ISBN: Ostalo
Godina izdanja: 1997
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

U dobrom stanju

Enciklopedija srpske istoriografije

priredili Sima Ćirković, Rade Mihaljčić


Vrsta građe enciklopedija, leksikon
Jezik srpski
Godina 1997
Beograd : Knowledge, 1997 (Beograd : Sprint)
Fizički opis XV, 741 str. ; 31 cm
Drugi autori - osoba
Ćirković, Sima M., 1929-2009 (urednik)
Mihaljčić, Rade, 1937-2020 (urednik)

Ostali autori sa Univerziteta u Beogradu: Rade Božović, Zlata Bojović, Đorđe Bubalo, Andrija Veselinović, Jelena Danilović, Ljubodrag Dimić, Predrag Dragojević, Slobodan Dušanić, Smilja Dušanić, Milorad Ekmečić, Aleksandar Kadijević, Vasilije Krestić, Aleksandar Loma, Svetlana Loma, Radoš Ljušić, Ljubomir Maksimović, Andrej Mitrović, Rade Mihaljčić, Siniša Mišić, Sreten Petković, Aleksandar Popović, Radivoj Radić, Milan Ristović, Momčilo Spremić, Ivan Stevanović, Tatjana Subotin-Golubović, Miroslav Timotijević, Ljubinka Trgovčević-Mitrović, Sima Ćirković, Snežana Ferjančić, Aleksandar Fotić, Ljiljana Čolić, Srđan Šarkić, Biljana Šimunović, Marko Šuica, Marica Šuput

Ostali autori sa Univerziteta u Novom Sadu: Zoltan Đere,Aleksandar Kasaš, Tibor Pal, Peter Rokai
Ostali autori sa Univerziteta u Prištini: Milenko Pekić
Tiraž 1000
Na spor. nasl. str.: The Enciclopedia of Serbian Historiography
Str. IX-XV: Predgovor / Sima Ćirković, Rade Mihaljčić
Tekst štampan dvostubačno.
Predmetne odrednice
Istoriografija -- Srbija -- Enciklopedije
Istoričari -- Srbija -- Enciklopedije
Srbija -- Istorija -- Enciklopedije


ENCIKLOPEDIJA SRPSKE ISTORIOGRAFIJE zamišljena je i ostvarena kao osnovni priručnik matičnog predmeta kulturno istorijskih nauka.

Namenjena je ne samo istoričarima nego i poslenicima srodnih naučnih disciplina, u prvom redu istoričarima umetnosti, istoričarima književnosti, etnolozima, arheolozima. Kao pouzdano informativno sredstvo, prvo ove vrste u nas, poslužiće svima koji se interesu- ju za prošlost srpskog naroda.

ENCIKLOPEDIJA SRPSKE ISGORIOGRAFIJE sadrži 762 strane dvostubačnog teksta formata 290 h 200 mm. Podeljena je na tri nejednake celine:

- Priručna dela (Sintetički pregledi, Važnija izdanja izvora, Istorijska periodika, Bibliografska sredstva ori- jentacije);
- Ustanove (Istraživačke ustanove, Arhivi, Muzeji, Zavodi za zaštitu spomenika kulture);
- Istraživači i pisci (Osnovni biografski i bibliografski podaci za 937 autora koji su pisali o prošlosti Srba).
Na ovom delu sarađivalo je preko 350 autora.

Priređivači:
Sima Ćirković Rade Mihaljčić



PREDGOVOR
Dva su momenta uticala na sazrevanje odluke da se priđe izradi ove publikacije]e, da se ona realizuje uprkos brojnim teškoćama, i stavi na raspolaganje onima koji su zainteresovani za rad na srpskoj istoriji. Prvi je ekspanzija rada na proučavanju srpske prošlosti, ispoljena uvećanjem broja ljudi koji obrađuju to polje, u naraslim i razgranatim naučnim disciplinama, brojnim publikacijama, pa i teško preglednom broju mesta u kojima se na istoriji radi od naših varošica do svetskih naučnih centara. Posledica te ekspanzije, izrazite naročito u drugoj polovini našeg veka, nije samo kvantitativni rast, već i sve teža savladivost onoga što se stvara, nepreglednost literature o celini srpske istorije.
Drugi momenat su velike promene u tehnici sakupljanja i obrade podataka, tehnički napredak koji je zahvatio i našu sredinu i koji omogućava mladim ljudima, sadašnjim i budućim istraživačima, da na bitno drugačiji način zasnivaju svoju dokumentaciju i rukuju njome. Sve više im se otvara pristup fondovima podataka i mrežama u koje su takvi fondovi povezani, što podrazumeva laku i brzu kontrolu nad količinom informacija o kojoj ranije generacije nisu mogle ni sanjati. Sudeći po dosadašnjim iskustvima i baze podataka, i katalozi i razne vrste „tezaura“, izgrađuju se postepeno, unošenjem i uključivanjem onoga što čini tekuću produkciju, registrovanjem onoga što ulazi u biblioteke i dokumentacione centre, dok se ono što je stvoreno u ranijim decenijama i stolećima mora postepeno unositi u memorije.
Stojeći negde između tehnika i programa budućnosti, koji će besumnje olakšati rad istraživačima, i nasleđa prošlosti, koje u istorijskoj disciplini ne zamire i ne gubi aktuelnost onako kao u mnogim drugim naukama, zapažali smo da jedan od zadataka sada aktivne generacije može biti i taj da to veliko nasleđe na sistematičan način organizuje kako bi se olakšalo savlađivanje i uključivanje u moderne oblike dokumentacije. Videli smo to kao praktičan zadatak, složen posao, prepun izazova i jedva ostvariv.
Jedan od najopštijih izazova ticao se omeđivanja materije. Ono што se u širokom smislu podrazumeva pod pisanjem istorije počinje kad i srpska književnost, svako stoleće pokazuje znake interesovanja za prošlost, svako ima neki oblik bavljenja prošlošću. Raznovrsni oblici istorijskog pamćenja i negovanja tradicija, istorijska kultura koja se menja i razvija, sve to predstavlja zahvalan predmet zanimanja istorijske nauke, ali se u ovom projektu moralo ostaviti po strani i prepustiti drugoj vrsti publikacija, jer bi inače zadatak bio neostvariv.
Za ovu knjigu izabran je samo pozni deo, onaj koji ima učene, naučne ambicije. koji se sadržajno i metodološki uključuje u evropsku modernu istoriografiju. Taj odeljak kod Srba počinje sa Jovanom Rajićem i njegovim delom Istorija raznih slovenskih naroda posebice Bugara, Hrvata i Srba (I IV, Beč 1794-1795). Rajićevo delo se od prethodne literature, izrasle iz drugih tradicija, ne razlikuje samo podrobnim izlaganjem i učenim aparatom, pregledom istorijskih izvora, kartama, genealoškim tablicama, napomenama, nego i usvajanjem evropske istorijske perspektive: uočavanjem da posle Antike dolazi „srednje doba“ koje počinje doseljenjem Slovena, a ne Stefanom Nemanjom. Tek kod Rajića i njegovog savremenika Pavla Julinca srpska istorija je dobila početak.
Ni u Rajićevo vreme, ni u kasnijim decenijama, istoriografija se nije razvila u akademsku disciplinu, mada se rad na otkrivanju i upoznavanju prošlosti nije prekidao. Otuda se u prvoj polovini XIX veka nije moglo ograničiti na tekstove školovanih istoričara, već su morali biti uključeni i svi oni pisci koji su prerađivali i dopunjavali Rajićevo nasleđe, a pre svega oni koji su u to doba sakupljali i objavljivali građu za srpsku istoriju. Tek pred kraj XIX veka, zahvaljujući delovanju Velike škole, Srpskog učenog društva, Srpske kraljevske akademije, a takođe i zahvaljujući dolasku školovanih istoričara i arheologa, imamo diferenciranje između laika i stručnjaka, a i između stručnjaka različitih profila; spomenici prošlosti se ispituju sa gledišta filologa, istoričara književnosti, arheologa, istoričara itd.
Od tog vremena bilo je moguće, bar u načelu, ograničiti se na stručnjake, istraživače, na one koji su otkrivali novo i unapređivali poznavanje istorije, a popularizatori i pisci tekstova bez istraživačkih pobuda mogli su se ostaviti po strani. Međutim, poznavaoci razvoja nauke na našem tlu znaju da krajem prošlog i početkom našeg veka ima mnogo pisaca u čijim tekstovima se nalaze i jedni i drugi elementi, koji su ponešto novo privredili, a mnogo više su obaveštavali o onome što se već znalo. U takvoj situaciji je bilo prirodno stati na stanovište da je manja šteta od uključivanja pisaca čiji su neki tekstovi prigodni, nego od izostavljanja onih koji su uz popularizatorske spise dali stvarni doprinos otkrivanjem nove građe. U poslednjih pola stoleća diferenciranosti i profesionalizma, mogao se uzimati u obzir formalni kriterijum, magistarski ili doktorski stepen, naučno ili nastavničko zvanje, ali se i tu pokazalo da nije mali doprinos onih koji nisu stekli formalne kvalifikacije i da bi bilo šteta izgubiti iz vida informacije o njihovim radovima.
Nisu bile manje ni teškoće kod razgraničavanja onoga što su stvarali specijalisti različitih disciplina. Oduvek je među stručnjacima za proučavanje jezika, književnosti, umetnosti itd., bilo onih koji su obrađivali istorijske teme ili su materiju svoje specijalnosti tretirali na širokoj istorijskoj pozadini. Drugi su ostajali u jezgru svoga domena, bavili se stilskim ili tehničkim problemima, i stoga manje privlačili pažnju istoričara. S druge strane, neke naučne discipline su tokom svoga razvoja bile veoma bliske istoriografiji. Karakterističan je primer starijih etnologa, antropologa i antropogeografa, koji su svoju materiju proučavali u istorijskoj dimenziji i za čije radove je oduvek bilo interesovanja među istoričarima i znatno pre moderne antropološke orijentacije. Ali, kad nije bilo formalnog kriterijuma, prepoznatljivog obeležja, izbor je zavisio od prosuđivanja i procene priređivača i onih kojima bi se oni obraćali za savet. Nastojalo se na tome da se ne izostave oni naučnici iz susednih disciplina čiji radovi su već do sada dobili mesto u istorijskoj literaturi i koji se preporučuju pažnji istoričara, ali se nije mogla preuzeti obaveza da se obuhvati sve ono što su stvarali svi arheolozi. istoričari umetnosti ili etnolozi.
Nije bilo moguće izbeći ni jedno ni drugo razgraničavanje, izdvajanje onoga što kao srpsko treba da bude obuhvaćeno ovom knjigom. Naučno nasleđe koje smo pokušali sistematski u njoj prikazati, otkrivalo je da su odavno prevaziđene romantičarske predstave o narodu kao jedinstvenoj i neizmenjenoj celini za koju se u svakom periodu zna od čega je sastavljena i šta joj pripada. Romantičarski način mišljenja se našao u raskoraku sa empirijskom podlogom koja je otkrivala da se n narod menja i oblikuje u istorijskom procesu, a usto je projekcijom modernih granica i modernih pretenzija u daleke epohe izazivao brojne sporove među susednim narodima i kulturama i posredno otežavao objektivno istorijsko istraživanje. Imajući u vidu primere prosvećenih naroda koji su prevazišli takav način mišljenja i ono što ga je pratilo, ovde se nastojalo predmet omeđiti onim za što je srpska istoriografija zainteresovana. To nisu u svim periodima iste teritorije, ni države ili njihovi delovi, niti uvek iste populacije, to su prostorno-vremenski okviri koji proističu iz istorijskih okolnosti, sama istraživanja su postavila imaginarne međaše.
U svakom slučaju, ono što spada u srpsku istoriografiju nije određivano nacionalnošću pisca ili teritorijom na kojoj su delovale institucije ili izlazile publikacije, već predmetom interesovanja, svim onim što je duže od hiljadu godina uticalo na nastanak i razvoj srpskog naroda i njegove kulture. Veliki, složeni i teško obujmljivi predmet osvetljavali su i mnogi drugi, ne samo srpski istraživači i pisci. Ni u jednom periodu srpska prošlost nije prestala da bude predmet zanimanja suseda, a u moderno vreme nije odsutna iz evropske ili svetske nauke. Zanemariti doprinos koji su dali ljudi drugih naroda, pisci drugih jezika, značilo bi okrnjiti i osiromašiti ukupno
znanje o srpskoj prošlosti. Otuda je bilo sasvim prirodno da se vodi računa o onome što su na polju upoznavanja srpske istorije uradili Rusi, Francuzi, Nemci, Amerikanci, Česi, Poljaci, što su o odnosima sa Srbima pisali istoričari susednih naroda. Isto je tako prirodno bilo voditi računa o onome što su stvarali istoričari iz naroda koji su bili u jugoslovenskoj državi. Ovo je bilo potrebno naglasiti jer su u toku rada priređivači imali prilike da se uvere da je izvestan broj kolega istoričara nalazio da im nije mesto u Enciklopediji srpske istoriografije. Uvršćivanje u ovu knjigu ne znači da se autorima pridaje srpska nacionalnost, već znači da srpska istoriografija ima interesa za ono što su oni stvarali.
Ovakvim, činilo se jedino mogućim opredeljenjem, zadatak je postao neuporedivo teži, ostvariv samo nepotpuno i nesavršeno. Granice zemlje i jezika mogle su se prekoračiti samo kad se nastojalo da se prati doprinos pojedinaca, kod institucija se moralo ostati u granicama Republike Srbije, dok su kod publikacija izvora i periodike ostale granice južnoslovenskog prostora u kojem je u prošlom stoleću nastajala literatura.
Srpska istorijska nauka se razvijala u intenzivnom dijalogu sa naukom u svetu, ostvarivanom u ograničenim područjima pojedinih perioda ili užih specijalnosti, dok je ovde preuzeta obaveza da se izveštava o tom dijalogu u celini, u odnosu na celokupnu srpsku istoriju. To je praktično teško ostvarivo, pa su se morale staviti izvesne ograde. Otvorena za pisce svih jezika i naroda, ova knjiga ipak nije mogla da uključi sve one koji su srpske teme i srpski prostor obuhvatali u širem kontekstu svoje specijalnosti. Veliki broj vizantologa, slavista, stručnjaka za istoriju Osmanskog carstva ili specijalista za istoriju Habzburške monarhije unapredio je poznavanje istorije srpskog naroda osvetlivši opšte okolnosti u kojima se razvijao. Krug takvih stručnjaka je toliko širok da se ni sa mnogo većim aparatom ne bi mogao obuhvatiti. Koliko je to polje nepregledno moguće je uveriti se letimičnim pogledom na samo jedan deo, tekuću bibliografiju vizantološke literature. Moralo se stoga ograničiti na one naučnike ko-
ji su se bavili specifično srpskim temama, i u čijem delu one imaju neko znatnije mesto ili su takvog značaja da ne smeju biti zanemarene.
Podaci o živim i aktivnim istraživačima sakupljani su od njih samih, od ustanova, iz publikacija naučnih ustanova, iz opštih informativnih publikacija (bibliografskih leksikona i sličnih knjiga). Crpljeni iz različitih izvora, podaci su se razlikovali i nisu se dali podrediti shemi odabranoj za prezentaciju. Jednu vrstu nedoslednosti su izazvali sami priređivači. Oni su, naime, kod onih pisaca čiji rad nije popisan u bibliografijama ohrabrivali i podsticali na iscrpnije navođenje radova nego što je slučaj kod preminulih pisaca ili onih koji imaju iscrpne bibliografije radova o kojima se u članku daje podatak. Zavisno od izvora, podaci o publikacijama, pa i o funkciji ili položaju pojedinaca zaostaju za stvarnim stanjem. Poznate teškoće u komunikacijama, koje su pratile raspad Jugoslavije i one izazvane višegodišnjim embargom, morale su da utiču na obaveštenost o radu i publikacijama, naročito poslednje decenije.
Upozoravajući čitaoce na ovu slabost priređivači se nadaju da i nepotpuni i nedovoljno ažurni podaci mogu biti od koristi jer pokazuju gde je ličnost delovala i publikovala, što je putokaz za one koji stvaraju dokumentaciju gde treba tražiti dopune bibliografskih podataka ne samo za budućnost nego i za period nesigurne pokrivenosti. Vreme i opšti uslovi nisu bili naklonjeni poduhvatima ove vrste, pa će se otkriti više belina nego što bi ih bilo u normalnim prilikama. Morao je izostati izvestan broj autora kojima su samo naslovi radova bili poznati, jer se nije moglo doći do najosnovnijih podataka o životnom putu.
Ovaj poduhvat se mogao ostvariti jedino zahvaljujući saradnji velikog broja autora, čiji se popis nalazi na početku knjige, a potpisi iza njihovih članaka. Jedan deo članaka u odeljku Istraživači i pisci potpisan je sa „R“, najčešće u slučajevima gde je autorski doprinos mali bilo zbog toga što su podaci dobijeni od ličnosti ili što su preuzeti iz drugih priručnih dela.
U svakom slučaju, odgovornost za njih je na priređivačima. Saradnički doprinos je bio važan i u jednom drugom pogledu, u pomoći koju su priređivači, stručnjaci za stariju istoriju, dobili od kolega specijalista za noviju istoriju u reviziji i popuni alfabetara. Spominjući sa zahvalnošću savete i sugestije kolega Slavka Gavrilovića, Milorada Ekmečića, Vlade Strugara, Andreja Mitrovića, Tome Milenkovića, Milorada Radevića i Miroslava Jovanovića, priređivači su dužni da kažu da su sami odgovorni za propuste i nedostatke u realizaciji.
Sima Ćirković Rade Mihaljčić