Godina izdanja: 1900 - 1949.
ISBN: 282
Autor: Domaći
Tematika: Istorija
Kulturno dobro: Predmet koji prodajem nije kulturno dobro ili ovlašćena institucija odbija pravo preče kupovine
Jezik: Srpski

Spoljašnjost kao na fotografijama, unutrašnjost u dobrom i urednom stanju!

Starija naselja na području Novog Sada
Ukoliko se izuzme Petrovaradinska tvrđava sa okolinom, gde su nađeni tragovi iz skoro svih epoha, od praistorije, preko vremena dominacije Rima i potom srednjeg veka, sa Bačke strane ima više lokacija raštrkanih nalazišta koja pokazuju da su ovde stalno osnivana nova naselja. Tako je na Klisi otkriveno naselje zemunica iz bronzanog i gvozdenog doba, a na mestu Temerinske petlje, kada su tu izvođeni radovi 1981. godine, nađeni su ostaci iz raznih vremenskih perioda, od paleolita do danas, konstatovano je postojanje nekropole starčevačke kulture i nađeni su tragovi velikog srednjovekovnog sela.[18]

I na drugim lokacijama je bilo tragova iz perioda pre nove ere, pa je tako na primer u ulici Janka Čmelika 36 pronađena manja praistorijska ostava u kojoj su pronađeni falsifikovani novčići sa likom Aleksandra Makedonskog, a pretpostavlja se da su falsifikatori bili Kelti. Takođe, na mestu današnje nove zgrade Biblioteke Matice srpske tokom radova 1991. godine, pronađeno je groblje iz bronzanog doba, deo slovenskog naselja i hrišćansko groblje. Međutim, ovaj period nije bogat pisanim dokumentima i teško je utvrditi da li je bilo i nekog većeg naselja ili samo manjih naseobina od po nekoliko kuća.[19]


Naselje Bistrica (Bistritz) na području današnjeg Novog Sada, ucrtano na Lazarusovoj karti Ugarske iz 1528. godine

Naselje Bistrica (Bistritz) na području današnjeg Novog Sada, ucrtano na mapi flamanskog kartografa Gerharda Merkatora iz 16. veka
Sa lokaliteta Klisa—Barutana potiču nalazi koji se vezuju za bakarno doba — eneolit (3000—2000. godina pre nove ere), kada dolazi do prekida sa neolitskom tradicijom i pojavom novih kultura, čiji su nosioci stepski nomadi, odnosno govornici indoevropskih jezika[20] koji se doseljavaju sa istoka Evrope. Na nalazištima na Detelinari zastupljeni su tragovi latenskog perioda, koji se vezuje za ekspanziju Kelta. U 1. veku nove ere, na područje Bačke doseljava se sarmatsko pleme Jazigi, a nalazi rimskog novca na području Novog Sada svedoče o trgovačkim vezama Jaziga i Rimljana. Na području današnjeg Novog Sada arheolozi su pronašli tragove četiri sarmatska naselja: na Klisi, Sajlovu, Salajci i Jugovićevu.[21]

Prvi istorijski dokument koji govori o postojanju naselja na području Novog Sada je povelja ugarskog kralja Bele IV iz 1237. godine u kojoj daruje novoj cisterciskoj opatiji u Belakutu (srednjovekovno utvrđenje na lokaciji današnje Petrovaradinske tvrđave) imanja i sela na bačkoj strani. U povelji se pominju mesta Peturvarad (nazvano još i stari Petrovaradin, Vašaroš—Varad i Varadinci), dva Zajola (Gornji i Donji, poznati i kao Sajol, Isailovo i konačno, što je i današnje ime, kao Sajlovo) i Bakša (poznato i kao Bakšić, Bačić, Bakšafalva).[22]

Arheolozi su dokazali da je Peturvarad (Vašaroš—Varad) bio smešten kod stare Barutane na Temerinskom putu, odnosno kod Temerinske petlje, a ovo je bilo i najznačajnije srednjovekovno naselje na području današnjeg Novog Sada, na bačkoj obali Dunava. Naselje je bilo povezano skelskim prevozom preko Dunava sa tvrđavom i manastirom na sremskoj obali. Ovo je bilo veliko naselje slovenskog življa koje datira iz perioda seobe naroda (5—6. vek).[23]

Na Sajlovu i drugim lokacijama gde se pretpostavlja da su bila naselja Zajol nalaženi su tokom godina tragovi ljudi iz srednjeg veka, kao i groblja starija od 10. veka, tako da je skoro sigurno da su ova naselja postojala, ali se pretpostavlja da su se premeštala tokom vekova. Naime, u ta vremena su dosta česti bili prolasci pljačkaških hordi pa su stanovnici bežali i kad bi se vratili ponovo bi zidali naselje, često i dalje od prvobitnog staništa.

Za naselje Bakša (Bakšić) ima više teorija gde se nalazilo, ali poslednja iskopavanja, naročito iz Katoličke porte i drugih lokacija u centru Novog Sada (poput Njegoševe 10 gde je 2002. godine pronađen deo srednjovekovnog naselja sa stambenim objektima), sve više govore da je bilo smešteno ne severno od ulice Alekse Šantića u pravcu Telepa, nego bliže centru.

Na području grada postojalo je i srednjovekovno naselje Sent Marton (ili Ke Sent Marton) i nalazilo se zapadno od Bakše uz skoro samu obalu Dunava, u pravcu Futoga. Postojanje ovog naselja je potvrđeno otkrivanjem skeleta sa ratnom opremom 1961. godine u ulici Vatroslava Jagića 21 na Telepu. U srednjem veku su takođe postojala i naselja Bivaljoš (koje se, prema pretpostavci, nalazilo na području današnje Slane Bare) i Bistrica (čiji položaj se ne može sa sigurnošću utvrditi).[23]

Većina ovih naselja je više puta uništavana i ponovo osnivana, najpre zbog pohoda Mongola u 13. veku, a potom i kasnijih ratova Ugarske i Turske. Mada je stanovništvo bežalo pred ratnim stradanjima, ono se i vraćalo, tako da i turski spisi o naplati poreza govore o više desetina kuća u Sajlovu, Bakšiću, Varadincima, Bivaljošu i drugim okolnim naseljima. Po poreskom spisku iz 1522. godine, među stanovnicima ovih naselja sreću se kako mađarska tako i slovenska imena (Božo, Radovan, Radonja itd.),[24] da bi po turskim podacima iz 1590. godine na ovom području bilo zabeleženo 105 kuća koje plaćaju porez — i to isključivo srpskih.[25] Pošto se zna da je bilo i Srba koji nisu plaćali porez (ukoliko su recimo bili u turskoj službi), onda je broj stanovnika ovih naselja sigurno bio veći.

Mada nije do kraja potvrđeno, pretpostavka je da će potomci stanovnika ovih naselja, uglavnom Srbi, činiti neke od prvih stanovnika Racke varoši (Rackog grada, Rackog sela, Rackog šanca, Petrovaradinskog šanca), iz koje će se kasnije razviti i Novi Sad. Dokumenti iz perioda osnivanja Racke varoši, konkretno karte, govore i da je na mestu sadašnjeg ukrštanja Bulevara Cara Lazara i Keja Žrtava Racije bilo i naselje Croaten Stadt, odnosno kako se pretpostavlja ribarsko selo naseljeno Hrvatima. Postoje pretpostavke da je bilo i drugih naselja, ali za sada nema čvrstih arheoloških dokaza koji idu tome u prilog.

Za naselje Bistrica (Bistritz), nastanjeno slovenskim življem, koje se pominje na više karata, uglavnom iz 16. i 17. veka, prekoputa Petrovaradinske tvrđave (između ostalih, i na karti čuvenog flamanskog kartografa Merkatora (1512—1594), koji je kartografiju postavio na strogo naučne osnove), arheolozi do sada nisu nalazili materijalne dokaze postojanja. Nedavno su na području današnjeg Novog Naselja — Bistrice nađeni ostaci srednjovekovnog sela, s tim da ih arheolozi ne poistovećuju sa starom Bistricom.[26]

Najvažniji arheološki lokaliteti koji su manje ili više ispitani u Novom Sadu, ne računajući Petrovaradinsku tvrđavu, nalaze se na potezu Slana bara, Klisa (na mestu Barutana), Sajlovo—Jugovićevo i Čenej, kao i u ulicama Matice srpske 3, Mileve Marić, Vatroslava Jagića 21, Janka Čmelika, Pozorišni trg 8, Laze Telečkog 6 i 8, Nikole Pašića 16, 18 i 19, Trg slobode 5, Njegoševa 10, Cara Dušana i Trg Marije Trandafil 5. Tu su pronalažene iskopine iz praistorije, antike, srednjeg veka i novog veka.