Godina izdanja: 1988
ISBN: 86-379-0054-2
Autor: Domaći
Oblast: Istorija umetnosti
Jezik: Srpski

crteži živopisa Branislav Živković

Srpska književna zadruga 1988 149 strana, 122 strane s tablama : ilustrovano

odlična očuvanost

Ovo je monografija posvećena jednom od najznačajnijih srednjovekovnih spomenika srpske umetnosti — crkvi Bogorodica Ljeviška u Prizrenu. Publikacija je rezultat stručnog istraživanja arhitekture, freska i umetničkog programa ove velelepne zadužbine kralja Milutina.

Delo pokriva i podatke o istoriji samog manastira, kao i o vizuelnom i idejnom programu njegovih fresaka — koje predstavljaju vrhunac vizantijske i srpske srednjovekovne slikarske tradicije.

Struktura i sadržaj

1. Uvodna analiza istorije i arhitekture

U prvom delu autori (posebno Draga Panić) analiziraju:

istorijski kontekst nastanka manastira (kralj Milutin, Srbija XIII–XIV vek)

građevinsku strukturu crkve: petokupolni plan, naos, narteks, dekorativni programi

odnose prema drugim vizantijskim i srpskim zdanjima tog doba
Ovaj deo istražuje kako je Bogorodica Ljeviška predstavljala vizantski model sa lokalnim osobenostima, jedan od primera formiranja jedinstvenog srpskog umetničkog izraza.

2. Program fresaka i ikonografija

Drugi deo (koji značajno doprinosi Gordana Babić) opisuje:

didaktički i religijski program fresaka

scene kao što su Strašni sud, Život svetog Nikole, Akatist i dr.

umetničke i stilske osobenosti freskoslikanja — uključujući doprinos atributa kao što je ime Astrapa u natpisima, što ukazuje na visok nivo slikarske radionice
Autori ovde pokazuju kako vizantijski modeli i poleologanska tradicija utiču na ovu bogatu ikonografiju, ali i kako ovakav program dobija srpsku, samostalnu prepoznatljivost.

3. Ilustracije i planovi

Monografija sadrži:

22 crteža u tekstu

31 plan arhitektonskih elemenata

51 bojanu ilustraciju (reprodukcije fresaka i arhitektonskih delova)

brojne fotografije u crno‑beloj tehnici
Ovo omogućava vizuelno praćenje arhitektonske postavke i umetničkog programa crkve.

Istorijsko‑umetnički značaj

Crkva Bogorodica Ljeviška u Prizrenu je jedna od najvažnijih zadužbina kralja Stefana Uroša II Milutina, koja predstavlja presek vizantijske umetnosti sredine XIII veka u srpskom kontekstu.

Rad ove prirode postavlja monografiju u red osnovnih studija o vizantijskoj i srpskoj srednjovekovnoj umetnosti, sa naučnim pogledom koji povezuje arhitekonske forme, freskoslikarstvo i istorijske okvire.

Monografija je korišćena kao referenca u naučnim pregledima srednjovekovnih srpskih spomenika i njihovog umetničkog značaja.

Uvod i istorijski kontekst

Istorija manastira i zadužbine kralja Milutina (XIII vek)

Politički i kulturni okvir Srbije u vreme gradnje

Značaj Prizrena kao crkvenog i kulturnog centra

Arhitektura crkve

Peta kupolna kompozicija (petokupolni plan)

Naos, narteks i oltarski prostor

Spoljašnji i unutrašnji dekorativni elementi

Veze sa vizantijskom arhitekturom i lokalnim stilskim osobenostima

Freskoslikarstvo i ikonografija

Glavne scene: Strašni sud, Život svetog Nikole, ciklus Bogorodice

Atributi vizantijske tradicije i lokalne interpretacije

Analiza kompozicije, boje i stilskih rešenja

Program kao spoj religijskog i didaktičkog smisla

Umetnička radionica i autorstvo

Moguća identifikacija radionice i slikara

Veza sa drugim vizantijskim i srpskim freskoslikarskim centrima

Ilustracije i planovi

Crteži arhitektonskih elemenata

Boja i crno-bele reprodukcije fresaka

Fotografije sadašnjeg i originalnog stanja

Zaključak i značaj spomenika

Strateški i kulturni značaj u srpskoj srednjovekovnoj umetnosti

Uticaj na kasnije srpske i vizantijske arhitektonske i slikarske prakse

Oblik i arhitektonska obilježja

Plan: petokupolni, krstaste osnove sa centralnom kupolom

Narteks: ulazni predvor, sa dekorativnim portalima

Naos: glavni prostor za bogosluženje

Oltar: trokrilni, sa prestolnicom i apsidom

Spoljašnjost: kombinacija kamena i dekorativnih elemenata, uključujući slepe arkade i frizove

Unutrašnjost: bogata dekorativna programacija fresaka, osetna vizantijska tradicija sa lokalnim motivima

Obeležja fresaka

Stil: vizantijski, sa elementima lokalnog srpskog slikarstva

Ikonografija: scena Strašnog suda, ciklusi života svetih, Bogorodica u raznim liturgijskim i molitvenim prikazima

Boje: živopisne, sa naglaskom na kontrastu svetlosti i senke

Kompozicija: detaljna, simetrična, sa prepoznatljivim geometrijskim i ornamentalnim motivima

Funkcija: religijska, didaktička i dekorativna — obrazovna za vernike, estetski za posmatrače