Godina izdanja: 2019
ISBN: 978-86-80384-62-7
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

Autor - osoba Marjanov, Eržebet = Marjanov, Eržebet
Naslov Ljudi koji su promenili epohu : sećanja na poslanike Velike narodne skupštine u Novom Sadu 25. novembra 1918. / Eržebet Marjanov
Vrsta građe knjiga
Jezik srpski
Godina 2019
Izdavanje i proizvodnja Novi Sad : Kulturni centar Vojvodine `Miloš Crnjanski` : Dnevnik Vojvodina pres, 2019 (Beograd : Službeni glasnik)
Fizički opis 168 str. : fotogr. ; 23 cm
(karton)
Napomene Tiraž 300.
Predmetne odrednice Velika narodna skupština (Novi Sad) – 1918 – Učesnici – Biografije
Vojvodina – Istorija – 1918

Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji je bila skupština održana u Novom Sadu 25. novembra 1918. godine, koja je proglasila prisajedinjenje Banata, Bačke i Baranje Kraljevini Srbiji.
Kraj Velikog rata (1914–1918)
Nakon kapitulacije Nemačkog carstva u Prvom Svetskom ratu (1918) krenule su serije masovnih dogovora koji su postignuti u narednih 5 godina. Svaki dogovor je bio namenjen određenoj državi na strani Centralnih sila (Nemačka, Austrougarska, Osmansko carstvo i Bugarska). Odmah nakon ugovora vezanih za Nemačku, na red je došla Austrougarska. Predstojeći dogovori podrazumevali su rasparčanje Austrougarske na više država i samoupravnih oblasti (Austrija, Mađarska, Država SHS, Vojvodina, Srem, Transilvanija...). Kada su se mirovni pregovori završili Kraljevina Srbija je krenula da vrši ofanzivu u tadašnjoj Vojvodini i počela sa okupacijom. Međutim, stanovnici skoro svih naselja su Srpsku vojsku doživeli kao oslobodioce i srpski vojnici nisu primenjivali nikakvu formu nasilja dok su ponosno marširali najvećim gradovima regije. Nakon oslobođenja Bačke i Baranje i podele Vojvodine (u donjem delu teksta) formirala se takozvana Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji koja će preuzeti kontrolu nad ovim područjima.
Sazivanje skupštine
Posle propasti Austrougarske monarhije oktobra 1918. godine, regione Banat, Bačku i Baranju posela je vojska Kraljevine Srbije. Faktičku upravu nad ovim područjima preuzeli su lokalni vojvođanski Srbi, a na čelu ove uprave nalazio se Srpski Narodni Odbor iz Novog Sada.
Dana 25. novembra 1918. godine, sazvana je Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji, koja je proglasila prisajedinjenje ovih regiona Kraljevini Srbiji (na skupštini je bilo ukupno 757 delegata, od kojih 578 Srba, 84 Bunjevca, 62 Slovaka, 21 Rusin, 6, Nemaca, 3 Šokca, 2 Hrvata i 1 Mađar), a 1. decembra 1918. godine, Kraljevina Srbija se ujedinila sa Državom Slovenaca, Hrvata i Srba, da bi formirala Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Skupština je održana u Novom Sadu, u hotelu „Grand hotel Majer” (današnja zgrada Vojvođanske banke), a među delegatima je bilo sedam žena.
Prema proglasu objavljenom 17. novembra, pravo glasa na Velikoj narodnoj skupštini imali su Srbi, Bunjevci i ostali Sloveni, oba pola, sa navršenih dvadeset godina. Poslanici su birani po opštinama, po jedan poslanik na hiljadu građana, a izabrani su na javnim zborovima, aklamacijom.
Veliku narodnu skupštinu otvorio je unijatski prota Jovan Hranilović kao najstariji poslanik po godinama. Poslanici skupštine zastupali su 211 opština iz Banata, Bačke i Baranje, a sednici su prisustvovali i predstavnici Srema, članovi SNO Novi Sad, kao i srpski i francuski oficiri koji su se zatekli u Novom Sadu. Pošto je završeno konstituisanje Skupštine, predsedavanje je preuzeo dr Ignjat Pavlas, koji je najavio Jašu Tomića, predsednika SNO Novi Sad, kao podnosioca glavne odluke. Jaša Tomić se najpre kraćim govorom obratio ovom istorijskom skupu, a potom je pročitao odluke Skupštine.
Velika narodna skupština nije samo proglasila prisajedinjenje Banata, Bačke i Baranje Kraljevini Srbiji, već je, takođe, donela odluku o formiranju pokrajinske uprave (vlade i skupštine) u ovim regionima. Pokrajinska vlada je zvanično nazvana „Narodna uprava za Banat, Bačku i Baranju“, a za njenog predsednika izabran je dr. Jovan Lalošević, dok je pokrajinska skupština zvanično nazvana „Veliki narodni savet“, za čijeg je predsednika izabran dr. Slavko Miletić.

Odluke skupštine
Izvodi iz odluka Skupštine:


Dve odluke Velike narodne skupštine od 12. (25) novembra 1918. godine o prisajedinjenju Banata, Bačke i Baranje Kraljevini Srbiji
Molimo vladu bratske Srbije, da na Kongresu mira zastupa naše interese.
Priključujemo se Kraljevini Srbiji, koja svojim dosadašnjim radom i razvitkom ujemčava slobodu, ravnopravnost, napredak u svakom pravcu, ne samo nama, nego i svima slovenskim pa i neslovenskim narodima, koji s nama zajedno žive.
Nesrpskim i neslovenskim narodima, koji ostaju u našim granicama, obezbeđuje se svako pravo, kojim žele da kao manjina očuvaju i razvijaju svoje narodno biće.
Banat, Bačka i Baranja u granicama, koje povuče Antantina balkanska vojska, proglašuje se danas 12. (25) novembra 1918. na Velikoj narodnoj skupštini na osnovu uzvišenog načela narodnog samoodređivanja otcepljenim, kako u državno-pravnom, tako i u političkom i privrednom pogledu od Ugarske.
Zbog toga Narodna skupština postavlja Veliki narodni savet, kojem je izvršni organ Narodna uprava.
Narodni savet čine 50 članova, izabrani iz ove Narodne skupštine. Narodni savet donosi potrebne uredbe i naredbe, postavlja Narodnu upravu i vrši nadzor nad njom.
Narodna uprava upravljaće označenom teritorijom na osnovu načela potpune slobode i ravnopravnosti za sve narode. Svaki građanin ima neosporno pravo, da na svom maternjem jeziku opšti sa svima vlastima.
Sedište Velikom narodnom savetu i Narodnoj upravi je Novi Sad.
Podela pokrajine između Srbije, Rumunije i Mađarske
Sa završetkom Velikog rata (1914—1918) došlo je do još većih sporova između država koje su imale pretenzije na određene teritorije. Jedan od najvećih sporova na teritoriji bivše Austrougarske monarhije bio je zapravo između Srbije i Rumunije. Na teritoriji nekadašnje Austrijske pokrajine `Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat` živeli su u većini Srbi, ali i veliki broj Rumuna i Rusina (koji su oduvek bili najkarakterističniji za Rumunske kneževine). Kao što smo mogli videti u jednom od prethodnih naslova, nakon rasparčavanja Austrougarske države, Kraljevina Srbija je okupirala ovu pokrajinu. Međutim, uz dobre diplomatske odnose dve države su našle adekvatnu podelu, čak iako je ona bila jako pogubna po Srbe. Podela je obuhvatala pripajanje najvećeg dela Banata Rumuniji (koja tokom rata nije okupirala ni deo ove oblasti) u kojoj je živelo dosta Srba (koji i dan danas žive na jugozapadu Rumunije). Dogovor je takođe podrazumevao i predaju veoma važnog grada u to vreme, tačnije Temišvara, Rumuniji. Mađarska je po sporazumima koji su prethodno potpisani takođe imala pravo na nešto ove teritorije, pa su joj dve države dodelile malu oblast u najsevernijem delu pokrajine. Uskoro nakon ovoga Kraljevina SHS će se formirati i veoma brzo rešiti teritorijalne sporove sa Kraljevinom Italijom. Nakon toga Kraljevina SHS se deli na više administrativnih oblasti i dobija međunarodno priznanje.
MG40