ISBN: Ostalo
Godina izdanja: a
Jezik: Srpski
Autor: Strani

Spoljašnjost kao na fotografijama, na nekih 30 tak mesta ima podvucenih recenica hem. olovkom i ponegde zutim vodenim markerom, sve ostalo uredno.

Alojz Šmaus (Alois Schmaus; 1901–1970) bio je nemački lingvista, slavista i balkanolog.
Alojz Šmaus je rođen 28. oktobra 1901. u Majersrojtu, selu u Bavarskoj, na današnjoj granici Nemačke i Češke, u seljačkoj porodici Georga i Ane Šmaus. Od malena je pokazivao veliki dar za književnost i učenje jezika, tako da će upisati gimnaziju benediktinskog reda u nedalekom mestu Metenu. Usled čestog kontakta sa Česima, Šmaus je već u gimnaziji dobro ovladao češkim jezikom, tako da po završetku gimnazije upisuje studije opšte i indoevropske lingvistike, kao i slovenske, romanske i engleske filologije, koje će završiti u Minhenu. Deo studija provodi u Pragu, gde će do savršenstva ovladati češkim jezikom, a svoj dar i veliku naučnu posvećenost Šmaus potvrđuje kada 1923, sa svega 22 godine, postaje doktor nauka, odbranivši doktorat na temu Die Entwicklung der konjunktionalen Hypotaxe im Čechischen (Razvoj konjunkcijskih hipotaksa u češkom jeziku), pod mentorstvom čuvenog slaviste Erika Bernekera. Ipak, neće se posvetiti daljem izučavanju češkog jezika, pošto iskazuje želju da upozna i druge slovenske narode i kulture. Veliki uticaj na dalje Šmausovo usmerenje imali su njegovi profesori koji su proveli neko vreme u Srbiji, Erik Berneker i, pogotovo, Gerhard Gezeman. Gezeman je živeo u Srbiji pre Prvog svetskog rata, po čijem izbijanju se pridružio srpskoj vojsci, s kojom je prešao Albaniju. Iako Nemac, Gezeman je bio izuzetno privržen Srbima, prva supruga mu je bila Srpkinja i bio je izvanredan poznavalac srpske književnosti i kulture, tako da Gezeman budi kod Šmausa interesovanje za srpsku narodnu poeziju i preporučuje mu da se uputi u prestonicu nedavno formirane, južnoslovenske države – Beograd. Šmaus stoga već početkom 1924. stiže u Beograd, gde dobija posao kao suplent (profesorski pripravnik) nemačkog jezika u Prvoj muškoj gimnaziji. Šmaus se od samog početka boravka u Beogradu posvećuje istraživanjima iz oblasti slavistike, balkanistike i orijentalistike, tako da iskazuje izvanrednu želju za upoznavanjem jezika, običaja i kulture, ne samo južnoslovenskih, nego i okolnih naroda. Srpski jezik će naučiti, kako u sećanjima beleži Dejan Medaković, „zapanjujuće dobro“, a mnogi njegovi srpski prijatelji naglašavaće da srpski govori bolje nego većina Srba, ali će se ujedno posvetiti i istraživanjima bugarske, albanske, turske i rumunske kulture, pošto je došao do zaključka da na Balkanu nije moguće doneti objektivan sud o bilo kojoj temi ako se koriste izvori na samo jednom jeziku.
Šmausov bliski saradnik Radosav Medenica podeliće Šmausovo delovanje u Beogradu na dve faze: u prvoj, od 1924. do 1933, Šmaus se pre svega bavi teorijskim pitanjima nauke o književnosti, estetike i književne kritike, što mu služi kao osnova i priprema za drugi period, od 1934. do 1940, tokom koga će se pre svega baviti izučavanjem srpske narodne poezije. U prvoj fazi svog boravka u Beogradu, pokušavajući da približi srpskoj javnosti određene teme iz nemačke književnosti, Šmaus objavljuje brojne članke u kojima čitaocima približava dela Hajnriha Mana, Vilhelma Šefera, Arnolda Cvajga, Roberta Mihela i drugih savremenih nemačkih pisaca. Takođe, počev od 1925, objavljuje niz ogleda o uopštenim temama umetnosti, poezije i estetike, a već tada počinje i sa detaljnim proučavanjem Njegoševog dela, kojim će biti fasciniran i kome će se do kraja života iznova vraćati. U jednom od svojih prvih radova na temu Luče mikrokozme, speva o kome će napisati brojne studije, sa zaprepašćenjem konstatuje maltene jeretička odstupanja od Biblije, uzevši u obzir da je u pitanju delo koje je napisao jedan vladika, dok će se u kasnijem radu posvetiti pobijanju tvrdnje ranijih kritičara, prema kojima Luča mikrokozma predstavlja obradu Miltonovog Izgubljenog raja. U kasnijem periodu će se često baviti najrazličitijim aspektima Njegoševog dela, od filozofskih, nacionalnih i estetskih, pa sve do kosmoloških razmatranja. Sa druge strane, nižu se radovi na temu književne teorije, tako da će 1927, povodom stogodišnjice pobede romantizma u Francuskoj, objaviti opsežan ogled Problemi romantizma, u kome poredi pojam romantizma u različitim narodima, ali i u različitim vremenima, ističući da je u pitanju pre svega opšti pojam, a ne samo pokret koji je na određen način definisao jednu epohu u književnosti, dok takođe navodi razlike u delovanju romantičara iz Nemačke, Francuske i Srbije. Naredne, 1928. godine objavljuje rad Književna kritika – metodološka razmatranja, nakon čega sledi i zaseban rad o genetičkom i psihološko-estetičkom metodu u književnoj kritici. Svi ovi radovi pokazuju da je Šmaus uveliko prevazišao nivo suplenta u gimnaziji, tako da će krajem 1928. biti premešten na mesto lektora za nemački jezik na Beogradskom univerzitetu. Nakon toga, Šmaus počinje da radi još većim intenzitetom, tako da će, pored posla lektora, početi da drži i kurseve nemačkog jezika na Narodnom univerzitetu, 1930. objavljuje prevod knjige Kralj alkohol Džeka Londona, a nastaviće i da objavljuje članke u književnim časopisima.
Šmaus se 1930. godine ženi Bosiljkom Mihajlović, činovnicom Ministarstva prosvete. Alojz Šmaus je u tom trenutku već u potpunosti rešen da trajno ostane u Beogradu, gde sa suprugom živi u Bosanskoj 12 (današnja Gavrila Principa). Izgleda da su ženidba i odluka da ostane u Beogradu dale krila Šmausu da počne sa još ambicioznijim projektima, tako da se u to vreme primećuju nagoveštaji prelaska u drugu fazu njegovog naučnog stvaralaštva. Počinje da se intenzivnije bavi proučavanjem narodne poezije, za koju smatra da predstavlja najveći doprinos jugoslovenskih naroda svetskoj književnosti. Pošto je već uveliko postao neizostavni deo beogradskih književnih krugova, novembra 1932. sa nekolicinom prijatelja počinje da razrađuje ideju o organizovanju neformalne grupe koja bi se bavila naučnim proučavanjem narodne poezije. Tokom narednih godinu i po dana, iskristalisala se ideja o osnivanju časopisa koji bi se bavio isključivo narodnom poezijom. Objavljivanje časopisa bilo je, ipak, u izvesnoj meri usporeno kada je Šmaus, avgusta 1933, zadobio teške povrede u saobraćajnoj nesreći. Detalji nesreće ostaju nejasni, tako da se ne može pouzdano utvrditi da li je on bio vozač ili saputnik na motociklu kada je, vozeći se Avalskim putem, prilikom sudara sa psom pao i udario glavom o kamen. Iako su povrede bile ozbiljne prirode, Šmaus se oporavio bez značajnih posledica i ubrzo nastavio sa radom. Polovinom 1934, zajedno sa Radosavom Medenicom, Šmaus preuzima uloge suvlasnika i urednika u novoosnovanom časopisu Prilozi proučavanju narodne poezije. Uvodnik prvog broja piše Šmausov profesor Gerhard Gezeman, a u radu časopisa učešće uzimaju i brojni značajni jugoslovenski pisci i teoretičari književnosti. Ovaj časopis će tokom narednih šest godina doživeti veliki uspeh u književnim krugovima i danas se smatra izuzetno značajnim za istoriju proučavanja narodne poezije južnoslovenskih naroda.
Šmaus za svoj časopis piše brojne članke o narodnoj poeziji i tim povodom obilazi mesta širom Jugoslavije, prikupljajući podatke o narodnim pesmama i pevačima. Tom prilikom otkriva i brojne dotad nepoznate spise koje pedantno katalogizuje. Međutim, pored rada na časopisu i na univerzitetu, praktično je nemoguće nabrojati sve Šmausove tekstove iz ovog perioda, a njihova tematika je krajnje raznolika, tako da će pisati i o Njegoševom pogledu na strukturu vasione, i o muslimanskom slepom guslaru Ćor-Husu Husoviću, i o svešteniku, pesniku i istoričaru Vasiliju Subotiću, koga predstavlja kao značajnog prevodioca sa nemačkog, i o Simi Panduroviću, i o uticaju dela Gotholda Lesinga na pisanje Dositeja Obradovića, ali i o pitanjima iz književne teorije, istovremeno nastavljajući da obavlja posao lektora i drži tečajeve nemačkog jezika na Narodnom univerzitetu i na Višoj pedagoškoj školi. Upravo dugogodišnje iskustvo predavača pomoglo je Šmausu da 1938. objavi knjigu koja je nesumnjivo doživela ubedljivo najveći broj izdanja i ostvarila najveći uticaj u opštoj javnosti od svih njegovih dela. U pitanju je bila knjiga koja je predstavljala kurs za samostalno učenje nemačkog jezika, objavljena pod nazivom Nemački u 100 lekcija. Ovaj udžbenik predstavljao je samo jednu od većeg broja knjiga koje je kao ispomoć za učenje stranih jezika u to vreme objavljivala izdavačka kuća Gece Kona, a iako je u određenim segmentima postala anahrona, Šmausova knjiga se i danas objavljuje i njena dugovečnost predstavlja nesvakidašnji fenomen. Značajan razlog za ovu popularnost svakako je i političke prirode, pošto je za vreme Drugog svetskog rata ova knjiga predstavljala neizostavnu ispomoć za mnoge koji su želeli ili morali da se služe nemačkim jezikom. Međutim, i nakon rata ova knjiga je ostala opšteprihvaćena, tako da su njena prva posleratna izdanja objavljena veoma brzo po njegovom završetku. Danas postoje kritike koje upućuju na to da je ovaj metod učenja jezika prevaziđen i da postoje metode koje su daleko interaktivnije i prilagođene onima koji u današnje vreme žele da nauče nemački jezik, ali se Šmausova knjiga i pored toga i dalje prodaje u ogromnim tiražima, u maltene neizmenjenom obliku.
Krajem 1930-ih, pored rada na univerzitetu, uredničkog posla i držanja kurseva nemačkog, Šmaus nastavlja i sa prevodilačkim radom, tako da 1939. objavljuje nemački prevod pripovedaka Ive Andrića, novopostavljenog jugoslovenskog ambasadora u Nemačkoj. Isidora Sekulić je tim povodom napisala osvrt u kome kaže: „Ova knjiga je čista radost u duhovnom svetu. U njoj je mnogo sadržano. U njoj je G. Andrić krupan pesnik i mislilac. U njoj je G. Šmaus, odličan prevodilac i umetničkih tekstova, originalan pisac sa registrima naučničkim i umetničkim. Njih dvoje su se uzajamno zadužili finim i dragim duhom. U zajednici predali su svetskoj književnosti jednu veliku vrednost.” U to vreme, Šmaus se sve više ističe i zapaženijim prisustvom u društvenom životu. Od osnivanja Jugoslovensko-nemačkog društva, 1931. godine, učestvovao je u njegovom radu, ali propisi društva su, u cilju održavanja nezavisnosti od nemačkog uticaja, dopuštali samo jugoslovenskim državljanima da budu u njegovoj upravi, tako da je Šmaus u okviru društva uglavnom radio kao predavač, bez učešća u organizacionim pitanjima. Međutim, Šmausovo društveno angažovanje postaće veće kada se, na početku Drugog svetskog rata, u Beogradu praktično u isto vreme osnivaju nemački, italijanski i britanski naučni institut, uz francuski koji je od ranije postojao. Prilikom osnivanja Nemačkog naučnog instituta 1940. godine, direktor postaje Šmausov profesor Gerhard Gezeman, dok Alojz Šmaus zauzima mesto sekretara Instituta. Ova ustanova imala je za cilj da pod svoje okrilje stavi sva društva posvećena širenju nemačkog uticaja i nemačke kulture, ali je primarna uloga, prema zamislima nemačkih vlasti, bila propagandne prirode, kao što je bio slučaj i sa institutima ostalih država osnovanim u isto vreme. Gezeman i Šmaus ulagali su, međutim, trud da rad Instituta bude prevashodno usmeren na kulturnu razmenu, tako da su u Institutu postojali nemačko odeljenje, koje je radilo na širenju nemačkog uticaja u javnosti, ali i jugoslovensko odeljenje, čiji rad je prevashodno usmeren na prikupljanje građe o narodnoj poeziji, što je i Gezemana i Šmausa daleko više zanimalo. U isto vreme, septembra 1940, Šmaus postaje i sekretar Nemačkog školskog odbora novoosnovane privatne nemačke gimnazije i drži govor u kome navodi da će se „uprava ove nove gimnazije postarati da kroz novu školu provejava duh međusobnog poštovanja i poverenja, duh iskrene gotovosti i saradnje između nemačkog i jugoslovenskog naroda.“ Zgrada škole bila je, prema novinskim izveštajima, „za ovu priliku okićena slikama Nj. V. Kralja Petra II i Vođe Rajha g. Adolfa Hitlera, jugoslovenskim i nemačkim zastavama i zelenilom“.
6. aprila 1941. Nemačka napada Jugoslaviju. U bombardovanju Beograda, pored svih ostalih masovnih razaranja, izgorela je i štamparija sa svim primercima sedme sveske časopisa Prilozi proučavanju narodne poezije, koji će nakon toga prestati da izlazi. Po završetku Aprilskog rata i nastupanju okupacije, naizgled paradoksalno, uloga Nemačkog naučnog instituta postaje sekundarna, pošto su propagandnu ulogu preuzele druge institucije novih okupacionih vlasti. Gerhard Gezeman na nemačku okupaciju reaguje izuzetno emotivno i napušta mesto direktora Instituta i sam Beograd, odlazeći u Nemačku, gde će, povučeno od javnosti, provesti ostatak života. Stoga avgusta 1941. na mesto direktora Nemačkog naučnog instituta dolazi Alojz Šmaus.
Podaci o delovanju Alojza Šmausa za vreme Drugog svetskog rata prilično su oskudni, a njegove biografije ovaj period opisuju krajnje šturo. Dejan Medaković, koji je tada radio u Muzeju kneza Pavla, opisuje jedan kontakt sa Šmausom iz 1942. godine sledećim rečima: „[Šmaus] se pojavio u Muzeju kneza Pavla i već na početku stavio nam do znanja da je došao kao prijatelj i da mu je beskrajno žao za sve što se dogodilo.
- Ja sam slavista i znam genezu srpsko-nemačkih odnosa. Znam koliko su Nemci Herder, Gete ili braća Grim, razume se i Leopold Ranke, uradili za afirmaciju srpske kulture. No, valjda će i sve ovo proći i mi ćemo opet sarađivati, jer postoje duhovne veze koje su jače od svega.“
Šmaus svojim srpskim prijateljima govori o blagonaklonosti prema Srbima svog prijatelja Johana Albrehta fon Rajsvica, koji je ulagao napore za očuvanje kulturnih spomenika, ali napominje i to da se treba čuvati krigsfervaltungorata (ratne uprave) profesora Roberta Švankea, koji Srbima ni najmanje nije naklonjen. Švanke organizuje odnošenje ogromne količine arhivskog materijala iz Srbije u Nemačku. Šmausove mogućnosti suprotstavljanja Švankeu vrlo su ograničene, ali postoji više svedočanstava da je upravo Šmaus uspeo da spreči da Gestapo prebaci u Berlin biblioteku čuvenog istoričara i Šmausovog prijatelja Vladimira Ćorovića, koji je na početku rata poginuo u avionskoj nesreći prilikom pokušaja bega preko Grčke. Šmaus je uspeo da izdejstvuje da kompletna Ćorovićeva biblioteka, sa brojnim vrednim delima, ostane na trajnoj pozajmici Nemačkom institutu u Beogradu i organizovao je njenu katalogizaciju, po Šmausovim rečima, „u iščekivanju boljih vremena“. Takođe, Medaković navodi da je Šmaus uložio znatne napore da izvuče iz Banjičkog logora svoje kolege Aleksandra Belića i Viktora Novaka. Ipak, njegove mogućnosti i uticaj bili su sveukupno krajnje ograničeni.
Sa druge strane, Nemački institut i Šmaus kao njegov direktor učestvuju u radu okupacionih vlasti kao značajna kulturna i naučna institucija, tako da organizuju predavanja, pa čak i odlazak na razmenu u Nemačku omladinaca sa sela, kojima Šmaus lično drži časove nemačkog. Ova razmena je, zapravo, podrazumevala prinudno učešće u radovima za koje nije bilo dovoljno radne snage u Nemačkoj. Mnogi od poslatih omladinaca nisu preživeli uslove prinudnog rada. Ipak, povratak omladinaca iz Nemačke bio je redovno korišćen za propagandu Nedićeve vlade, a među brojnim govornicima koji su dočekivali omladince na povratku iz Nemačke naći će se i Šmaus, koji u jednom svom govoru ističe značaj razmene u kojoj ne učestvuju samo studenti i intelektualci, nego i seosko stanovništvo, kao i nadu da će se prijateljstvo srpske i nemačke omladine produbiti: „Nama će biti neobično milo ako ostanete u kontaktu sa onim domaćinima kod kojih ste do juče bili gosti, a biće nam najmilije da neki od vas, kada se rat svrši, vide te domaćine kao svoje goste pored vaših ognjišta.“ Ipak, Šmaus je savršeno svestan da je stvarna situacija vrlo daleko od idilične. Radosav Medenica u svojim sećanjima pominje kako je fon Rajsvic njemu i Šmausu pokazivao „niz snimaka jedne svatovske povorke koja je kod Novog Sada bačena povezana u vodu kroz rupu na ledu a uhvaćena negde kod Slankamena“.
Šmaus je istovremeno bio zgrožen ratnim zločinima, ali je i dalje bio odani službenik Rajha i njegov rad u Institutu nije se prekidao. Celim tokom rata i dalje je aktivan kao naučni istraživač, tako da piše članke o srpskoj i nemačkoj književnosti u većem broju časopisa koji izlaze u periodu okupacije, a stiže da se bavi i prevodilačkim radom. Maja 1944. objavljen je Šmausov udžbenik srpskog jezika (Lehrbuch der serbischen Sprache), namenjen pre svega Nemcima koji su u okviru okupacionih vlasti ili kao vojnici dospeli u Srbiju. Ipak, u tom trenutku već je bilo jasno da se Nemci u Beogradu neće još dugo zadržati.
Pred sam slom nemačke vlasti u Beogradu, avgusta 1944, Alojz Šmaus sa suprugom Bosiljkom napušta Beograd, grad u kome je proveo prethodnih dvadeset godina. Pre odlaska Šmaus sa najbližim saradnikom, Radosavom Medenicom, odlazi u švajcarsko poslanstvo i uspeva da stavi Institut pod zaštitu Švajcarske, a Medenici daje punomoćje kao staratelju i nosiocu ključeva, pokušavajući da spreči evakuaciju iz Beograda ili uništenje biblioteke Instituta, sastavljene od više od 30.000 knjiga, u koje su spadali i brojni vredni naslovi, pre svega vezani za srpsku narodnu poeziju. Medenica uspeva da spreči evakuaciju knjiga tokom povlačenja Nemaca, a u kontaktu sa budućim partizanskim vlastima dobija garancije da će fond Instituta i biti sačuvan. Medenica, međutim, odmah po oslobođenju biva uhapšen, a kada je tri meseca kasnije pušten iz zatvora, otkriva da je u zgradu Instituta već smeštena sovjetska vojna jedinica, a da je veliki deo knjiga koje je Šmaus uspeo da sačuva pokraden ili uništen, dok je tek mali deo spasen, tako da je, pored ostalog, i veći deo biblioteke Vladimira Ćorovića nestao u sveopštem haosu. Time je Šmausov pokušaj spasavanja dela srpske kulturne baštine u Drugom svetskom ratu završen neuspehom.
U međuvremenu, Šmaus se vraća u Nemačku, gde se i dalje stavlja na raspolaganje nemačkim trupama, a takođe je i dalje u kontaktu sa Milanom Nedićem i Dimitrijem Ljotićem, tako da će se pred sam kraj rata, aprila 1945, naći u delegaciji srpskih kvislinških vlasti u egzilu, koja je posetila patrijarha Gavrila i vladiku Nikolaja Velimirovića u nemačkom zarobljeništvu u Feldenu, u blizini austrijsko-slovenačke granice.
Po konačnom slomu Nemačke i završetku rata, Šmaus će ostati da živi u Nemačkoj, ali će ubrzo nakon rata ponovo početi da dolazi u Jugoslaviju, gde je i dalje bio rado viđen gost na brojnim naučnim skupovima, što može ukazivati na to da se tokom rata nije u većoj meri zamerio Srbima, i pored svog učešća u okupacionoj vlasti. Dejan Medaković navodi da je Šmaus u kasnijem periodu života znao da se sa nostalgijom seća predratnog Beograda: „Volim Srbe i nikada neću zaboraviti one divne časove koje sam proveo u malom, a tako dragom Beogradu. Eh, kakve su to bile sedeljke u Skadarliji.“
Šmaus 1946. dobija posao na Univerzitetu Ludvig Maksimilijan u Minhenu. U Minhen stiže sa 45 godina i sa impozantnom karijerom iza sebe, tako da će, pored Minhena, narednih godina imati ponude i sa univerziteta u Lajpcigu, Pragu, Roštoku i Sarbrikenu, ali sve odbija i ostaje u rodnoj Bavarskoj. Habilitira iz oblasti slavistike 1948. godine, 1951. dobija zvanje vanrednog profesora, a 1957. redovnog profesora slovenske i balkanske filologije. U isto vreme, povremeno radi kao jedan od urednika časopisa Welt der Slaven (Slovenski svet), Zeitschrift für Balkanologie (Časopis za balkanologiju) i Slavistischen Beiträge (Slavistički prilozi). U tom periodu, Šmaus nastavlja sa intenzivnim proučavanjem južnoslovenske književnosti, pre svega narodnog pesništva, ali proširuje svoja istraživanja i na okolne narode, tako da tokom pedesetih i šezdesetih godina objavljuje više radova u kojima se bavi temom balkanskih balada, poredeći južnoslovensku, albansku i tursku pesničku građu. Takođe, objavljuje članke o turcizmima u srpskom jeziku, a bavi se i pitanjem makedonskog jezika, koji sa naučnog stanovišta smatra zasebnim jezikom, odvojenim od srpskohrvatskog i bugarskog, iako mu prijatelji iz Srbije između redova upućuju zamerke zbog ovog stava. Sa druge strane, Šmaus se u to vreme posvećuje i proučavanju ruske književnosti, a ponovo objavljuje i prerađeno izdanje svog udžbenika srpskohrvatskog jezika, koje je prethodno objavio u Beogradu tokom rata. Ipak, krunu Šmausovog opusa verovatno predstavlja njegov prevod Gorskog vijenca na nemački, koji je, sa predgovorom i detaljnim komentarima, objavio 1963, nakon skoro 40 godina proučavanja Njegoševog dela i nebrojenih članaka u kojima je detaljno opisivao svaki segment njegovog rada. Iste godine, Šmaus postaje redovni član Bavarske akademije nauka. Takođe dobija bavarski orden za zasluge. Tokom poslednjih godina života, iako već teško bolestan, nastavlja da radi, učestvuje u formiranju novog univerziteta u Regensburgu, a u svojoj poslednjoj knjizi, objavljenoj 1969, Šmaus detaljno opisuje život i delo Đorđa Kastriota - Skenderbega.
Alojz Šmaus je umro u Minhenu 17. jula 1970, u svojoj 69. godini, nakon duge i teške bolesti. U tekstovima objavljenim nakon njegove smrti često se pominje kao najveći nejugoslovenski stručnjak za jugoslovensku književnost. Neposredno nakon Šmausove smrti, u Minhenu je objavljen memorijalni zbornik njegovih radova, prvobitno planiran da izađe povodom njegovog 70. rođendana, pod nazivom Serta slavica: In memoriam Aloisii Schmaus (Slovenski venci: Sećanje na Alojza Šmausa), dok je između 1971. i 1979. objavljen i četvorotomni zbornik Gesammelte slavistische und balkanologische Abhandlungen (Sabrani traktati o slavistici i balkanologiji).
Šmausova supruga Bosiljka nadživela ga je i, kako nisu imali dece, postavilo se pitanje nasledstva imovine Šmausovih. Šmausov asistent, profesor Peter Rehder, redovno je posećivao Bosiljku Šmaus i predložio joj je da ostavi imovinu fondaciji koja bi nosila ime njenog muža. Bosiljka je imala sestru i saopštila je Rehderu da će njoj ostaviti imovinu, osim ako je nadživi. Kako je Bosiljkina sestra umrla pre nje, Bosiljka Šmaus odlučuje da testamentom imovinu zavešta fondaciji koja će nositi ime njenog supruga. Bosiljka Šmaus je umrla 1986. godine, a Peter Rehder je 1988. u okviru Univerziteta u Minhenu osnovao Fondaciju Alojz Šmaus, iz koje se od tada svake godine izdvajaju sredstva za istraživanja iz oblasti južnoslovenske književnosti i kulture, kao i iz oblasti balkanologije.
Šmaus je za blizu pedeset godina naučnog rada objavio preko 400 radova iz najrazličitijih oblasti. Šmausove kolege, i u Srbiji i u Nemačkoj, redom su ga opisivale jednom rečju: naučnik. Potpuno posvećen nauci i sa neverovatno širokim interesovanjima, bio je, po rečima Radosava Medenice, „samo naučnik, po pravilu i dosta suv. Šmaus nije imao discipline da se omeđi i da svoje široko znanje usredsredi i produbi na nekoliko važnih problema, nego se rasplinuo u širinu i bavio svim i svačim. Naslućujući dosta njegovo zdravstveno stanje, pokušavao sam da ga od te manije odvratim, ali je bilo sve uzalud.“ Minhenski kolega Jozef Matl za Šmausa kaže da je bio „krajnje nesklon predrasudama, fleksibilan i veoma voljan da čuje mišljenje drugih. Pomirljivost i skromnost bili u samom temelju njegove ličnosti. Bio je – što je u akademskim krugovima retkost – u potpunosti lišen samozadovoljne intelektualne arogancije. Ali on nije bio samo veliki naučnik, koji je neumorno, ne baš racionalno brinući o svom zdravlju, ceo svoj život posvetio samo naučnom radu; on je bio draga i prijatna osoba.“ Ervin Košmider opisuje Šmausa kao zapanjujuće svestranog čoveka, za koga je ostalo nejasno kako je, uz ogroman opus, delovalo da uvek ima slobodnog vremena, tako da je, kao zaljubljenik u motociklizam i automobilizam, često sa prijateljem Paulom Dilsom odlazio na duga putovanja automobilom. Ova Košmiderova ocena podudara se sa podacima o širokom krugu prijatelja sa kojima je sedeo u beogradskim kafanama, ali i sa duhovitim opisom njegovog minhenskog stana kao „nezvaničnog konzulata Jugoslavije u Minhenu“, u kome je uvek bilo posetilaca iz Jugoslavije i u kome se isključivo govorio srpski, pošto Šmausova supruga Bosiljka nikada nije dobro naučila nemački. Takođe, Košmider naglašava još jednu stranu Šmausove ličnosti: „Ljubav prema bližnjem bila je u njemu velika pokretačka snaga, koja je dominirala kako njegovim naučnim interesovanjima i aktivnostima, tako i njegovim ličnim odnosom sa bližnjima. Uprkos velikom samopouzdanju, bio je zadivljujuće skroman. Nije se nametao niti doživljavao druge naučnike kao konkurenciju, što je u nauci tako retka pojava.“
Odlukom Skupštine Grada Beograda, 2018. godine jedna ulica na obodu naselja Resnik ponela je ime Alojza Šmausa. Obrazloženje ove odluke glasilo je: „Alojz Šmaus (1901-1970), slavista, filolog, književni istoričar, Profesor Univerziteta u Minhenu, potom dugogodišnji lektor za nemački jezik na Univerzitetu u Beogradu. Proučavao je srpski jezik, srpsku književnost i tradiciju (Dositeja, Njegoša, epsku narodnu poeziju, narodne balade), kao i književnosti balkanskih naroda. Jedan je od osnivača naučnog časopisa Prilozi za književnost, jezik, istoriju i folklor.“ U ovoj kratkoj biografiji dva podatka su netačna: Šmaus je postao profesor u Minhenu tek nakon odlaska iz Beograda, a nije bio ni osnivač časopisa Prilozi za književnost, jezik, istoriju i folklor, osnovanog 1921, pre njegovog dolaska u Beograd. Ipak, treba pri tome imati na umu da je Šmausovo ime danas poznato samo u užim krugovima slavista, kao i po udžbeniku Nemački u 100 lekcija čija se nova izdanja i danas objavljuju. Na kraju, treba napomenuti da je Alojz Šmaus jedini visokopozicionirani nemački zvaničnik iz Drugog svetskog rata koji je dobio ulicu u Beogradu.