Godina izdanja: Ostalo
ISBN: Ostalo
Autor: Domaći
Jezik: Srpski

HADŽI DIŠA-DRAGUTIN J. ILIĆ +
NOLIT BEOGRAD 1981. TVRD POVEZ

Srpska književnost roman 14

Dragutin Ilić pripada piscima koji su vredno pisali celog života.. Ogledao u svim žanrovima, počev od prvih stihova koje je 1876. godine objavio u „Javoru“. Poeziji je ostao veran čitavog života mada je njegov doprinos u pesništvu, naročito u odnosu na brata, Vojislava Ilića bio je zanemarljiv. Objavio je jednu knjigu lirike Pesme (1848). Ogledao se u lirskom i epskom pesništvu, ali mnogo značajnije su njegove drame, komedije, tragedije, priče, romani, memoari. Pisao je i polemičke članke, eseje, kritike, naročito je voleo pozorište. Njegova poezija bila je pod velikim uticajem Jove Jovanovića Zmaja, ali pre svega Branka Radičevića. Dragutin Ilić je bio tradicionalist, oslanjao se na ideje pesničke generacije svog oca, i često polemisao sa novim, modernim tendencijam u srpskoj književnosti, sa saradnicima „Srpskog književnog glasnika“. Te polemike su izazivale oštre i surove reakcije od strane mlađih saradnika okupljenih oko tog književnog časopisa, i oni su ga proglasili za slabog “ beznačajnog književnika“.
Vukašin (1882), Jekvinta (1883), Pesme (1884), Pribislav i Božena (1887), Otmica (1887), spev Poslednji borac (1889), Posle milijon godina (1889), Ženidba Miloša Obilića (1898), Za veru i slobodu (1890), Tri deputacije (1906), Novele (1892), komedija Lihvarka (1895), biografija proroka Muhameda Poslednji prorok (1896), drama Saul (igrana 1900. godine, štampana 1906.) roman Hadži Đera (1904), drama Ženik slobode (1904), drama Viđenje Karađorđa (1904), memoare Uspomene iz Rumunije (1904, 1905), Neznani gost (1907), Hadži Diša (1908), memoarska knjiga Zaječarska buna (1909), zbirka poema Osvećeno Kosovo (1913), roman Pesma jednog života(1916) koji je pod naslovom Autobiografija odlazećeg iz rukopisa priredio i objavio Sava Damjanov. Sekund večnosti, istočnjački roman (1921), spev Smrt kralja Vladimira (1925) su literarna ostavština Dragutina Ilića, slavenofilog liberala pesnika neoromantičnog raspoloženja, sa elementima impresionističke i simboličke poezije.Bio je sklon podražavanju epskog narodnog stvaralaštva najvidljivijem u zbirci poema Osvećeno Kosovo (1913).U narodnom desetercu napisao je Smrt kralja Vladimira (1925) kao i spev Poslednji borac (1889).
Što se tiče dramskog stvaralaštva Dragutina Ilića prvo što će se primetiti „sveslovenstvo“ koje je bilo karakteristika ovog velikog protivnika politike koju je vodio Milan Obrenović. No, njegove drame nisu istorijsko – političke, već moralno – mistične, a te elemente susrećemo i u njegovom romanu Hadži Đera.Mnogi u toj odlici prepoznaju uticaj ruskih autora koji su koristili folklor i dramatičan poetski izraz. Tipičan komad te vrste je o tajanstvenom prokletstvu Pribislav i Božena (1887), zatim komad o ljubavi koja je toliko moćna da nagrize mržnju Neznani gost (1907). Te drame se smatraju patetičnim. Za najbolji dramski komad Dragutina Ilića smatra se Seul (igran 1900).
Napisao je i nekoliko komedija: Otmica, Tri deputacije, Lihvarka.
Posle milijon godina (1839) ironična, crnohumorna drama Dragutina Ilića, napisana je iz ugla neoromantičara koji aludira na budućnost, otuđenje među ljudima pod uticajem tehnološkog razvoja. Junaci, Natan i njegov sin Danijel, pripadnci starog čovečanstva završavaju tragično samoubistvom ne nalazeći izlaz iz modernog, novog Duho - sveta. To je priča o nesrećnoj ljubavi Danijela prema Svetlani koja je i Danijela i Natana, sina i oca, dobila kao rođendanski poklon, zanimljiv muzejski eksponat divljih ljudi. Ona pripada Duho-svetu, i oni su samo zanimljiva igračka. Danijelova osećanja za nju su besmislena, on je njena igračka. Njegov otac, pripadnik starog čovečanstva bačen je u apsurdnu situaciju kome je razlika između starih i novih ljudi jasna, kao što mu je jasan i besmisao civilizacije besmrtnih ljudi. Ne uspeva da to saznanje, kao ni smrt svoga sina podnese i prihvati, pa i on iz tog hladnog, bezosećajnog, tehnološkog, otuđenog sveta izlaz vidi samo u samoubistvu, kao i njegov sin koji je nesrećno zaljubljen u bezosećajnu pripadnicu nove ljudske vrste.
Pisac drame vešto stvara grotesknu, utopističku alegoriju o čovekovoj otuđenosti i odnosima koji se uspostavljaju i zavise od tehničko tehnološkog napredka koji se uspostavlja u sve bržoj primeni, menjajući svet i odnose koje autor drame inače često idealizuje.
Uporedo sa poezijom, dramom, romanima Dragutin Ilić je pisao novele, pripovetke. Teme su bile iz života, iz srpske istorije, često i bibliski motivi. Novele su neonaturalističke, neoromantičarske, realističke sa porukom.
Novele (1892), Svetle slike iz srpske borbe za krst časni (1892, 1903, 1960), Pripovetke (1905) su zbirke priča Dragutina Ilića.
Svetle slike iz prvih dana hrišćanstva (1896, 1897) priče Dragutina Ilića, kao da su inspirisane nastojanjima ruskog pisca Lava Tolstoja, s namerom da biblijske legende populariše i to idealizacijom duhovne problematike i likova. Sa izrazitim lirskim nastojanjem, lako i zabavno Ilić te legendarne ličnosti oblikuje i idealizuje. Pored biblijskih motiva i stila u tim pričama ima i opisa prirode, zatim mističnih pojava, ali i likova kroz čije psihološko građenje pripoveda o porodičnim dramama, preporodima pod uticajem neverovatnih događaja. Isti postupak je prisutan i u biografiji proroka Muhameda, Poslednji prorok (1896), kao što se i lik sv. Dimitrija u Hadži Đeri .
Novele iz beogradskog života za motiv često imaju raspad porodice i porodičnih odnosa, po ugledu na Boru Stankovića kao i vapaja za starim, za onim što beše, za onim što nestaje. Njegov roman Hadži Diša upravo se bavi raspadom jedne porodice u Beogradu. Taj njegov roman smatra se prvim građanskim romanom u Srba. Po ugledu na vranjanski govor Bore Stankovića, Dragutin Ilić koristi leksiku ondašnjeg Beograda poput reči: eksik, džandrljiva, ćepenak, jemenija…
Što se tiče novela sa istorijskim temama i u njima ima elemenata romantike, ali i naturalističkih opisa. Opsada Beograda je novela Dragutina Ilića u kojoj je opisao vreme ustanka, a ta priča je u srpskoj književnosti ostala jedna od retkih na tu temu. O njegovim istorijskim romanima, i uopšte stvaralaštvu pisali su Predrag Palavestra, Milorad Pavić, Ljubiša Jeremić i dr. Svi primećuju da su njegove novele sa istorijskim motivima pisane bez patetike. Smatraju da je takav odnos uslovljen njegovim političkim angažovanjem, ali i angažovanje u Balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu. U antologijskoj ediciji MS Deset vekova srpske književnosti kao 43. knjiga štampana su dela Dragutina Ilića. Knjigu je priredio Vladimir Gvozden.
Pripovetke Dragutina Ilića pisane su suzdržano, mirno, sa blagim humorom. Patrijarhalni život, tragične sudbine ljudi koji se nađu u sukobu sa stvarnošću, o bespomoćnim plemenitim ljudima koji svoje ideale pokušavaju ostvariti bez obzira na žrtvu, su teme koje su ga zanimale, kojima se bavio u svojim dramama, romanima, pričama.