ISBN: Ostalo
Godina izdanja: 1984.VOJVOĐANSKO DRUŠTVO ZA POLJOPRIVREDU
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

STARI ČENEJSKI SALAŠI 1237-1945.g monografija *1178*2021
Glavni i odgovorni urednik monografije je dr Veselin Lazić, urednik Pavle Stanojević, lektor Stojan Trećakov, foto ilustracije Stevan Lazukić i organizator istraživanja na terenu Todor Brzak.
povez broš , 124 strane, latinica,bogato ilustrovano cb.foto, format: 24 cm, težina 340.grama
stanje: vrlo dobro očuvana-nema ispisivanja
Pored predgovara koji je potpisao dr Veselin Lazić, Monografija ima pet poglavlja :
1* Pavle Stanojević, istoričar umetnosti: Istorija Čeneja
2* Živan Kumanov: Baze i bazadžije na Čeneju
3* Miomir Petrović, stručni saradnik Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika: Naselje i graditeljsko nasleđe
4* dr Mila Bosić, etnolog Muzeja Vojvodine: Iz života i običaja čenejskih salašara
5* Todor Toša Brzak, Čenejac: Imena domaćih životinja
Ovo je bio i početak rada kulturno-istorijskog društva „Proleće na čenejskim salašima“ (KID PČESA).
ČENEJ U ISTORIJI EVROPE
Salašari Čeneja hranili su mesom i Peštu i Beč, a čuveno švapsko pivo pravljeno je od hmelja koji je Gliša Obradović „terao“ čak do Nirnberga! Uloga čenejskih salaša u (gastronomskoj) istoriji Evrope – nesporna je.
Na salašu Živke i Mladena Kuzmanovića, 25. maja 1984. godine, u hladu najstarijeg čenejskog duda, starog oko 200 godina, negde oko podne, srelo se oko tri stotine gostiju i – Raša Popov. U „istorijskom kostimu“ u vidu halbcilindra, kojeg je prethodno dao provozati fijakerom sa dva lepa bela konja, Raša Popov nam je predstavio knjigu „Stari čenejski salaši (1237-1945)“ koju je, sa mnogo entuzijazma i malo para načinila grupa autora: Pavle Stanojević, Živan Kumanov, Miomir Petrović, Mila Bosić, Todor Brzak, Stevan Lazukić, Veselin Lazić (predgovor) i Raša Popov (uvodni tekst).
Salaši su, jedan od najtipičnijih i najlepših simbola Vojvodine. Ali, salaši ne bi bili ono što jesu da ih ne krase bagremovi, divlje višnje i dudovi. Pod jednim takvim dudom koji je najstariji stanovnik Čeneja, 200 godina mu je, promovisaćemo monografiju „Stari čenejski salaši (1237-1945)“.
Istorija naselja
Tačno vreme kada su došli prvi naseljenici na Čenej je jako teško odrediti. Prema nekim arheološkim istraživanjima, moguće je odrediti da je nastao u periodu Neolita i Gvozdenog doba. Još uvek se ne zna da li su ova staništa bila privremena, ali se može sa sigurnošću reći da je stanište postojalo, i to isključivo po arheološkim iskopinama u okolini Novog Sada.
U severnom delu Čeneja iskopani su temelji kuće iz bronzanog doba. Nalazište pokazuje da je reč o naselju sa 15-ak kuća, građenih na površini zemlje. Na klisanskom bregu, na samom ulazu u Čenej, otkrivene su zemunice, takođe iz bronzanog doba. Takođe, kod železničke stanice Rimski Šančevi, iskopano je nekoliko grobova iz 7-8. v.n.e. kao i nekoliko keramičkih posuda na mestu današnje Temerinske petlje. Uz sve ovo pronađene su i rimske podne obloge, što ukazuje na prisustvo rimskog naroda. Svi ovi nalazi su nedovoljni da se sa preciznošću utvrdi kako se i da li se nekada živelo na prostoru današnjeg Čeneja.
U istorijskim spisima, grof i vojnik Alojzije Ferdinand Marsilji (1658-1730.g.) koji je dugo boravio na ovim prostorima, spominje rimsku tvrđavicu na Čeneju i daje nacrt osnove iste. Na još nekoliko mesta u raznim dokumentima spominju se Čenej i Rimski Šančevi, sa mapama Dunava, rimske tvrđavice. Marsilji je napisao ’’CSENEI, ANTIQUUM ROMANORUM FORTALITIUM, EX QUO, CELEBRIS ILLE ROMANORUM AGGER, INCIPIENS, AD TIBISCUM PORRIGITUR’’ što u slobodnom prevodu znači ’’Čenej je stara rimska tvrđavica, od koje počinje onaj čuveni rimski šanac i prostire se do Tise’’.
U nedostatku pisanih i arheoloških podataka, za precizno određivanje istorije ovog naselja oslanjamo se na moderna istraživanja, sa kojima bi se došlo do više podataka.
Istaživači su zaključili da je ovde postojalo nekoliko manjih naselja sa po nekoliko kuća, a prvi zapis o tome je pronađen u jednom Mađarskom dokumentu iz 1237.g. gde se Čenej spominje kao zemljište i selo koje se daruje današnjem Petrovaradinu. Nakon izgradnje Tvrđave na sremskoj strani, značaj Petrovaradina na bačkoj strani se gubi.
Čenej se u istorijskim dokumentima spominje sa različitim imenima, i to najviše kao: Chemey, Chemely, Čemeri, Csenej, Chemen, Csemej, Chemel i Chenon. Nije sa sigurnošću utvrđeno da li se radi baš o naselju Čenej kod Novog Sada, jer u rumunskom delu Banata postoji istoimeno naselje. ’’Terra Chemey’’ se spominje u jednom kupoprodajnom ugovoru države sa jednim sveštenikom, i nedvosmisleno se u daljem tekstu kaže da je to pustara severno od Novog Sada.
Nekada su sela na ovim prostorima bila sa 10-30 zemunica, skoro cele ukopane u zemlju i pokrivene trskom. Osnovno zanimanje ljudi koji su ovde stanovali su bili stočarstvo i ratarstvo. Kroz čitav srednji vek, Čenej se spominjao zajedno sa naseljima Rivica, Mrtvaljoš i Kamendin. Početkom 18-tog veka, sva ta naselja se ujedinjuju i dobijaju naziv po najvećem od svih – Čenej.
Nakon karlovačkog mira, na Čeneju nastaju promene, a prvenstveno u arhitekturi. Sa porastom sigurnosti, i mogućnošću za dužim boravkom, kuće se grade od naboja iznad površine zemlje, i to izvan šuma, bliže pašnjacima, livadama i obradivim površinama. Formiranjem vojne granice duž Save, Dunava i Tise, Srbi koji su živeli na ovim prostorima, bavili su se stočarstvom i poljoprivredom, a po potrebi su odlazili na obale reke da rade kao vojnici. U zamenu za platu, oni su dobijali zemljište nedaleko od same granice ili živu stoku. Prema nekim navodima, na Čeneju je živelo više graničara nego u Novom Sadu, jer su uslovi za život bili više nego odlični.
Kako su izgledali salaši krajem 18-tog veka saznalo se iz jednog testamenta, gde se navodi da je posedovano: salaš sa dve pomoćne zgrade, kuću u gradu, 45 jutara zemlje 693 komada stoke većinom ovaca, nekoliko kola za vuču , posuđe, alate i 4 kazana. Nakon što je veliki broj ljudi pokušao da se doseli na Čenej, u par navrata pokušano je iseljavanje salašara u gradove, ali uz pobunu stanovnika Čeneja, i uz materijalnu štetu, to je izbegnuto.
Danas pod uticajem turizma, ovi salaši čuvaju svoj izvorni izgled i način života ljudi koji žive na njima. Granice naselja Čenej su malo izmenjene, i selo je pod uticajem urbanizacije. Međutim, želja ljudi da pobegnu od svakodnevne buke u gradu i odmora, dovela je do promene na selu. Nakon mikro-seoba iz sela u gradove radi posla i jeftinijeg života, ljudi se ponovo vraćaju u sela. Osposobljavanjem salaša za turističke usluge, ova mogućnost je omogućena i turistima koji uz boravak na salašima mogu da osete čari življenja tradicionalnog načina života.