ISBN: Ostalo
Godina izdanja: .
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

Pavle Štraser

odlično stanje


Manastir Šišatovac se nalazi na južnim padinama zapadnog dela Fruške gore u blizini istoimenog naselja i izvora potočića Remete. U početku se manastir zvao Remetica ili Remetski manastir i posvećen je bio Sv. Nikoli.

Manastir pripada Eparhiji sremskoj Srpske pravoslavne crkve i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.


Sadržaj
1 Istorija
2 Stradanje kaluđera manastira Šišatovca od ustaša
3 Manastir danas
4 Reference
5 Literatura
6 Vidi još
7 Spoljašnje veze
Istorija[uredi | uredi izvor]
Prema „Svitku zaveštalnom“ monasi manastira Žiča Ilarion i Visarion predvođeni svojim igumanom Teofanom (Teofilom) početkom 16. veka pobegli su od turskig zuluma u Srem i tu su našli malu staru zidanu crkvicu posvećenu sv. Nikoli. Oni su tu crkvu srušili i na istom mestu podigli 1520. godine novu, i posvetili je Rođenju presvete Bogorodice. (Ilarion Ruvarac je mislio da to nije moglo biti 1520, već između 1545. i 1550. g.) Taj novi manastir se od druge polovine 16. veka naziva Šišatovac. Godine 1543, prenete su u Šišatovac mošti sv. Stevana Štiljanovića iz Šikloša u Baranji za vreme igumana Teofila. Svečevo telo počivalo je u orahovom kivotu ukrašenom sedefom do 1760, kada je o trošku Vićentija Popovića, vršačkog episkopa, izrađen nov, bogato ukrašen metalni kivot, uvijen u crvenu kadifu i srebrom okovan. Po jednoj proceni iz 19. veka ćivot kao i naprsni krst sa duplim zlatnim lancem (koji je vladika Vićentije skinuo sa sebe i postavio na mošti Štiljanovića), vredeli su 20.000 f.[1]

Zbog kulta Štiljanovićevog narod je u velikom broju pohodio i darivao manastir. Turci su zbog toga od manastira 1566. godine tražili velik otkup, u iznosu od 26.000 akči i pride još 1000 akči za tu godinu. Tokom 1643. godine tu je jedno vreme boravio patrijarh Pajsije Janjevac, koji je napisap tada `Povesno slovo` svetitelju Štiljanoviću. Po opatu Boninu to je 1702. godine bio jedan od većih manastira u Sremu, u kojem pored posluge i iskušenika ima još 25 kaluđera `opštežitelja`. To izuzetno lep i bogat manastir sa 1138 jutara zemlje. Godine 1753. tokom vizitacije crkvenih dobara tu je popisano 13 kaluđera, pet đaka, 13 slugu i 12 prnjavoraca koji su radili manastirsku zemlju.

Po mitropolitu Beogradskom i Sremskom Pajsiju, oba manastira Šišatovac i Kuveždin je podiglo isto ktitorstvo Stefana Štiljanovića i velikog župana (vojvode) Teodora. Manastire su gradili isti majstori - `sa primorskih strana` Jovan i Gašpar.[2]

Prvobitna crkva nije sačuvana i brzo je srušena. Ali u starom četvorojevanđelju pisanom 1560. godine na kraju teksta sačuvan je crtež te prvobitne crkve bez zvonika (iz 1520). Godine 1634, primorski majstori Jovan i Gašpar sagradili su od kamena dvokupolnu crkvu, koja je bila pokrivena hrastovom šindrom. 1742. godine sagrađen je četvorospratni zvonik kvadratnog preseka prilogom Vuka Isakoviča (glavni junak Seoba M. Crnjanskog) Grobljanska kapela je podignuta 1749. godine.

Godine 1650, mitrovački Sinan-beg je nameravao da do temelja poruši zapustele manastire Kuveždin i Petkovicu, i da materijal od njih iskoristi za neku gradnju u Mitrovici. To je čuo Mitropolit Beogradski i Sremski Pajsije i poručio igumanu šišatovačkom Kirilu, da to bratstvo otkupi od Turčina zapustele manastire, spasi ih od razaranja tako što će svake godine plaćati 100 groša Sinan-begu. Kada su pristali kaluđeri, mitropolit je uspešno posredovao i uzeo od bega `pismo` kao garanciju.[3]

Arhimandrit šišatovački Joanikije otišao je 1689. godine u Rusiju[4] da skuplja priloge za manastir. Međutim tamo su ga zadržali i predat mu je jedan pravoslavni manastir u Černigovskoj eparhiji. Tamo je i umro 1725. godine. Slao je više darova crkvi manastira Šišatovca (poput sasudi i utvari, te srebrom okovanu ikonu) čto bi nezaboravljen bio na vječni spomen.

Velike zasluge za ukrašavanje manastirskog hrama ima episkop Vršački Vićentije Popović. On je tu od 1718. godine bio monah, zatim 12 godina iguman i još 24 godine arhimandrit - do 1774. godine. Tada je postao vladika u Vršcu i u toj stolici proveo 11 godina, do smrti 1785. godine, ali je i dalje pomagao Šišatovac. Popović je kao arhimandrit šišatovački, porušio je staru teskobnu dvokupolnu crkvu i počeo da zida novu, sadašnju crkvu koju je i limom pokrio. Zidanje je trajalo 20 godina, od 1758. do 1778., a osim Vićentija Popovića, koji je postao vršački episkop, veliki priložnici su bili kapetan Trifun Isakovič, oberkapetan Jovan i njegov brat obrster Josif Monasterlija, a takođe i potpukovnik Sekula i njegov brat kapetan Jeftan Vitković. Ono što na njoj odmah privlači pažnju jeste njena veličina koja prelazi u monumentalnost, tako da i po tome odstupa od ostalih, daleko manjih, fruškogorskih manastirskih crkava. U njenoj arhitekturi ne samo da potpuno preovlađuje barok, već su i njeni prozori (njih 9) izrađeni u gotskom stilu, što je jedini primer takve gradnje na Fruškoj gori. Kapela, posvećena Sv. Petru i Pavlu, sagradio je u baroknom stilu 1750. godine, Trifun Isaković[5]. Zgrade konaka su okruživale crkvu sa tri strane, dok je četvrtu, severnu, zatvarao hram. Konačni izgled konaci su dobili krajem 18. i početkom 19. veka, a obnovljeni su posle požara 1849. godine.

Šišatovac Monastery - Serbian Orthodox Church2.JPG
Ikonopisac Grigorije Davidović-Obšić iz Čalme slikao je crkvu 1793., iduće godine slikao je ikonostas, a 1795. naslikao je u crkvi i lik episkopa Vićentija.

Šišatovačka biblioteka nekada je bila čuvena po svojim starim rukopisnim i štampanim knjigama. Pomenućemo samo neke. Čuven je bio takozvani Šišatovački apostol. Ovaj rukopisni apostol na pergamentu napisao je jeromonah Damjan 1324. u gradu Ždrelu kod Peći. U zapisu na jednom divnom pisanom jevanđelju iz 1560. stoji da je jevanđelje pisano u manastiru zvanom remetski u hramu roždestva presvete Bogorodice, gde su i mošti svetog i pravednog kneza Stevana Štiljanovića; jedno jevanđelje sa minijaturama iz 16. veka. Tu je pisan i jedan minej 1566. ovde se čuva i jedan arhijerejski služebnik, pisan 1616. u manastiru Moldovici (u Karavlaškoj), koji je priložio Šišatovcu, kao manastiru svog postriga, episkop požarevački Josif 1627. godine i dr.

U riznici je čuvano nekoliko skupocenih starih krstova, među kojima se ističe ručni krst okovan od kujundžije Radoslava 1598, petohljebnica iz 1659, zatim bakrorez sa likom Stevana Štiljanovića izrađen u Beču 1763. godine, o trošku pukovnika Vuka Isakovića i jedan bakrorez izrađen 1756. na kome je takođe lik Štiljanovićev.

Od 1812. do 1824. u Šišatovcu je bio arhimandrit Lukijan Mušicki, pisac Glasa harfe šišatovačke. Mušicki je tokom boravka u manastiru isti pretvorio u stecište najznačajnijih predstavnika srpske intelektualne elite tog doba. Posle pada Srbije 1813. boravio je u Šišatovcu kod Mušickog Vuk Karadžić. Tu su pozvali guslara Filipa Višnjića, čije pesme o Karađorđevom ustanku je Vuk zapisao. U Karlovcima i manastiru Šišatovcu Vuk je zabeležio najlepše narodne pesme od svojih najdarovitijih pevača — guslara Filipa Višnjića i Tešana Podrugovića. Godine 1838-1840. u Šišatovcu bio je arhimandrit Pahomije Jovanović.[6]

Umetnik Hristifor Žefarović je 1753. godine prikazao manastir sa Sv. Stefanom Štiljanovićem, na jednoj graviri. U trpezariji Šišatovca, po predlogu Lukijana Mušickog, naslikao je 1821. Arsa Teodorović jedan detalj iz Žitija Štiljanovićeva: scenu kako Štiljanović u svome gradu Šiklošu deli pšenicu gladnom narodu.

U manastiru se u mladosti lečio Nikola Tesla od kolere i oporavio se zahvaljujući lekovitoj vodi. Teslina naučna fondacija iz Filadelfije je pokrenula ideju da se u okviru manastira Šišatovac podigne replika Tesline rodne kuće, crkve iz Smiljana i Teslinog tornja. Vladika vršački Vićentije Petrović, nekadašnji iguman šišatovački je između 1785-1810. godine počivao na groblju manastira Mesića. Arhimandrit šišatovački Gavrilo Stefanović preneo je njegove posmrtne ostatke 1810. ggodine u Šišatovac, i sahranio u podu manastirske crkve ispod mermerne ploče. U manastiru je službovao i sahranjen arhimandrit Petronije Trbojević (1876—1933), doktor prava i bogoslovije, sin Tesline sestre Angeline.[7][8] U manastirskoj biblioteci su se čuvala pisma koja je Nikola Tesla godinama slao Petroniju Trbojeviću iz Njujorka.[5]

Stradanje kaluđera manastira Šišatovca od ustaša[uredi | uredi izvor]
Avgusta 1941. hrvatske vlasti su uhapsile kaluđere manastira Šišatovac Rafaila Momčilovića, Dimitrija Božjakovića, Germana Jajića i Teofila Ćurčina i odmah ih uputile u logor kod Slavonske Požege. Uz put, na železničkoj stanici Pleternici, u voz kojim su ih transportovali ušlo je 12-15 ustaša i odmah se okomilo na njih. Igumanu Rafailu su iščupali bradu, svu četvoricu terali da pevaju četničke pesme, a kako ih oni nisu znali to ih je jedan ustaša učio i tukao ih ako ne bi odmah za njih lepo ponovili. Na stanici u Slavonskoj Požegi priključili su ih jednoj grupi od 400 seljaka iz srezova bosansko-brodskog i derventskog, uredili ih sve po četvoricu a kaluđere stavili na čelo povorke. Stražari koji su ih sprovodili od stanice do logora uz put su ih stalno tukli kundacima. Iguman Rafailo, kaluđer Dimitrije i German kao i mnogi seljaci padali su od umora i iznemoglosti, a ustaše su ih onda još žešće tukle kundacima i nogama terajući ih da ustanu. Zatim su od kaluđera zahtevali da pevaju crkvenu pesmu „Svjati Bože“ i četničku pesmu „Spremte se, spremte četnici“, Kad su stigli u logor, zaustavili su se pred bolnicom i tu ostali puna dva sata i za sve vreme ustaše su ih u prisustvu zapovednika logora, tukli kundacima, letvama, batinama i čupali im kose i brade. Zatim su im prišle dve Hrvatice i jedno dete u ustaškom odelu pa ih i oni tukli, dobacujući im: „Bizanti, smrdljivi Cigani“. Kaluđerima je posle toga naređeno da trčećim korakom odu u baraku. Iguman Rafailo, izmrcvaren i isprebijan pao je „a ostali su morali trčeći po njemu gaziti“, Igumana su docnije doneli i stavili na sred barake, gde je ostao duže vreme u besvesnom stanju.[9]

Rafailo Momčilović kao iguman manastira mučenički je ubijen septembra 1941. godine. Kanonizovan je 1999. godine.

Manastir su tokom rata držale hrvatske ustaše, domobrani i oružnici, sa delovima nemačkih trupa sastavljenih od domaćih Nemaca. O manastiru se brinuo nemački komesara za manastir Šišatovac, koji je bio smešten u manastirskim ćelijama.[10]

Iz manastira Šišatovac, aprila 1942. su teolog i istoričar Radoslav Grujić i kustos Muzeja kneza Pavla, Miodrag Grbić, koristeći se ličnim poznanstvom i blagonaklonošću, ratnog savetnika pri Upravnom štabu za Srbiju, majora Johana Albrehta fon Rajsvica (nem. Johann Albrecht Freiherr von Reiswitz) uspeli su da obezbede prenos moštiju srpskih svetitelja despota Stefana Štiljanovića, u tada okupirani Beograd.[11] Tom prilikom je konstatovano da su bile opljačkane sve dragocenosti koje su se nalazile sa moštima,[12] među njima kivot, bogato ukrašen srebrnim ornamentisanim i pozlaćenim okovom i medaljonima petorice svetitelja u emajlu, srebrna kruna sa svetiteljeve glave, kao i druge dragocenosti kojima je bilo ukrašeno njegovo telo, a da je prilikom skidanja dragocenog prstena s domalog prsta leve ruke, oštećena osušena koža.[10] Prema tvrdnjama nemačkog komesara, sve dragocenosti iz manastira, čak i najpotrebniji predmeti za bogosluženje, kao i dragocenosti iz riznice je leta 1941. odnelo povereništvo NDH u Zagrebu, pod vođstvom direktora Muzeja za umjetnost i obrt, Vladimira Tkalčića, za šta je izdato pismeno rešenje, dok je u manastirskoj biblioteci još uvek bilo knjiga.[10]

Tokom rata, konak i biblioteka su spaljeni, zvona su odneta sa zvonika koji je, zajedno sa krovom crkve miniran i delom srušen.[5]

Po okončanju ratnih dejstava u manastir je poslata Komisija za utvrđivanje štete na kulturno-istorijskim predmetima na teritoriji Vojvodine, koja je ustanovila da su crkva i konak razrušeni, da su stvari iz crkve ili odnete ili propale i da je očuvana samo kapela iznad manastira u kojoj su ostale stare ikone.[13]

Manastir danas[uredi | uredi izvor]
Danas manastirski kompleks čine obnovljena crkva hram Rođenja presvete Bogorodice, jedna zgrada nedavno izgrađenog konaka, jugoistočno od crkve i kamena kapela svetih apostola Petra i Pavla. Skoro je obnovljen i monumentalna manastirska kapija. Izgradnja istočnog konaka je završena.

Manastir posvećen prazniku Maloj Gospojini je na početku 21. veka muški i aktivan. Današnji iguman manastira je jeromonah Andrej Nenić. Posle 72 godine, 6. avgusta 2016 u zvonik su postavljena tri zvona, ukupne težine 950 kilograma.[14]