmi kojima bi se trajno spriječila njegova eskalacija u otvoreni oružani sukob. Sa Sovjetskim Savezom su vođeni pregovori o razoružanju, a sovjetski vođa Nikita Hruščov je na Ajzenhauerov poziv 1959. godine posjetio SAD. Uzvratni Ajzenhauerov poset Moskvi je, međutim, otkazan zbog afere sa špijunskim avionom U-2.

Hladni rat je, uprkos Ajzenhauerovim naporima, eskalirao. Sovjetsko lansiranje Sputnjika 1957. je protumačeno kao sovjetska pretnja, ali i kao povod da se sledeće godine osnuje NASA i započne svemirska trka između dve supersile. Godine 1959. je na Kubi revolucijom na vlast došao Fidel Kastro i tako u neposrednom susedstvu Amerike stvorio režim blizak Sovjetskom Savezu.

Na unutrašnjem planu je drugi Ajzenhauer mandat bio obeležen društvenim nemirima koje je izazvao pokret za građanska prava crnaca. Iako Ajzenhauer taj pokret nije podržavao, nije mu se ni suprotstavljao. Kada su se vlasti južnjačkih država pokušale odupreti presudama Vrhovnog suda kojima je ukinuta rasna segregacija u školama, Ajzenhauer je na njih 1957. godine poslao vojsku kako bi se neometano održavala nastava.

Pre nego što je Ajzenhauer postao predsednik, donesene su odredbe Ustava kojim je jednoj osobi dozvoljeno služiti samo dva predsednička mandata. Zato je Ajzenhauer 1960. godine bio prisiljen pripremati se za odlazak iz Bele kuće, odnosno na izborima podržati svog potpredsednika Niksona.

Nakon što je za predsednika izabran Kenedi, Ajzenhauer se početkom 1961. posljednji put iz Bijele kuće obratio naciji, pri čemu je ostala upamćena njegova tvrdnja kako SAD preti vojno-industrijski kompleks.

Ajzenhauerovo nasleđe
Nakon odlaska iz Bijele kuće Ajzenhauer se sa suprugom povukao na farmu u blizini Getizburga. Nije se u potpunosti odrekao politike, te je godine 1964. učestvovao na republikanskoj izbornoj konvenciji.

Umro je u bolnici Volter Rid nakon duge i teške bolesti u 78-oj godini života.

Ajzenhauer je u to doba, i nekoliko decenija nakon smrti imao reputaciju lošeg ili, u najboljem slučaju, osrednjeg predsednika. Danas su američki istoričari, pak, daleko skloniji Ajzenhauera proglašavati daleko boljim predsednikom od mnogih svojih prethodnika i naslednika.

Ajzenhauerova administracija je bila uglavnom lišena skandala, a sam Ajzenhauer se pokazao kao odgovoran državnik, neopterećen stranačkim prepucavanjem, te uspešan državnik koji je u najosjetljivijem trenutku očuvao svetski mir. U samim SAD su Ajzenhauerove godine, uprkos kraćim recesijama, ostale upamćene kao doba velikog ekonomskog buma i nezapamćenog prosperiteta koji je širokim masama omogućio da uživaju u dotada nezamislivim blagodatima potrošačkog društva.

Mnogi smatraju da je upravo to razlog Ajzenhauerove potcenjenosti, jer su percepciju o njemu stvorili „bejbi bumeri“, prva generacija odrasla u takvom društvu i nesvesna svega onoga što mu je prethodilo. Ajzenhauer je takođe bio zasenjen kultom koji je stvoren oko njegovog mladog naslednika Džona Kenedija.