ISBN: Ostalo
Godina izdanja: 2000
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

ZEMALJSKA UPRAVA ZA SRPSKO VOJVODSTVO I TAMIŠKI BANAT

II / 16

Danijela Branković

2000.

Analitički inventar

ARHIV VOJVODINE

lepo očuvano kao na slikama


Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat je naziv za krunsku zemalju (krunovinu) Austrijskog carstva koja je postojala na području današnje Vojvodine između 1849. i 1861. godine. Krunovina je formirana u skladu sa privilegijama koje je austrijski car dao Srbima 1691. godine, a koje su priznavale pravo Srba na autonomnu teritoriju u okviru Habsburške monarhije. Nekadašnje područje ove krunovine je danas podeljeno između Srbije, Rumunije i Mađarske.

Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat
1849.—1861.
Zastava
Zastava
Grb Vojvodine
Grb
Serbia1849 04.png
Glavni grad
Temišvar
Zemlja
Austrijsko carstvo
Stanovništvo
1.426.221 (1850)
veliki vojvoda

•
Franc Jozef I
Istorija

• Uspostavljeno
1849.
• Ukinuto
1861.
Prethodnik Sledbenik
Tamiški Banat (Habzburška monarhija)
Srpska Vojvodina (Austrijsko carstvo)
Banatska republika
Banat, Bačka i Baranja
Nazivi krunovine i službeni jezici Uredi

Na teritoriji krunovine je u službenoj upotrebi prvobitno bio nemački jezik, da bi kasnije, pored nemačkog, bili uvedeni i ilirski (srpski i hrvatski), mađarski i rumunski. Pisma u službenoj upotrebi bila su gotica, latinica i ćirilica. Za krunovinu se koristilo nekoliko službenih naziva: Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat (Woiwodschaft Serbien und Temescher Banat), Vojvodstvo Srbije i Tamiškog Banata (Woiwodschaft von Serbien und Temeser Banat), Srpska Vojvodina i Tamiški Banat (Die serbische Wojwodschaft und das temeser Banat), Srpsko Vojvodstvo i Tamiški Banat (Serbische Wojwodschaft und Temeser Banat), Srpsko Vojvodstvo s Tamiškim Banatom (Serbische Wojwodschaft mit Temeser Banat).

U nezvaničnoj upotrebi pojavljivali su se i nazivi: Tamiški Banat i Srpsko Vojvodstvo, Srpsko Vojvodstvo, Srpska Vojvodina, Vojvodstvo Srbija, Vojvodstvo, Vojvodina.

Istorija Uredi


Krunske zemlje Austrijskog carstva 1849—1861. (posle Revolucije 1848.)
Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat
Vojna krajina u 19. veku
Kraljevina Slavonija i Kraljevina Hrvatska
Patentom od 18. novembra 1849. godine, car je formirao Vojvodstvo Srbiju i Tamiški Banat od delova Srema (rumski i iločki srez), Bačke i Banata,[a] u kojima su Srbi bili u većini, ali joj je priključio i istočni Banat sa rumunskom većinom, tako da je njen etnički sastav bio veoma složen. Iz teritorije vojvodstva bilo je izuzeto područje vojne granice, koju je naseljavalo brojno srpsko stanovništvo.

Austrijski car Franc Jozef je za sebe uzeo titulu Veliki vojvoda Vojvodstva Srbije (Grosswojwod der Wojwodschaft Serbien), a vojvodstvo je bilo potčinjeno direktno Beču. Samom krunovinom je upravljao guverner (podvojvoda), kojeg je, kao svog namesnika, postavljao car (vojvoda), a sedište ovog guvernera se nalazilo u Temišvaru. Čak i pošto je Vojvodstvo Srbija ukinuto (1860. godine), Franjo Josif I je zadržao ovu titulu, a istu je nosio i njegov naslednik, car Karlo I, sve do 1918. godine, kada se habzburško carstvo raspalo. Vojvodstvo je služilo za uzor onome što su hteli i drugi narodi habzburške monarhije koji nisu imali svoje odvojene teritorije (na primer Slovaci).

Dana 31. decembra 1849. godine, od Varadinskog puka, Šajkaškog bataljona i 3. banatskog puka sačinjena je Banatsko-srpska zemaljska vojnička komanda sa sedištem u Temišvaru i pod komandom podvojvode.

Srbi su bili nezadovoljni ovakvim Vojvodstvom, a naročito su bili pogođeni patrijarh Josif Rajačić i konzervativni krugovi zajedno sa svojom politikom oslonca na Beč, te je njihov ugled naglo opadao. Na delu je bila germanizacija, policijska prismotra, svuda se nalazila vojska, bilo je zabranjeno studiranje u Pragu, itd. Većina građanskih i vojnih zapovednika bili su Nemci, dok su Srbi, Rumuni i Mađari dobijali niže položaje. Srbi su dobili deset puta više službeničkih mesta nego u prethodnom sistemu. Značajniji Srbi koji su obavljali službu u vojvodstvu bili su Isidor Nikolić, Jovan Hadžić, Teodor Mandić, Đorđe Stojaković, Đorđe Natošević i drugi.

U početku je podvojvoda bio Majerhofer, koga 1851. godine zamenjuje grof Koronini koji kontroliše i Vojvodstvo i nekadašnju Vojnu granicu. 1851. godine, Vojvodstvo je podeljeno na 5 okruga, koji su se delili na srezove, a ovi na opštine. Vojvodstvo dobija i vrhovni sud u Temišvaru.

Mesni organi bili su u svemu potčinjeni Ministru unutrašnjih poslova u Beču. Svi viši činovnici bili su Nemci ili ponemčeni Česi. Srbi su u administraciji imali više činovnika nego ranije, ali njihovo učešće nije bilo onoliko koliko su želeli. Od 1849. godine, porez plaćaju svi, a postoji i jednakost pred sudovima, feudalni aparat je zamenjen građansko-administrativnim. Započinje industrijalizacija, a vladaju načela slobodne privrede. Srpsko građanstvo se nije najbolje snašlo.

Smanjuje se neprijateljstvo prema Mađarima, a povećava prema Nemcima. Sa Rumunima su odnosi i dalje loši zbog sporenja oko crkvene vlasti.

Za vreme Krimskog rata Srbi su živnuli zbog nade za oslobođenjem. Kada je 1859. godine došlo do austrijskog poraza u Italiji svi su se ponadali boljem: seljaci smanjenju poreza, građanstvo zatvaranju granice prema Austriji, itd. Knez Mihailo se zalaže za saradnju sa Mađarima, dok jedino još Crkva ostaje za dinastiju. Kao akt austrijskog popuštanja imenovan je za podvojvodu Josip Šokčević, a nemački jezik je odstranjen iz gimnazija. Da bi povratio svoj ugled, patrijarh Josif Rajačić postavlja zahteve. Sledi reakcija centralne vlasti iz Beča: novi guverner je Sen-Kanten, masovna hapšenja, zabrana trobojki, narodnih nošnji, itd.

Već u „Oktobarskoj diplomi” nema nigde ni reči o Vojvodstvu i Srbima. Da bi zadovoljio pretenzije Mađara, koji su bili na ivici da započnu novu pobunu, Car je 27. decembra 1860. doneo odluku o ukidanju Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata, na veliku radost Mađara i Nemaca, a ogorčenje Srba i Rumuna (Svetozar Miletić, «Na Tucin-dan 1860.»), što donosi još veće razočaranje u carsku politiku. Aneksiju teritorije Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata, bez ikakvog otpora, izvršila je Ugarska 31. decembra 1860, s tim da su Rumski i Iločki srez pripali Hrvatrskoj. Preostalo je samo još da se izvrši predaja administracije, što je Carskom odlukom od 26. januara predviđeno za 1. februar. Ipak, predaja poslova Namesništva Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata Ugarskom namesničkom veću je započela 2. februara 1861, čime je ova krunovina u poptunosti prestala da postoji. Za utehu je car Srbima obećao očuvanje verskog, nacionalnog i jezičkog razvitka u skladu sa privilegijama.

Etnički sastav Uredi

Iako u početku Srbi nisu bili najbrojniji narod u Vojvodstvu (od njih su bili brojniji Rumuni), u vreme ukidanja Vojvodstva (1860. godine) najbrojniji narod u krunovini bili su Srbi.

Popis 1846. godine Uredi
Godine 1846., etnički sastav teritorija koje će kasnije ući u sastav Vojvodstva Srbije bio je sledeći:

Vlasi (Rumuni) = 417.000
Srbi = 402.000
Nemci = 352.000
Mađari = 233.000
Slovaci = 27.000
Bugari = 24.000
Jevreji = 16.000
Romi = 12.000
Rusini = 7.000
Hrvati = 3.000
Grci = 3.000
Popis 1850. Uredi
Prema popisu iz 1850, etnički sastav krunovine bio je sledeći:

Srbi, Bunjevci, Šokci i Hrvati = 386.906
Srbi = 321.110
Bunjevci i Šokci = 62.936
Hrvati = 2.860
Rumuni = 347.459
Nemci = 335.080
Mađari = 221.845
Rusini = 39.914
Slovaci = 25.607
Bugari = 22.780
Jevreji = 15.507
Romi = 11.440
Česi = 7.530
Grci i Cincari = 2.820
Prema drugom izvoru, krunovina je 1850—1851. godine brojala 1.426.221 stanovnika, od čega:

397.459 (27,87%) Rumuna
335.080 (23,49%) Nemaca
321.110 (22,52%) Srba
221.845 (15,56%) Mađara
Podaci iz 1860. godine Uredi

Stara karta iz 1853. godine

Etnička karta iz 1855. godine
Godine 1860., u Vojvodstvu je živelo 1.525.523 stanovnika, od kojih:

432.523 Srba
414.490 Rumuna
396.156 Nemaca
256.164 Mađara
Izvor: Dr Milenko Palić, Srbi u Mađarskoj — Ugarskoj do 1918, Novi Sad, (1995). str. 285.

Religija Uredi

1850. godina Uredi
Godine 1850., u krunovini je živelo 1.426.221 stanovnika, od čega:

pravoslavci = 694.029 (48,66%)
Katolici = 624.839 (43,81%)
Luteranci = 51.724 (3,63%)
Reformisti = 26.621 (1,87%)
Jevreji = 16.252 (1,14%)
Unijati i Jermenski Katolici = 12.756 (0,89%)
1857. godina Uredi
Godine 1857., u krunovini je živelo 1.526.105 stanovnika, od čega:

Katolici = 698.189 (45,75%)
pravoslavci = 691.828 (45,33%)
Luteranci = 56.871 (3,73%)
Reformisti = 29.281 (1,92%)
Unijati i Jermenski Katolici = 26.244 (1,72%)
Jevreji = 23.203 (1,52%)
ostali = 489 (0,03%)
Uprava Uredi

Godine 1849. u vojvodstvu je formirana privremena Zemaljska uprava, koja je 1851. zamenjena Zemaljskom vladom. Vladu su činili namesnički savetnici, sekretari, zapisničari, pristavi i ostali službenici. 1853. godine, Zemaljska vlada je prerasla u Namesništvo. U nadležnost Namesništva stavljeni su poslovi političke i policijske uprave, vera i prosvete, trgovine i zanatstva, građevinarstva i kulture. Namesništvo su činili Predsedništvo i više odeljenja.

Upravna podela

Kultura Uredi

Glavni listovi u krunovini su:

1. „Srbski dnevnik” Danila Medakovića, koji okuplja liberalno-demokratsko građanstvo, antiklerikalce, ali i proruski orijentisane građane i obrenovićevce.
2. „Svetovid” — konzervativci i klerikalci, karađorđevićevci. Zajedničko im je samo veličanje Crne Gore.
Vladari Uredi


Titule habzburškog cara u istorijskom dokumentu iz 1851. godine: pored ostalih titula, car Franc Jozef I je takođe bio i veliki vojvoda Vojvodstva Srbije (na nemačkom: Grosswojwod der Wojwodshaft Serbien).
Velike vojvode: [1]

Franc Jozef I, car Austrije i veliki vojvoda Vojvodstva Srbije (1849—1916).
Karlo I, car Austrije i veliki vojvoda Vojvodstva Srbije (1916—1918).
Napomena: iako je krunovina ukinuta 1860. godine, car Franc Jozef je zadržao titulu velikog vojvode do svoje smrti 1916. godine, a ovu titulu je nasledio i poslednji habsburški car, Karl I.
Upravnici:

Ferdinand Majerhofer, privremeni zemaljski šef (1849—1851).
Johan Koronini fon Kronberg, vojni i civilni namesnik (1851—1859).
Josip Šokčević, namesnik i komandni general (1859—1860).
Karl Vigo de Sen-Kanten, namesnik i komandni general (1860).
Aleksander Menzdorf Pulji, carski komesar i komandni general (1860).
Od Srba, visoke položaje namesničkih savetnika imali su Pavle Petrović (carski komesar), Evgenije Radišić i Teodor Mandić.