Tematika: Ostalo
ISBN: Ostalo
Godina izdanja: 1900 - 1949.
Autor: Domaći
Kulturno dobro: Predmet koji prodajem nije kulturno dobro ili ovlašćena institucija odbija pravo preče kupovine
Jezik: Srpski

kao na slikama

prvo izdanje
prva knjiga

Balkansko poluostrvo i južnoslovenske zemlje

Izdavač: Državna štamparija Kraljevine SHS
Godina izdanja: 1922.
Broj strana: 418


Jovan Cvijić (Loznica, 11. oktobar 1865 — Beograd, 16. januar 1927) bio je srpski geograf, etnolog, univerzitetski profesor i akademik. Osnivač je Srpskog geografskog društva, predsednik Srpske kraljevske akademije, profesor i rektor Beogradskog univerziteta, počasni doktor Univerziteta Sorbone i Karlovog univerziteta u Pragu. Od osnivanja Beogradskog univerziteta 12. oktobra 1905, postao je jedan od osam prvih redovnih profesora na Univerzitetu.
Jovan Cvijić

Cvijić (1911)
Lični podaci
Datum rođenja
11. oktobar 1865.
Mesto rođenja
Loznica, Kneževina Srbija
Datum smrti
16. januar 1927. (61 god.)
Mesto smrti
Beograd, Kraljevina SHS
Univerzitet
Univerzitet u Beogradu
Univerzitet u Beču
Supružnik
Ljubica Cvijić
Roditelji
Todor Cvijić
Marija Cvijić
Naučni rad
Polje
geografija
geomorfologija
etnografija
Učenici
Atanasije Pejatović
Jevto Dedijer
Pavle Vujević
Petar Jovanović
Borivoje Ž. Milojević
Vojislav S. Radovanović
Nagrade
Nosilac engleske, francuske i američke medalje za naučne radove
Potpis
potpis_alt}}}
Cvijić je počeo da se bavi naukom još kao student Velike škole i tada je nastao njegov rad Prilog geografskoj terminologiji našoj, a nastavio kao srednjoškolski profesor i bečki student proučavajući kraške pojave u istočnoj Srbiji, Istri i Jadranskom primorju. Na osnovu tih proučavanja napisao je više radova kao i svoju doktorsku disertaciju. Čitav život posvetio je proučavanju Srbije i Balkanskog poluostrva putujući skoro svake godine po Balkanu. Tokom života, odnosno za preko trideset godina intenzivnog naučnog rada, objavio je nekoliko stotina naučnih radova. Jedno od najvažnijih dela je „Balkansko poluostrvo“.
Pokrenuo je Srpski etnografski zbornik u okviru kojeg su objavljene 102 knjige, što predstavlja jedinstven naučni i interdisciplinarni projekat u svetskim okvirima.[1]
Bavio se podjednako društvenom i fizičkom geografijom, geomorfologijom, etnografijom, geologijom, antropologijom i istorijom. Smatra se utemeljivačem srpske geografije.
Biografija
Redovni profesor
Antropogeografska škola
uredi

Srpski opanci — deo srpske narodne nošnje

Ženska vlaška nošnja iz Makedonije
Jovan Cvijić se smatra osnivačem i pokretačem antropogeografsko-etnološke škole u Srbiji, koja čini polaznu osnovu najvećeg dela istraživačkih radova u jugoslovenskim društvenim naukama 20. veka.[13]
U svojim antropogeografskim istraživanjima Cvijić je izučavao migracije, seoska i gradska naselja, tipove kuća, materijalnu kulturu stanovništva u zonama pod različitim uticajima civilizacija, psihološke tipove i varijetete, narodnu nošnju i pokućstvo.
Preko trideset godina je vršio istraživanja, posebno po prostoru Balkanskog poluostrva, koja su rezultovala u brojnim radovima i utemeljenjem „antropogeografske škole“. Putovao je pod vrlo nepovoljnim društvenim i političkim prilikama, izlažući se mnogim neprijatnim, pa i po život opasnim situacijama, posebno u zemljama koje su još uvek do Prvog svetskog rata bile pod vlašću tadašnje Turske i Austrougarske. Na ovim putovanjima na kojima se neposredno upoznavao sa uslovima života stanovništva Balkanskog poluostrva razvila se njegova želja da se bavi etnografskim i političko-etnografskim, a kasnije i psiho-socijalnim pitanjima. Sam Cvijić je govorio da je malo poznavao život u Bugarskoj, Bosni i Hercegovini i Makedoniji sve do perioda 1896—1898, kada je na svojim putovanjima po tim zemljama video koliko se tamo teško živelo.[6] Do tog trenutka, kako sam kaže, nije se mnogo interesovao za folklor, etnologiju i nacionalnu politiku. Od tada, međutim, počeo se aktivno se baviti ovim pitanjima. U Cvijiću, kao sjajnom organizatoru brojnih i studioznih putovanja na kojima je zalazio i u najnepristupačnije i najopasnije predele, pojavile su se sklonosti ka empirijskim istraživanjima. Ova istraživanja on je kasnije umeo da podrži na širokim naučnim osnovama.[6]
Godine 1896. Cvijić je objavio „Uputstva za proučavanje sela u Srbiji i ostalim srpskim zemljama“ koja su kasnije korigovana i prilagođena specifičnim uslovima u drugim balkanskim oblastima gde su potom i primenjena.
Na osnovu ovih uputstava u Srbiji se razvio širok pokret za istraživanje narodnog života, što je omogućilo stvaranje prvih metodološki i sistematski sakupljenih podataka iz etnologije. Istraživanje su sprovodili, osim Cvijićevih studenata i saradnika, i mnogi intelektualci amateri, najčešće seoski učitelji i sveštenici. Ovaj zajednički i obiman naučni napor predstavlja jedinstvenu i značajnu pojavu u međunarodnom naučnom životu.
Cvijićeva teza o uticaju klime i reljefa na građu (morfologiju) čoveka je osnova u njegovom naučnom pristupu u izučavanju antropogeografije, gde on praktično među prvima naglašava da je čovek ekosenzibilno biće.[14] Kad se radi o formiranju antropoloških tipova, Cvijić u primarne faktore ubraja socijalnu strukturu, odnosno zanimanje, endogamiju i egzogamiju i migracije. Posebno je naglašavao delovanje geografske sredine na etnopsihološke karakteristike stanovništva. Osnovnu koncepciju ovakvog stava dao je u radu „Antropogeografski problemi Balkanskog poluostrva“ iz 1902. Kasnije, pod uticajem Cvijićevog rada, prim. dr Milorad Dragić, nekadašnji Cvijićev učenik, razradio je temu etnopsiholoških istraživanja u radu „Uputstva za ispitivanje naselja i psihičkih osobina“ iz 1911,[15] nakon čega je Cvijić proširio svoju tezu u Balkanskom poluostrvu i južnoslovenskim zemljama.[6][16] Ovaj rad je najpre objavljen na francuskom, a potom 1922. godine, znatno proširen, štampan je i na srpskom jeziku.
Iznenadno interesovanje Cvijića za antropogeografska i etnografska istraživanja je jedan od najvećih poteza u njegovoj naučnoj karijeri. Cvijićevo zalaganje i naučno-istraživačke sposobnosti doprinele su prikupljanju relevantnih podataka koje je koristio tokom pregovora oko formiranja političkih granica nove države nakon Prvog svetskog rata.
Doprinos određivanju političkih granica Kraljevine SHS
Akademik
uredi

Portret Jovana Cvijića, ulje na platnu, Uroš Predić.
Cvijić je postao naučnik svetskog glasa i dobio je brojna priznanja. Bio je član osam akademija nauka, šesnaest geografskih i prirodnjačkih društava i primio je 10 odlikovanja. Bio je:
Počasni doktor Sorbone[19] (decembar 1924[20]) i Karlovog univerziteta u Pragu.
Dopisni član Srpske kraljevske akademije od 5. februara 1896, a redovni član postao je 4. februara 1899. Godine.
Predsednik Srpske kraljevske akademije od 12. aprila 1921. Na ovom položaju bio je do svoje smrti 1927. godine.
Bio je dva puta rektor Beogradskog univerziteta (1906/07 i 1919/20).
Takođe je bio:
Dopisni član Akademije nauka Sovjetskog Saveza.
Dopisni član Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti.
Dopisni član Učenog društva Parnasos (Atina).
Počasni član mnogih geografskih, etnografskih, prirodnjačkih i drugih društava širom sveta (Petrograd, Budimpešta, Bukurešt itd.).
Nosilac engleske, francuske i američke medalje za naučne radove (Američko geografsko društvo mu je dodelilo zlatnu medalju za izuzetan naučni doprinos u oblasti geografije balkanskih zemalja i proučavanje karata).[6]
Odlikovan čehoslovačkim Ordenom belog lava 1925.[21]
Kritika
Nasleđe
uredi
Geografski zavod i Srpsko geografsko društvo
uredi
Jovan Cvijić je osnovao Geografski zavod Filozofskog fakulteta 1893. godine, prvu takvu ustanovu na Balkanu, i bio njegov upravnik od osnivanja do 1927. godine. Zajedno sa grupom geografa i prirodnjaka osnovao je Srpsko geografsko društvo 1910. u Beogradu.[26] Bio je njegov predsednik od osnivanja do svoje smrti. Godine 1912. pokrenuo je časopis „Glasnik Srpskog geografskog društva“ koji još uvek postoji. Jednom nedeljno držao je seminar za pripadnike srodnih nauka na koji su dolazili i nastavnici beogradskih gimnazija.
Geografski institut
uredi
U Beogradu 1947. godine Srpska akademija nauka i umetnosti osnovala je geografski institut koji od 1961. godine nosi naziv „Jovan Cvijić“. Institut je osnovan u cilju unapređivanja geografske nauke, povećanja broja kvalitetnih naučnih kadrova za rad u struci ili na Univerzitetu.
Nekoliko osnovnih škola i ulica u Srbiji takođe nosi ime Jovana Cvijića (Osnovna škola „Dr Jovan Cvijić“ Smederevo, OŠ „Jovan Cvijić” Sirča i druge).[27]
Njegovi učenici su nastavili njegov rad, a šestorica njegovih asistenata su kasnije postali akademici: Pavle Vujević, Borivoje Ž. Milojević, Vojislav S. Radovanović, Petar S. Jovanović, Atanasije Urošević i Milisav Lutovac.
Memorijalni muzej
uredi
U Beogradu se nalazi Memorijalni muzej Jovana Cvijića u njegovoj porodičnoj kući (ulica Jelene Ćetković br. 5).[28] Ova kuća je napravljena 1905. godine i od 1963. je pod zaštitom države (proglašena je za spomenik kulture). Kuća je jedinstvena po svojoj unutrašnjoj dekoraciji za koju je zaslužan Dragutin Inkiostri Medenjak,[29] koji se smatra jednim od začetnika nacionalne dekorativne umetnosti.[30] Cvijić je, shodno njemu samom, delio entuzijazam ondašnje inteligencije za potrebom stvaranja nacionalnog stila koji bi se zasnivao na balkanskim folklornim elementima.
Danas se u kući nalazi legat Jovana Cvijića koji ima 1.476 predmeta među kojima se nalaze rukopisi, prepiske, beležnice, fotografije, geografske karte, atlasi, knjige, umetničke slike, lični predmeti i dr. U muzeju se povremeno organizuju prigodna predavanja.
Drugo
uredi
Njegov život je naročito proučavao geograf Milorad Vasović koji je 1994. godine objavio knjigu „Jovan Cvijić — naučnik, javni radnik, državnik“.[31]
Cvijićev opis klime Šumadije bio je jedna od inspiracija književniku Miloradu Paviću za pisanje romana Predeo slikan čajem.[32]

Novčanica od 500 dinara sa likom Cvijića

Spomenik u dvorištu kuće Jovana Cvijića
Po starom Zakonu o odlikovanjima jedna od medalja nosi ime Jovana Cvijića, koji se tako našao u društvu drugih srpskih velikana kao što su Vuk Karadžić, Nikola Tesla, Miloš Obilić, a od 17. septembra 2004, Narodna Banka Srbije pustila je u opticaj novčanicu od 500 dinara sa likom Jovana Cvijića, a potom i novu seriju 4. juna 2007.
U organizaciji Srpske akademije nauka i umetnosti održan je 21. i 22. novembra 2002. naučni skup „Društveno-politička delatnost Jovana Cvijića“.
Cvijićevo ime danas nose i jedna vrsta šafrana i vrh na planini Rudnik (Srbija) koji se zove Cvijićev vrh (1132m).[33][34]
Povodom 150 godina od njegovog rođenja oktobra 2015. godine održana je međunarodna naučna konferencija u Beogradu u organizaciji SANU, Geografskog instituta i Muzeja grada Beograda.[35]
Odabrana dela
uredi
Geografska ispitivanja u oblasti Kučaja u istočnoj Srbiji, 1893.
Das Karstphänomen, 1893, Beč
Karst, 1895.
Struktura i podela planina Balkanskog poluostrva, 1902.
Die Tektonik der Balkanhalbinsel mit besonderer Berückichtigung der neueren Fortschritte in der Kenntnis der Geologie von Bulgarien, Serbien und Mazedonien, 1904, Beč
Osnove za geografiju i geologiju Makedonije i Stare Srbije I-III, 1906—1911
Grundlinien der Geographie und Geologie von Mazedonien und Alt-Serbien. Nebst Beobachtungen in Thrazien, Thessalien, Epirus und Nordalbanien, 1908, Gotha
Jezerska plastika Šumadije, 1909.
Geomorfologija I-II, 1924, 1926.
Balkansko poluostrvo i Južnoslovenske zemlje (1. deo)
Balkansko poluostrvo i Južnoslovenske zemlje (2. deo)
O iseljavanju bosanskih muhamedanaca
Aneksija Bosne i Hercegovine i srpsko pitanje
Jovan Cvijić o nacionalnom radu