ISBN: Ostalo
Godina izdanja: 0000
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

U dobrom stanju

Živeti u Beogradu : dokumenta Uprave grada Beograda. Knj. 2, 1842-1850 / [priređivači Miroslav Jovanović ... [i dr.] ; saradnici Istorijskog arhiva Beograda Branka Branković ... [i dr.]]
Jezik srpski
Godina 2004
Beograd : Istorijski arhiv Beograda, 2004 (Beograd : Alta nova)
Fizički opis 639 str. : ilustr., tabele ; 23 cm
Drugi autori - osoba
Jovanović, Miroslav, istoričar, 1962-2014 = Jovanović, Miroslav, istoričar, 1962-2014
Marković, Predrag, 1965- = Marković, Predrag, 1965-
Perišić, Miroslav, 1959- = Perišić, Miroslav, 1959-
Stojanović, Dubravka, 1963- = Stojanović, Dubravka, 1963-
Ristović, Milan, 1953- = Ristović, Milan, 1953-
Branković, Branka = Branković, Branka
Tiraž 1.500
Str. 7-25: U nemirnim godinama / Predrag J. Marković ... [i dr.]
Popis predmeta: str. 597-611
Rečnik stranih i manje poznatih reči: str. 639
Napomene i bibliografske reference uz tekst
Registri.

Predmetne odrednice
Istorijski arhiv Beograda -- Fond Uprave grada Beograda -- 1842-1850
Uprava grada Beograda -- 1842-1850 -- Istorijska građa
Beograd -- 1842-1850 -- Istorijska građa

IZ PREDGOVORA:


Ubrzo po proglašenju za prestonicu, 7. maja 1841, Beograd se našao u središtu burnih političkih događaja koji su pogađali čitavu Kneževinu Srbiju. Već u leto 1841. godine počele su prve pripreme za prevrat u Srbiji. Carigradska Porta, uverena da se Mihailo Obrenović suviše približio Rusiji, dala je jasnu podršku ustavobraniteljskim prvacima u njihovoj nameri da smene vladajući poredak. Do odlučujućih događaja došlo je krajem leta 1842. godine. Proterani vođa ustavobranitelja Toma Vučić Perišić prešao je iz Austrije u Srbiju i u okolini Kragujevca organizovao pobunu. Budući da su artiljerijske jedinice regularne vojske prešle na njegovu stranu, Vučić je 4. septembra 1842. godine2 pobedio deo vojske koji je ostao veran knezu Mihailu. Nekoliko dana kasnije knez je bio prinuđen da napusti Srbiju. Ubrzo posle prevrata, Toma Vučić Perišić i Avram Petronijević organizovali su „Privremeno pravlenie“ novu vladu koju su priznali beogradski paša i Portin izaslanik Šekib-efendija. Na Narodnoj skupštini, koja je 14. septembra 1842. održana na Vračaru, za kneza Srbije izabran je Karađorđev sin Aleksandar.

Novouspostavljeni poredak ubrzo se suočio sa brojnim protivnicima. Među spoljnopolitičkim protivnicima novog režima isticala se Rusija, koja je ubrzo po prevratu počela da pruža podršku smenjenoj dinastiji Obrenović u pokušajima da se vrati na vlast. Pod pritiskom Rusije, Porta je bila primorana da poništi berat kojim je priznala Aleksandrovo ustoličenje i da prisili ustavobranitelje da održe novu skupštinu (27. juna 1843), na kojoj je potvrđen njegov izbor za kneza. Ponovno tursko potvrđivanje Aleksandrovog stupanja na presto (septembar 1843) Rusija je uslovila progonstvom Tome Vučića Perišića i Avrama Petronijevića iz Srbije. Godinu dana kasnije dvojica ustavobraniteljskih vođa vratili su se u Srbiju, ali kao politički protivnici. Dok je Petronijević ostao veran knezu, Vučić Perišić je u emigraciji postao rusofil i vrlo brzo se razišao sa Aleksandrom. Sukobi dvojice prvaka unosili su stalnu političku nestabilnost.

Drugu vrstu pritisaka na ustavobraniteljski režim činili su stalni pokušaji zavera i pobuna obrenovićevske opozicije. Mihailo i Miloš Obrenović su, svaki sa svoje strane, pokušavali da se vrate na vlast u Srbiji. Prve zavere otkrivene su već u jesen 1842, odmah po uspostavljanju novog režima. Vrhunac pokušaja da se svrgne ustavobraniteljski režim bila je Katanska buna, koju je u okolini Šapca, a uz potporu kneza Mihaila, podigao Stojan Jovanović Cukić. Buna je trajala svega nekoliko dana, ali je brzo zahvatila nekoliko okruga i svedočila o snazi pristalica svrgnute dinastije. Posle ugušenja bune i obračuna sa njenim vođama, proobrenovićevske zavere su se proredile i ustavobraniteljski režim se okrenuo unutrašnjim reformama.

Deo političkih problema proizlazio je i iz nerešenih ustavnih nadležnosti kneza i Saveta, što je dodatno slabilo poredak. Zbog protivrečnosti koje su postojale u Ustavu iz 1838. godine, knez se pozivao na svoje pravo da postavlja ministre, što je, na osnovu nekih drugih tačaka Ustava, Savet shvatao kao svoje izričito pravo. Dodatni problemi proizlazili su iz činjenice da je pravo tumačenja Ustava pripadalo Porti (Ustav iz 1838. bio je, u stvari, Četvrti hatišerif koji je Porta izdala), što je otvaralo prostor za njeno mešanje u institucionalne sukobe u Srbiji.

Nove političke izazove donela je revolucija koja je 1848. godine potresla skoro čitavu Evropu. Revolucionarni pokret među Srbima u južnoj Ugarskoj doveo je ustavobraniteljski režim pred nova iskušenja. Rusija i Turska zahtevale su od vlasti u Beogradu neutralnost, dok su dobrovoljačke čete prelazile preko Save želeći da pomognu borbu sunarodnika. Bio je to i signal za svrgnutu dinastiju Obrenović da ponovo pokuša da se vrati u Srbiju, što se dodatno iskomplikovalo svrstavanjem Tome Vučića Perišića uz njene pristalice. Vlast u Beogradu ponovo je bila u krizi, pggo je potvrdilo i sazivanje Petrovske skupštine (11. jula 1848), na kojoj je „vučićevska` većina podnela niz političkih zahteva, u prvom redu uvođenje narodne skupštine kao stalnog organa vlasti.

Ubrzo po održavanju Majske skupštine u Sremskim Karlovcima (13-15. maj 1848), ustavobraniteljski režim doneo je odluku o materijalnom pomaganju srpskog pokreta. Uprkos stalnim austrijskim protestima zbog prelazaka srpskih dobrovoljaca, ta pojava bila je sve masovnija. S druge strane i Porta, koja je podržavala Mađare u njihovoj borbi protiv Beča, je tražila od srbijanske vlade da prekine pomoć Vojvodini. Vlada je, uprkos tim zahtevima, u decembru 1848. rešila da odobri znatnu finansijsku i vojnu pomoć.
Međutim, pod snažnim pritiscima ojačale Austrije i Porte, srpska vlada bila je, u februaru 1849, primorana da opozove dobrovoljce iz Vojvodine. Mađarske snage brzo su napredovale kroz Vojvodinu, što je izazvalo veliki talas srpskih izbeglica koje su u proleće 1849. počele da prelaze u Srbiju. Sve su to bili činioci koji su, uz stalne spoljnopolitičke pritiske silaprotektora iuz neprestano delovanje obrenovićevske opozicije, slabili vlast ustavobraniteljskog režima, što je doprinosilo neizvesnom životu u prestonici.

…

Unutrašnji ritam svakodnevice u velikoj meri je zavisio od otntih procesa i promena. To više nego jasno pokazuju dokumenta Uprave grada Beograda.

Vlasti u gradu veliku pažnju posvećivale su održavanju javnog reda. Pojedine pojave i problemi su bili identični kao i u prethodnom periodu, što pokazuje da se radilo o znatno dužim društvenim tendencijama, poput više puta ponovljene težnje vlasti daukloni iz grada skitnice i besposličare (1842,1843,1849), da zabrani puštanje stoke na ulice (1843,1845), ili po ko zna koji put da umoli ili primora građanstvo da svoje emocije i slavljeničko raspoloženje ne iskazuje pucanjem iz pušaka za vreme Božića i drugih praznika (1842, 1843, 1848). Neke pojave koje su u prethodnom periodu bile izraženije, poput više puta ponovljenih naredbi i apela da se noću može kretati samo sa fenjerom, u ovom periodu su bile nešto ređe (1844), što može ukazati da je noćno kretanje sa fenjerom bilo društveno prihvaćenije. Osim toga, dokumenta pokazuju da su gradske vlasti u ovom periodu kao važna pitanja svakodnevice i održavanja javnog reda tretirale i probleme bacanja i odlaganja đubreta (1845,1847), zaštite od požara (1842,1849), ili čišćenja trave ispred kuća i po sokacima (1850). U dokumentima ovog vremena pojavio se i jedan specifičan problem, koji bi se mogao svrstati u prve pokušaje regulisanja „saobraćaja` u glavnom gradu. Reč je o Publikaciji od 5/17. juna 1850. godine kojom se daje na znanje „da sluge meandžijske, kočijaši, seizi i svi proči, koji konje na Savi ili Dunavu ili budi kom drugom mestu idu poiti, ne smedu, niti idući na pojilište, niti otud vraćajući se, konje po sokacima i čaršijama trčati niti proći“, zbog toga što se „proističući otuda nesrećni slučaji dogoditi mogu“. Ovih godina gradske vlasti suočavale su se i sa nepggo kompleksnijim problemima, poput otpusta iz službe pandura koji je narušavao „slobode otmeni lica“, koja su gledala lutkarsku predstavu, tj. Karađoza (1847), ili sa uvredama i psovkama izrečenim na javnim mestima (1847,1848), kojim je vređan tada vladajući moral. Staranje vlasti o zaštiti morala jasno se odrazilo u uredbi o strogom kažnjavanju svih koji psuju sveštenike, veru, krst i post (1848).