Godina izdanja: 1984
Autor: Domaći
Vrsta: Istorija srpske književnosti
ISBN: Istorijske pretpostavke za nastanak i razvoj hajdučkog pokreta
Jezik: Srpski

Hajduci i Klefti u Narodnom Pesništvu Miodrag Stojanović *6092*2025
Istorijske pretpostavke za nastanak i razvoj hajdučkog pokreta

Miodrag Stojanović autor

izdanje SANU Beograd 1984,g urednik Radovan Samardžić.

SANU, Balkanoloski Institut, Beograd, 1984., Posebna izdanja, knjiga 18,
Povez broš,284 strane, ćirilica, format 24,cm, [10] str. s tablama : ilustr. ,težina 550,grama
stanje odlično očuvano-kao nova-kao nekorištena


Na pojavu i razvoj hajdučkog pokreta na Balkanu, pored težine turskih dažbina i nameta, uticala je i plodna vojnička tradicija najamničkih odreda u balkanskim srednjovekovnim državama. Razlika između najamnika i hajduka bila je veoma mala, “moglo bi se reći da se išlo u goru u hajduke, kad se nije imalo kud ići u najam”[10]. Najamničke vojske našle su plodno tlo u metežnim vremenima krstaških ratova na Balkanu u srednjem veku[11]. Najbolji primer za ovu srednjovekovnu hajdučiju predstavlja čuveni rodopski junak vojvoda Momčilo[12], koji je kao “prost hajdučki četobaša” vladao prostorom između Drame, Plovdiva i Samokova, ostavivši neizbrisiv trag na granicama krvavog balkanskog političkog trougla između Vizantije, Bugarske i Srbije sredinom 14. veka[13]. O postojanju hajduka u srednjem veku svedoči i povest o “lavoobraznom mužu” Karaljuku (Novaku) iz Žitija despota Stefana Lazarevića. Reč je o razbojniku plemenitog porekla (“od presvetlih iz davnine”), veoma hrabrom (“po prirodi sličan lavu”), koji stoluje u gorama (“kao razbojnik u gorama obitava”) i četuje na hajdučki način (“i on na hajdučki način uznemiri srca ismailjćanskih zemalja”) u vremenskom periodu (1404-1411) na koji se odnosi pomen Konstantina Filozofa. Da li je u pitanju istorijski prototip poetskog lika Starine Novaka ili ne, pitanje je koje ne dovodi u sumnju suštinu ovog svedočanstva. Činjenica da je Konstantin Filozof, nesumnjivo dobro upućen u prilike, našao za shodno da uvrsti ovu pripovest kao događaj od važnosti u biografiji despota Stefana Lazarevića i povesti Srbije, upućuje na zaključak da je u 15. veku doista postojao neki razbojnik visokog roda koji do te mere remeti mir u Despotovini da uzrokuje prepisku između sultana i srpskog despota, a dovodi se u vezu i sa oslobodilačkim pokretom u Bugarskoj[14].

Etimologija i značenje


Prostor i vreme su svojevrsne “koordinantne ose epskog sveta”, tesno povezane sa sižejnom osnovicom konkretne pesme. Osa vremena se formira na tlu biografije glavnog junaka – “ona se zasniva na sadašnjosti – perspektiva budućnosti izostaje`. Kategorija prošlosti se očituje u retrospektivi. Neprijatelj, po pravilu, nema ni prošlost ni budućnost – on je statičan i nepokretan u vremenu[133]. Vreme trajanja radnje hajdučke pesme zatvoreno je. „Nema vremena van događaja`, kao što nema ni prostora van junaka. Vreme prati junakove podvige samo u jednom smeru[134]. U hajdučkim pesmama vrši se oštra polarizacija vremena u skladu sa cikličnim smenjivanjem perioda hajdukove epske aktivnosti i njegovog mirovanja kod jataka. Istorijsko vreme hajdučke epske pesme zatvoreno je i spolja i iznutra. U najopštijem smislu ono počiva na statičkom vremenu epohe[135], ali se realizuje kao konkretno sižejno vreme koje predstavlja jedan segment hajdukovog biografskog vremena, zasnovan na dinamici konkretnih uzročno-posledičnih odnosa u određenoj vremenskoj sekvenci.


Hajduci predstavljaju važnu kariku u procesu spevavanja i prenošenja usmenog epskog nasleđa. “Pjesme junačke po narodu najviše raznose slijepci i putnici i hajduci`, ističe Vuk