Godina izdanja: 2012
ISBN: 978-86-84431-10-5
Autor: Domaći
Oblast: Istorija umetnosti
Jezik: Srpski

crteži fresaka Nikola Dudić, Dragomir Todorović

Centar za očuvanje nasleđa Kosova i Metohije 2012 107 strana : ilustrovano

odlična očuvanost

Knjiga se bavi analizom i prezentacijom srpskih srednjovekovnih fresaka sa dva manastirska / crkvena kompleksa :

Dolac – crkva Presvete Bogorodice čije oslikavanje predstavlja važan izvor za proučavanje umetničkih tokova XIV–XV veka na Kosovu i Metohiji.

Čabići (crkva Svetog Nikole) – sa značajnim fresko slikarskim programom koji Subotić razmatra u istorijskom i stilsko-ikonografskom kontekstu.


Značaj knjige

Ovo je stručno delo namenjeno istraživačima, istoričarima umetnosti i svima zainteresovanim za srednjovekovnu vizantijsku i srpsku umetnost. U okviru publikacije, slike, crteži i analize pomažu boljem razumevanju ikonografije, stila i hronologije fresaka u ovom delu Balkana.

Freske iz Dolca i Čabića predstavljaju dragocen primer kasnosrednjovekovnog srpskog slikarstva i dobro ilustruju raznolikost stilskih strujanja na Kosovu i Metohiji u XIV i XV veku, što je Gojko Subotić posebno naglašavao.

1. Freske u Dolcu – kasniji, svedeniji izraz

Freske u crkvi u Dolcu pokazuju osobine poznog srednjeg veka, sa vidnim odstupanjem od klasičnog „dvorskog“ stila nemanjićkog perioda.

Stilske osobenosti:

Uprošćen crtež i forma – figure su često frontalne, sa naglašenim konturama i manjim interesovanjem za volumen.

Izdužene proporcije i krutiji stavovi, što ukazuje na udaljavanje od klasične plastičnosti.

Ograničena paleta boja – dominiraju zemljani tonovi, tamniji okeri i crvenkaste nijanse.

Naglašena narativnost i pobožni karakter, a ne estetski ideal – freske su pre svega didaktičke i liturgijske.

Ovakav stil se često povezuje sa radionicama provincijskog karaktera, koje rade u teškim istorijskim uslovima (posle Kosovske bitke), uz slabije veze sa velikim umetničkim centrima.

2. Freske u Čabićima (crkva Svetog Nikole) – viši umetnički domet

Freske u Čabićima pokazuju viši slikarski nivo i bliže su glavnim tokovima vizantijskog slikarstva XIV veka.

Stilske osobenosti:

Plastičnije figure, sa jasnijim modelovanjem lica i tela.

Sofisticiranija svetlosna obrada – prelazi iz svetlog u tamno su mekši, što daje osećaj zapremine.

Izražajnija lica, sa individualizovanim crtama i suptilnim psihološkim karakterom.

Uravnotežene kompozicije, naročito u scenama iz Hristovog i Bogorodičinog ciklusa.

Subotić ove freske dovodi u vezu sa širim krugom kasnopaleološke umetnosti, što znači da su slikari bili upućeni u savremene vizantijske uzore.

Ikonografske i programske osobine (zajedničke)

U oba spomenika primećuju se:

Klasični vizantijski ikonografski programi (Hristološki ciklus, Bogorodica, Sveti Nikola, apostoli, proroci).

Jasna hijerarhija prostora: oltar – naos – zapadni zid.

Crteži fresaka (Dudić i Todorović) pokazuju da je linija bila ključni element izraza, naročito u Dolcu.

4. Značaj za istoriju umetnosti

Subotić vidi Dolac i Čabiće kao:

Svedočanstvo kontinuiteta pravoslavne umetnosti u periodu političke nestabilnosti.

Primer koegzistencije visokog i skromnijeg slikarskog izraza na malom geografskom prostoru.

Važan izvor za razumevanje lokalnih radionica i prenosa stilskih modela.