Godina : Do 1900.
Detaljno stanje: Dobro

Spomenik knezu Mihailu u Beogradu, koji se nalazi na Trgu republike, podignut je 1882. godine, čini ga konjanička figura vladara i posvećen je knezu Mihailu Obrenoviću. Autor spomenika je italijanski skulptor Enriko Paci, dok su reljefi na spomeniku rađeni su prema crtežima arhitekte Konstantina Jovanovića. Spomenik predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja.

Knez Mihailo Obrenović (1823.-1868.) je bio knez Srbije od 1839. do 1842. i od 1860. do 1868. godine. Prvi put je na kneževski presto stupio posle smrti starijeg brata Milana I Obrenovića i vladao do 1842. godine, kada je svrgnut u buni koju je predvodio Toma Vučić-Perišić.

Knez Mihailo je došao po drugi put na presto posle smrti svoga oca, kneza Miloša, 1860. godine. Vladao je osam godina kao prosvećeni apsolutista, unapredivši Srbiju, sklapajući ugovore sa susednim zemljama za zajedničke akcije na Balkanu. Za vreme druge vladavine Turska vlast je iselila posade i predala poslednje gradove Beograd, Šabac, Smederevo, Soko, Užice i Kladovo na upravljanje Srbiji 1867. godine. Vlast Kneza Mihaila Obrenovića je prekinuta atentatom u Košutnjaku 1868. godine.

Tokom druge polovine 19. veka, u Beogradu se podižu javni spomenici koji predstavljaju ugledne ličnosti iz kulturnog i političkog života Srbije. Tako je odlučeno da se nakon više polemika i konkursa podigne spomenik knezu Mihailu Obrenoviću, koji bi bio postavljen na tadašnjem Pozorišnom trgu ispred Narodnog pozorišta. Povodom ove odluke objavljen je međunarodni konkurs 1873. godine. Na konkursu je pristiglo 17 radova, uglavnom stranih umetnika.

Za autora je izabran italijanski vajar Enriko Paci (Enrico Pazzi). Ovaj italijanski vajar je rođen u Firenci 1819. godine. Bio je učenik čuvenih vajara Sartija i Đovanija Diprea. Predstavnik je italijanskog verizma. Njegov umetnički pravac nalaže da se prikaže život onakav kakav jeste, sa svojim lepim i ružnim stranama. Paci se proslavio spomenikom italijanskom piscu Danteu. Spomenik Danteu podignut je 1865. godine ispred firentinske crkve Santa Kroče (Santa Croce). Predlog italijanskog umetnika je predstavljao novinu u srpskoj sredini, zbog prikaza vladara na konju. Rad na ovom spomeniku je započet 1874. godine, a nastavlja se 1878. godine, kada Srbija stiče državnu nezavisnost. U to vreme podizanje ovakvog spomenika pobedi i oslobođenju ponovo postaje aktuelna tema. Spomenik knezu Mihailu rađen je u duhu klasičnih italijanskih predstava vladara na konju, koje su imale uzor u antičkoj umetnosti i predstavlja prvi je monumentalni konjanički spomenik u Srbiji.

Kao model za figuru konja kojeg jaše knez Mihailo Obrenović, poslužio je konj Vranac, kojeg je knez dobio vraćajući se sa svadbenog putovanja iz Rumunije 1867. godine. Knez Mihailo i Julija Hunjadi, zastali su u selu Bašahid, (danas Bašaid), gde je Dimitrije Birimac, tadašnji beležnik u selu, poklonio najlepšeg pastuva novopečenom paru.

Spomenik je odliven u Minhenu 1879. godine u radionici Ferdinanda fon Milera (Ferdinand von Mueller). Nacrte za postament je uradio srpski arhitekta Konstantin Jovanović. Svečano otkrivanje spomenika upriličeno je 6. (18.) decembra 1882. godine, na Svetog Nikolu, Krsnu slavu Obrenovića. U to vreme konjanik bez kape je bio neobična pojava, pa je to javnost zapazila. Otkrivanja spomenika je predstavljalo veliki spektakl, povodom proglašenja Kraljevine Srbije. Postavljene su tribine i scenske kulise ukrašene cvećem, heraldičkim štitovima sa dvoglavim belim orlovima, zastavama i zelenilom. Tog dana je Enriko Paci primio Orden viteza takovskog reda drugog stepena, kao autor najznačajnijeg srpskog spomenika XIX veka. Svečanosti su prisustvovali najviši predstavnici države i crkve, kao i vojske, uz veliku podršku i prisustvo naroda.

Spomenik je izveden u bronzi i sastoji se iz tri dela: postamenta, pijedestala i konjaničke statue. Bronzana figura kneza na konju, oslobodioca Srbije od Turaka, čija ispružena ruka pokazuje na još neoslobođene krajeve. Pijedestal je ovalnog tipa sa reljefnim frizom. Predstave prednjeg i zadnjeg friza su preuzete iz kruga dinastičke mitologije koja veliča drevnost i herojstvo srpskog naroda i njihovu obnovu pod Obrenovićima. Pijedestal je postavljen na drugi noseći postament, obložen mermernim pločama i profilisanim blokovima, sa ukrasima livenim u bronzi i bronzanim pločama sa imenima oslobođenih gradova 1867. godine Beograd, Smederevo, Kladovo, Soko, Užice i Šabac. Na zadnjoj, severnoj strani ispisan je tekst: `Knjazu Mihailu M. Obrenoviću III. blagorodna Srbija`.

Spomenik je postavljen na Trgu Republike (nekad Pozorišni trg) u Beogradu, ispred zgrade Narodnog Muzeja i u neposrednoj blizini Narodnog pozorišta. Za vreme XIX veka trgovi u Beogradu i unutrašnjosti bili su mesta gde su se odvijale razne paradne manifestacije i ceremonijalne proslave vladara iz dinastije Obrenović. Javnost centralnog gradskog trga, usklađenog sa estetskim načelima formiranja i uređenja javnih gradskih prostora, definiše ga kao političko-estetski fokus grada. U simboličnoj topografiji grada važno mesto imaju javni spomenici, koji su u simbiozi sa trgom, kao manifestacionom pozornicom, iskazivali moć dvora i vladajuće klase.

Ovaj beogradski trg za nekoliko decenija kasnije dobija još jednu impozantnu građevinu, zgradu Uprave fondova. Postavljanjem spomenika vladara u centar gradskog prostora, trg dobija ideološki značaj, postaje ikonološko polje i svojevrsna bina formirana prema principima arhitekture tadašnjih evropskih gradova baroknog stilskog koncepta i urbanizma. Tako glavni trg postaje reprezent grada, države i samog dvora, odnosno novih političkih i kulturnih promena, i na njemu se odigravaju privatna i javna reprezentacija vladajuće dinastije.

Zbog svojih značajnih istorijskih i umetničkih vrednosti, Spomenik knezu Mihailu utvrđen je za kulturno dobro od velikog značaja (Odluka o utvrđivanju, Sl. glasnik SRS, br. 14/79).

Konzervatorski radovi na spomeniku izvedeni su 1986. godine, čišćenje 1995. godine. Obnova spomenika bila je 2020. godine.