ISBN: Ostalo
Godina izdanja: .
Autor: Domaći
Oblast: Katolicizam
Jezik: Srpski

Odlično stanje


OSNOVE SOCIJALNOG UČENJA KATOLIČKE CRKVE, Papsko veće za pravdu i mir *Beogradska nadbiskupija Beograd 2006, mek povez,latinica, XVIII + 421 strana


Katolička crkva (lat. Ecclesia Catholica), poznata i kao Rimska katolička crkva (lat. Ecclesia Catholica Romana), odnosno Rimokatolička crkva, najbrojnija je hrišćanska crkva sa oko 1,3 milijarde krštenih vjernika širom svijet prema podacima iz 2016. godine.[1] Kao svjetska „najstarija neprekidno funkcionalna međunarodna institucija”,[2] igrala je ključnu ulogu u istoriji i razvoju zapadne civilizacije.[3] Crkvu prevodi rimski biskup, poznatiji kao papa. Središnja uprava Katoličke crkve, Sveta stolica, nalazi se u Vatikanu, enklavi u Rimu, glavnom gradu Italije.

Katolička crkva
Coat of arms Holy See.svg
Tobu World Square St Peters Basilica 2.jpg
Bazilika Svetog Petra, u Rimu
Osnovni podaci
Glavni verski objekat
Katedrala Svetog Jovana Lateranskog
Verski poglavar
papa
Sedište
Vatikan, Rim
Jurisdikcija
nad katoličkim vernicima u većem broju država
Jezik
latinski i drugi jezici
Kalendar
gregorijanski

Broj
Vernika
1,299 milijardi (2016)[1]
Katolička teologija je zasnovana na Nikejskom simbolu vjere. Katolička crkva uči da je ona jedna, sveta, saborna i apostolska crkva koju je osnovao Isus Hristos,[4][5] da su njeni biskupi nasljednici Hristovih apostola, a da je papa nasljednik Svetog Petra, kome je Hristos povjerio primat. Ona tvrdi da praktikuje prvobitnu hrišćansku vjeru, držeći se principa nepogrješivosti, koji se prenosi kroz sveto predanje. Latinska crkva, dvadeset tri Istočne katoličke crkve i instituti, kao što su prosjački i zatvoreni crkveni redovi, održavaju različite teološke i duhovne naglaske u crkvi.

Od svih sedam sakramenata, evharistija je glavni, a liturgijski se proslavlja u misi. Crkva uči da sveštenikovom konsekracijom hljeb i vino postaju tijelo i krv Hristova. Marija, Isusova majke, se u Katoličkoj crkvi poštuje kao majka Božija i kraljica Nebeska. Učenja Katolička crkve obuhvataju posvjećenje kroz vjeru i evangelizaciju Evanđenja, kao i katoličko socijalno učenje, koje naglašava dobrovoljnu pomoć bolesnima, siromašnima i ugroženima kroz duhovna i tjelesna djela milosrđa. Katolička crkva je najveća nevladina organizacija koja pruža obrazovanje i zdravstvenu zaštitu na svijetu.

Katolička crkva je uticala na zapadnu filozofiju, kulturu, nauku i umjetnost. Katolici djeluju širom svijeta, kroz misije, dijasporu i konverziju. Od 20. vijeka većina živi na južnoj zemljinoj hemisferi zbog sekularizacije u Evropi i povećanog progona na Bliskom istoku.

Katolička crkva je bila u liturgijskoj zajednici sa Pravoslavnom crvkom sve do Velikog raskola 1054. godine, koji se desio zbog katoličkog učenja o dvostrukom ishođenju Svetog duha od Oca i Sina (filiokve), kao i sa Drevnoistočnim crkvama do Halkidonskog raskola 451. godine zbog razlika u hristologiji. Reformacija u 16. vijeku dovela je do odvajanja protestantizma.

Od kraja 20. vijeka, Katolička crkva je na meti kritika zbog svoje doktrine o seksualnosti, odbijanju da ordinira žene, kao i zbog postupanja u slučajevima seksualnog zlostavljanja u koje je uključeno sveštenstvo.

Naziv

Istorija Uredi


Bazilika Svetog Petra u Vatikanu.
Katolička crkva smatra svu istoriju drevne Crkve, koja je postojala do Velikog raskola (1054), kao svoju istoriju, a tu istoriju smatraju svojom i pravoslavne crkve. Iako se po mnogim novousvojenim dogmama (dogma o dvostrukom ishođenju Svetog duha (Filioque), dogma o bezgrešnom začeću Bogorodice, dogma o papskoj nepogrešivosti i druge) razlikuje od drevne Rimske crkve, savremena Katolička crkva i insistira na kontinuitetu sa nekadašnjom pravovernom Rimskom crkvom.

Istorijski razvoj Katoličke crkve se može podeliti na glavne periode:

Patristički;
Srednjovjekovni ili sholastički;
Kontrareformacijski;
Reakcije protiv modernizma;
Konsolidovanja ultramontanizma;
Ekumenizam;
„Aggoirnamento“.
Rana istorija Uredi
Detaljnije: Rano hrišćanstvo
Klasični crkveni oci na hrišćanskom zapadu su:

Ambrozije Milanski (339—397),
Jeronim Stridonski (350—420), koji je preveo Bibliju na latinski jezik (prevod poznat pod nazivom Vulgata) i napisao spis O čuvenim muževima;
Avgustin iz Tagaste, episkop hiponski (354—430), koji je napisao Ispovesti (između 397—401), O Trojici, O Državi Božijoj, De doctrina Christiana, itd.;
papa Papa Grgur I (+604), koji je ostavio Rimski paterik (poznat i kao Dijalozi, zbog čega je sam papa u Istočnoj crkvi dobio nadimak Dijalog/Dvojeslov/Sabesednik), Moralia in Job (tumačenje na knjigu Jova) i Regula pastoralis (Pastirska uputstva);
Zapadna patristika se zaključuje sa Isidorom Seviljskim (+636).
U crkvene oce na hrišćanskom zapadu uključuju se i drugi poznati pisci:


Statua Svetog Petra u Vatikanu.
Irinej Lionski, episkop lionski (+ oko 202), poreklom iz Male Azije, učenik Svetog Polikarpa Smirnskog, koji poznavaše Svetog Apostola Jovana (u Adversus haereses on pravi spisak episkopa Rima, pretpostavljajući da je Sveti Apostol Petar bio prvi), pisac dela Otkrivenje i odbacivanje lažne gnose, napisanog protiv gnostičkih jeresi;
Ipolit Rimski, postradao mučenički 235. godine, napisao je Aiostolsku Tradiciju;
Tertulijan Kartaginski (od 155. pa do 220), prvi hrišćanski latinski pisac, autor mnogih polemičkih i apologetskih spisa: Apologeticum, Protiv jeresi (oko 200), Contras Praxeas, Contra Macionum, De anima;
Minucije Feliks iz Numidije (Octavius);
Kiprijan Kartaginski (+258), mučenik i ugledni episkop Crkve u Africi, pisac mnogih pastirskih pisama i dela o jedinstvu Crkve;
Laktancije, koji je napisao Božanske ustanove (304—314);
egzegeta Rufin Akvilejski (+410);
Ilarije Poatijeski (oko 315—367), autor dela o Trojici;
Papa Lav I (+461), koji je doprineo formiranju halkidonske hristološke dogme (451).
U ovom periodu drži se i Kartaginski Sabor (411), pod papom Inokentijem I, koji je osudio pelagijanstvo.

Razvoj teorije pontifikalne moći Uredi
Posle rane hrišćanske epohe, jedna od glavnih briga zapadne crkve (iz koje se razvio katolicizam) bila je da istorijskim i teološkim dokazima formuliše teoriju pontifikalne moći, univerzalne jurisdikcije episkopa Rima. Dok papa Grigorije Veliki (590—604) stvara koncepciju o papskoj vlasti, tj. teokratsko učenje, papa Andrijan (772—795) poziva se na istorijsku pogrešku po kojoj je car Konstantin predao papi Silvestru deo franačke države; otuda i pojava pontifikove (papine) države. U rimskoj katedrali, 800. godine, Karlo Veliki prima carsku krunu iz ruke pape Lava III. Ovo je bio postupak od istorijske važnosti: njime se ustanovljuje „hrišćansko zapadno carstvo“. Docnije, pape će stalno ponavljati ovaj gest. Da bi dokazao „univerzalni primat“ Rimske crkve, papa Nikola I (858—867) izmišlja apokrifnu kolekciju drevnih papskih odluka (Lažne dekretalije), izdatih polovinom 9. vijeka. U takvoj atmosferi javlja se Fotijeva „šizma“ (Fotije, oko 820—895, koga 863. papa nije priznao kao patrijarha konstantinopoljskog). Pomjesni sabor (867) osuđuje papu, a Drugi pomjesni sabor (869—870), pod uticajem cara Vasilija Makedonca, osuđuje Fotija.

Istorija Katoličke crkve Uredi
Veliki raskol (1054) Uredi
Detaljnije: Veliki raskol
U atmosferi međusobnih sporova istočne i zapadne crkve, 1052. godine patrijarh Mihailo Kerularije započinje napade protiv crkava latinskog obreda u Carigradu. Dana 16. jula 1054, papski legati na čelu sa kardinalom Humbertom, pošto nisu primljeni od patrijarha, u ime pape Lava IX (mrtvog već nekoliko mjeseci), na oltar Svete Sofije polažu bulu ekskomuniciranja protiv patrijarha Mihaila. Sa svoje strane, patrijarh ekskomunicira papske delegate. Na kraju, papa Grgur VII (1073—1085), koji uvodi sistem konklave kardinala-biskupa za izbor pape, objavljuje „Dictatus papae rarae“, dekrete kojima definitivno nameće teoriju papske vlasti, uključivši pravo pape da zbacuje poglavare država. Time se završava jedno od velikih poglavlja u razvoju zapadne hrišćanske crkve i počinje era razvoja današnjeg katolicizma.

Krstaški ratovi i sholastika Uredi
Detaljnije: Krstaški ratovi i Sholastika
Početkom drugog milenijuma zapadno hrišćanstvo (ili potonji katolicizam) ulazi u svoju sholastičku epohu, u kojoj se teologija svodi na racionalizam vere i sistematizovanje doktrine po metodama filozofije. U ovom periodu značajni oci Latinske katoličke crkve jesu: Anselmo Kenterberijski (1033—1109), nazvan „ocem sholastike“, koji teologiju smatra za fides querens intellectum i formuliše ontološki dokaz da bi dokazao egzistenciju Boga (u Proslogium), autor rasprave Cur Deus Ното?; Abelard (1097—1142), autor kolekcije Summae Sententiorum, Sic et Non Petar Lombard, profesor i episkop pariski (+1160), koji 1150. godine objavljuje četiri knjige izreka, jedno od klasičnih predstavljanja katoličke doktrine u srednjem veku; Bernard Klervovski (1091—1153) i Toma Akvinski (1225—1274), italijanski dominikanac, profesor na pariskom univerzitetu, osnivač sholastike, kanonizovan kao doctorus angelicus. Albertov učenik (1206—1280), tumač Aristotela, Toma od 1266. do 1272. izdaje Summa theologica, najgrandioznije sholastičko predstavljanje hrišćanstva, koristeći se konceptualnom strukturom Aristotelove filozofije. I pored toga što će protiv tomističkog intelektualizma ustati teolozi franjevačke škole, avgustinovske i plotinovske inspiracije — kao Bonaventura (1221—1274), Jovan Duns Skot (1266—1308) i Giljom di Okam (1275—1347) — sholastička tomistička metoda nametnuće se kao obavezna po cijelom katolicizmu, srednjovjekovnom i savremenom.

Ekumenski koncili i unijaćenje Uredi
Detaljnije: Lionska unija i Firentinska unija
Istorija katolicizma obilježena je u ovom periodu nizom ekumenskih koncila koji obznanjuju ne samo disciplinske kanone nego i dekrete doktrinarnog karaktera. Tako se Četvrti lateranski koncil (1215), na kome je dominirao papa Inoćentije II (koji 1209. započinje krstaški rat protiv katara), izjašnjava za doktrinu „transsupstancijacije“ u pogledu Tajne Evharistije i za „analogia ontis“ što se tiče sličnosti tvari i Tvorca. Sazvan je da bi se stavio kraj papskoj šizmi (1378—1417) — tri pape su se svađale oko papske tijare: Grigorije IX u Rimu, Benedikt XII u Avinjonu i Jovan XXII u Pizi — sabor u Konstanci (1414—1417) osuđuje 1415. češkog reformatora Jana Husa (1369—1415) i nameće „koncilijarizam“, izabravši novog papu, Martina V (1417—1431). Teoriju o superiornosti sabora nad papom naročito je podržavao galikanski teolog Pjer Daili (1350—1420) i Žan Žerson (1363—1429). Sabor u Ferari-Firenci (1438—1445), pod uticajem vizantijskog cara Jovana Paleologa, pokušava da ostvari sjedinjenje Pravoslavne sa Latinskom katoličkom crkvom, ali ne uspijeva; međutim, ipak proklamuje doktrinu o „Sedam tajni“. Vrijedno je zabilježiti u ovom periodu zaštitu vjere silom kanonskog prava. Zbirke kanonskih tekstova kruže sa normativnom vrijednošću: Gracijanov dekret (1140), „Liber xtra“ Grigorija IX (1234), „Liber sextus“ Bonifacija VIII (1298), Klementine objavljene 1317. (sve su bile prepisane u „Codex juris canonici“, promulgirane od pape Benedikta XV 1917).

Inkvizicija Uredi
Detaljnije: Inkvizicija

Spaljivanje ljudi koje je Katolička crkva proglasila jereticima.
Inkvizicija (lat. inquisitio — isleđivanje) je bila ustanova, tokom srednjeg vijeka u Katoličkoj crkvi čiji je zadatak bio da isleđuje, sudi i kažnjava ljude koje je Crkva smatrala jereticima. Početak rada inkvizicije vezuje se za ličnost pape Grgura IX (1227—1241). Najzloglasnija je bila Španska inkvizicija.

Kontrareformacija Uredi
Detaljnije: Kontrareformacija
Protestantska reformacija zatiče srednjovjekovni katolicizam u punoj krizi. U sučeljavanju sa protestantizmom, katolicizam poseže za svim sredstvima da bi održao diktaturu pape i Rimske kurije. Dana 15. juna 1520, papa Lav H objavljuje bulu „Exeurge Domino“ kojom osuđuje doktrinu Martina Lutera (1483—1546), avgustinskog kaluđera, profesora egzegeze sa univerziteta u Vitenbergu, koji je 31. oktobra 1517. objavio 95 teza protiv indulgencija, zapalivši tako proteste protiv zloupotreba katolicizma. Pod uticajem velikog humaniste Erazma Roterdamskog (1446—1536), Luter - koji je imao susret u Augsburgu (oktobar 1518) sa dominikancem Tomasom de Vio Kajetanom (1459—1534), komentatorom Tome Akvinskog, kao i Filipom Melanhtonom (1497—1560), koji je sačinio „Augsburško ispovedanje“ (1530) koje je i Luter prihvatio — produžuje borbu za reformu Katoličke crkve. Godine 1540. papa Pavle III potvrđuje „Isusovu kompaniju“ — organizaciju jezuita koju je 1491. godine osnovao španski oficir Ignacije Lojola — i povjerava joj dužnost da se u ime katolika bori protiv protestantske jeresi. Time počinje „kontrareforma“. Radi lovljenja jeretika već je postojala inkvizicija, sud osnovan 1236. godine od pape Grigorija IX i povjeren redu braće propovjednika (dominikanaca), koji je osnovao Dominik de Guzman (1170—1221).

Međutim, najžešći sukob sa novim protestantskim doktrinama odvija se na Tridentskom saboru, sazivanom u tri navrata: 1545—1549, 1551—1552. i 1562—1563. pod Pavlom III (+1549) i Julijem III. Sabor preuzima sva velika poglavlja dogmatike (Pismo i Tradicija, vera i dela, Sedam tajni, „transsupstancijacija“, Evharistija kao žrtva, hirotonija kao tajna, uzvišenost pape nad saborom itd.), kojima daje sholastičku, klasičnu formulaciju. Papske teze su strogo branjene i čuvane. Tridentski katolicizam, koji je u stvari antiprotestantski katolicizam prenet u koncepciju tomizma, postaje obavezan; godine 1564. formira se Kongregacija kardinala zaduženih da bdiju nad ispravnim tumačenjem saborskih akata, dok 1566. godine papa Pije V štampa poznati „Katihizis Tridentskog sabora“. Jedan od jezuitskih teologa koji se odlučno suprotstavljao reformaciji u to vrijeme bio je Robert Belarmin (1542—1621). Godine 1622. papa Grigorije XV stvara kongregaciju „De Propaganda fide“, najvažniji misionarski organizam, koji u žiži ima nevernike (ifideli), ali i hrišćane disidente, šizmatike. (Ovu je kongregaciju reorganizovao papa Pavle VI pod imenom „Congregatio pro Gentium Evangelisatione seu de Propaganda Fide“, konstitucijom „Regimini Ecclesiae“, 15. jula 1967).

Novovekovni izazovi Uredi

Papa Pije IX blagosilja svoje trupe poslednji put pre osvajanja Rima 1870. godine.
Ako je tokom 18. vijeka katolicizam suočen sa jansenizmom (teološki pokret koji je negirao slobodnu volju; osnovao ga je početkom 17. vijeka Kornelius Jansenius, episkop od Ypres-a), u 19. vijeku katolicizam se sučeljava sa krizom modernizma, izazvanom sukobom između vjere i naučnog modernog duha. Iako su poznati pisci i teolozi nastojali da Crkva drži korak sa idejama epohe (Lammenitas 1782—1854. i Lacordaire 1802—1861), ipak 1864. godine papa Pije IX (1846—1878) izdaje encikliku „Quanta Cura“ u koju dodaje „Sillabus“, spisak savremenih osuđenih jeresi. Isti papa 1854. godine predlaže kao dogmat vjere učenje o neporočnom začeću Djeve Marije, te je time izazvao raspravu o nepogrešivosti pape.

Prvi vatikanski koncil Uredi
Detaljnije: Prvi vatikanski koncil
Drugi vatikanski koncil Uredi
Detaljnije: Drugi vatikanski koncil
Lateranski sporazum Uredi

Čelnici Katoličke crkve i članovi italijanske fašističke vlade uoči potpisivanja Lateranskog sporazuma (1929)
Detaljnije: Lateranski sporazum
U nameri da reši Rimsko pitanje, koje je bilo otvoreno još od 1870. godine, Katolička crkva je 1929. godine sklopila poseban Lateranski sporazum sa tadašnjim fašističkim režimom Kraljevine Italije, na čelu sa Benitom Musolinijem. Ovim sporazumom stvorena je nezavisna država Vatikan, a Musolini se obavezao da papi pruži finansijsku i svaku drugu pomoć u zamenu za javnu podršku Katoličke crkve njegovom fašističkom režimu. Sporazum je nakom Drugog svetskog rata bio izložen čestim kritikama od strane liberalnog dela italijanske i svetske javnosti, prvenstveno zbog toga što je bio delo fašističkog diktatora Musolinija, koji se kao tvorac Lateranskog sporazuma smatra suosnivačem države Vatikana.

Katolička crkva u Drugom svetskom ratu Uredi

Zagrebački nadbiskup Alojzije Stepinac i ustaški poglavnik Ante Pavelić (1941)
Detaljnije: Katolička crkva i ustaše
Organizacija Uredi


Sadašnji papa Franja.
Najvišu vlast u Katoličkoj crkvi vrši papa. Savjetodavni organi pape su Kolegijum kardinala i Sinod biskupa.

Administrativni aparat Katoličke crkve se naziva Rimska kurija, u čiji sastav ulaze kongregacije, sudovi i druge institucije. Biskupska katedra pape zajedno s Rimskom kurijom čini Svetu stolicu, koja se nalazi u nezavisnoj državi Vatikan. Sveta stolica je subjekt međunarodnog prava.

Struktura Uredi
Katolička crkva se sastoji iz Latinske katoličke crkve i istočnih katoličkih crkava, koje ispovijedaju jedan od istočnih liturgijskih obreda i imaju status Sui iuris (svog prava). Takav status se ogleda u tome što te crkve imaju sopstvenu jerarhijsku strukturu i kanonsko pravo, ali se nalaze u jedinstvu s papom. Najveće istočne katoličke crkve predvode patrijarsi ili vrhovni arhiepiskopi. Istočni patrijarsi i vrhovni arhiepiskopi su ravni kardinalima-biskupima latinskog obreda i nalaze se u katoličkoj jerarhiji odmah poslije pape.

Katolička crkva se sastoji iz 23 zasebne crkve — Zapadne crkve i 22 istočne katoličke crkve. Na čelu Zapadne crkve i cijele Katoličke crkve se nalazi rimski biskup — papa. On ima nad Crkvom apsolutnu vlast. Pri upravljanju Crkvom pomažu mu nadleštva Rimske kurije. Istu vlast imaju i svi biskupi sazvani na ekumenskom saboru.

Osnovna teritorijalna jedinica je biskupija (biskupije se kod istočnih katoličkih crkava nazivaju eparhije), na čelu koje stoji biskup. Biskup u svojoj biskupiji ima uglavnom svu vlast, ograničenu jedino crkvenim pravom i papskom vlašću. Neke važnije biskupije nose istorijski naziv nadbiskupije. U istočnim katoličkim crkvama postoje i egzarhati. Biskupijama su takođe ravne i druge organizacione jedinice:

apostolski vikarijat;
apostolska prefektura;
apostolska administratura;
vojni ordinarijat;
teritorijalna prelatura;
teritorijalna opatija.
Nekoliko biskupija (i nadbiskupija) mogu činiti metropoliju ili crkvenu provinciju. Centar metropolije obavezno se podudara s centrom nadbiskupije, tako da je svaki metropolit u Katoličkoj crkvi obavezno i nadbiskup. U nekim zemljama, metropolije su objedinjene u crkvene regione. Biskupi većine zemalja su objedinjeni u biskupske konferencije, koje imaju nadležnosti u vezi sa organizacijom crkvenog života u zemlji.

Biskupije se sastoje iz župa, na čijem čelu se nalaze župnici, potčinjeni biskupu. Župniku mogu pomagati drugi sveštenici koji se nazivaju vikarnim. Nekada se župe dalje objedinjuju u dekanate.

Posebnu ulogu u Katoličkoj crkvi imaju monaški redovi i kongregacije, a takođe i društva apostolskog života. Ti instituti imaju sopstvene statute (koje potvrđuje papa), a njihova teritorijalna organizacija ne poklapa se uvijek s crkvenim biskupskim ustrojstvom. Mjesne jedinice monaških redova i kongregacija su nekada potčinjene nadležnom biskupu, a nekada neposredno papi. Neki redovi i kongregacije imaju jedinstvenog poglavara (generala monaškog reda) i jasnu jerarhijsku strukturu.

Sveštenstvo Uredi
Sveštenici, odnosno pripadnici klera, mogu biti samo muškarci. Postoje dvije vrste sveštenstva: bijelo (sveštenici koji služe po hramovima) i crno sveštenstvo (monaštvo). Sveštenstvo se dijeli u tri stepena: đakonski, prezviterski i biskupski.

Crkvenoslužitelji (služitelji Crkve koji nisu posvećeni u čin svetom tajnom sveštenstva) imaju dva stepena — akoliti i čteci — i ne pripadaju sveštenstvu. Do Drugog vatikanskog koncila u sastavu sveštenstva su se nalazili i crkvenoslužitelji.

Sav kler se dijeli na više činove (lat. ordines maiores) — biskupe, prezvitere, đakone i podđakone, i male činove (lat. ordines minores) — ostiarijuse, pojce, čtece, ekzorciste i akolite.

Celibat je obavezan za sveštenike i biskupe latinskog obreda, tj. u Rimokatoličkoj crkvi. U 20. vijeku je vaspostavljen institut stalnog đakonata; za stalne đakone celibat nije obavezan, ali oženjeni đakoni ne mogu postati sveštenici. U istočnim obredima, celibat je obavezan samo za episkope (biskupe).

Osnova morala katoličkih vernika su Deset Božjih zapovesti, koje su dopunjene novozavetnim učenjima Isusa Hrista, i tumače se u skladu sa tradicijom katoličke hijerarhije. Osnovna molitva katolika je Oče naš, za koju se smatra da ju je ljudima ostavio sam Isus Hristos i u njoj je sažeta osnova hrišćanske vere. Najzastupljeniji oblik molitve, posebno u istočnijim krajevima, je brojanica.