ISBN: Ostalo
Godina izdanja: 1900 - 1949.
Autor: Domaći
Tematika: Istorija
Kulturno dobro: Predmet koji prodajem nije kulturno dobro ili ovlašćena institucija odbija pravo preče kupovine
Jezik: Srpski

kao na slikama
unutra sve čisto

retko u ponudi

ilustrovano

POSLJEDNJI ZRINSKI I FRANKOPANI
1908
Matica hrvatska, Zagreb


Zrinski (mađarski: Zrínyi) su bili hrvatsko-ugarska velikaška porodica, ogranak porodice Šubić.

Istorija

Nikola Šubić Zrinski
Zrinski su bili ogranak porodice Šubić. Ogranak je nastao zbog toga što su ugarskom kralju Lajošu I Anžujskom (1342-1382) bile potrebne neke tvrđave koje su držali Šubići za predstojeći rat protiv Mletačke republike, posebno Zadar. Lajoš je 1347. godine preuzeo neke posede oko Bribira, a Šubićima je dao Zrin sa Zrinskim zamkom, južno od današnje Petrinje i zapadno od Kostajnice. Već od kraja 12. veka Šubići nose titulu kneževa bribirskih. Njihova moć se vremenom povećavala tako da su držali teritorije između reka Krke i Zrmanje i mora (13. vek). Početkom 14. veka, Pavle I Šubić je obavljao funkciju bana Bosne (1275-1312). Od 1299. godine nosi i titulu `gospodara Bosne`. Jedan od Pavlovih sinova bio je Pavle II Šubić. Unuk Pavla I, Juraj II, bio je prvi pripadnik ogranka Zrinskih. Njegova rođaka, Jelena Šubić, bila je udata za Vladislava Kotromanića. Njihov sin, Tvrtko I Kotromanić, najmoćniji je bosanski vladar u istoriji. Zrinski su bili jedna od mnogobrojnih velikaških prodica Ugarske. U 16. veku, Nikola Šubić Zrinski je stekao vlast nad Međimurskom županijom na severu Hrvatske. Stolovao je u Čakovecu. Govorio je pet jezika (hrvatski, mađarski, italijanski, turski i latinski). Njegov brat Petar poznat je kao vojskovođa i pesnik. U poznatije pripadnice porodice Zrinski spada Katarina Zrinska (1625-1673) koja je rođena u porodici Frankopana. Kao supruga Petra Zrinskog, postala je član Zrinskih. Njena ćerka, Jelena Zrinska, bila je udata za Ferenca I Rakošija, kneza Transilvanije.

Poslednji ban porodice Zrinski, Petar IV, poginuo je 1671. godine u borbi protiv cara Leopolda. Istovremeno je poginuo Fran Krsto Frankopan te su zemlje Frankopana i Zrinskih oduzete. U poslednje muške pripadnike porodice Zrinski ubraja se Adam Zrinski (1662-1691), sin Nikole Zrinskog, potpukovnik austrijske vojske. Poginuo je u bici kod Slankamena 1691. godine kada ga je slučajno upucao u leđa saborac. Ivan Artur Zrinski (1654-1704), sin Petra Zrinskog, bio je oficir optužen za veleizdaju. Umro je u tamnici.

Banovi Hrvatske
Nikola Šubić Zrinski (1542-1566)
Juraj V Zrinski (1622-1626)
Nikola VII Zrinski (1647-1664)
Petar Zrinski (1665-1670)


Frankopani su bili hrvatski plemićki rod. Uz plemićki rod Zrinskih, Frankopani se ubrajaju među najznačajnije hrvatske porodice od 11. do 17. veka. Pripadnici porodice Frankopan bili su knezovi krčki, modruški, vinodolski, brački, brinjski, cetinjski, drežnički, gatanski, hvarski, korčulanski, požeški, rapski, senjski, slunjski i tržački, kapetani Rašpora i Krasa (Istra i južna Slovenija) i Postojine i Bihaća, načelnici Splita, Milja, Trogira i povremeni gospodari mnogih imanja u Hrvatskoj, Bosni, Ugarskoj, Sloveniji, Austriji, Italiji i Švedskoj. Porodica je dala više banova, generala, kapetana, vojnih zapovednika, biskupa i nadbiskupa.


Sadržaj
1 Frankopani do 14. veka
2 Frankopani u 14. veku
3 Frankopani u 15. veku
4 Frankopani u 16. veku
5 Poslednji Frankopani
6 Zamkovi
7 Izvori
Frankopani do 14. veka
U izvorima se ova porodica beleži kao Francapani, Frangapani, Frangcipani, Frangepani, Frangiapani, Frangipani, Frangopani, Franepani. Poreklo porodice je nepoznato. Dovođeni su u vezu sa rimskim Frangipanima, ali su sami Frankopani u 15. veku smatrali sebe potomcima rimskog patricija Anicija. Danas preovladava mišljenje da potiču sa Krka. Počeci vlasti Frankopana na Krku nisu dovoljno poznati. Prvi po imenu poznati Frankopan bio je knez Dujam I koji je vladao krajem 11. ili početkom 12. veka. Umro je pre 23. avgusta 1163. godine. Nakon Dujamove smrti Krkom su ovladali Mlečani koji su se sporazumeli sa njegovim sinovima, Bartolom I i Vidom I. Kao krčki knez, Vid I je zajedno sa bratom vladao do svoje smrti 1197. godine. Njihov savremenik bio je Bartol II. Sinovi Bartola I, Vid II i maloletni Henri, i sin Vida I, Ivan I (umro posle 1233) sklopili su 1198. godine ugovor sa mletačkim duždom Enrikom Dandolom koji im je sledeće godine poveljom poverio na upravu Krčku kneževinu. Braća Vid II i Henrik učestvovali su u Petom krstaškom ratu na poziv pape Honorija III. Ratuju i protiv Neretljana i bosanskih jeretika. Andrija II Arpad im je darovao ostrva Brač, Hvar, Korčulu i Lastovo sa manjim ostrvcima, ali braća nikada nisu uspela da uspostave na njima vlast. Prema falsifikovanim ispravama Andrije II iz 1209. i 1223. godine Vidu je osigurano nasleđe Modruša i Vinodola. Braća su se po povratku na Krk sukobila sa Ivanom I. Sukob je završen sporazumom koji je predviđao naizmeničnu vladavinu (na šest meseci). Sporazum je 1233. godine potvrdio mletački dužd i Veliko veće. Martinusije, brat Ivana I, pominje se od druge polovine 12. veka kao sveštenik. Sinovi Vida bili su Ivan II (1242—1243), Fridrih I (1242—1251), Bartol III (1242—1251) i Vid III (1242—1251). Oni su pomogli ugarskom kralju Belu IV prilikom njegovog bega od Tatara 1242. godine. Zbog pomaganja ugarskog kralja, mletački dužd proglasio ih je izdajnicima i lišio ih je povlastica na ostrvu Krku. Poveljom je kralj Bela pripadnicima Frankopana 1251. godine potvrdio vlast nad županijama Vinodol i Modruš. Bartol III je imao sina Bartola, poznatijeg kao Škinela I (1254—1261), osnivača loze knezova krčkih (poznata i kao Škinelina loza). Sinovi Vida III, osnivača Vidove grane knezova krčkih bili su Fridrih II, Bartol IV i Vid IV. Venecija je 1260/1. godine vratila Frankopanima Krčku kneževinu. Polovina ostrva pripala je Škineli I i njegovim sinovima Petru I (1261—1283), Škinelu II i Bartolu V. Druga polovina pripala je Vidovim sinovima.

Oba ogranka Frankopana plaćali su duždu godišnji tribut od 900 mletačkih libri. Vid IV je imao sinove Ivana III i Leonarda. Ivan je od oca nasledio titulu senjskog načelnika koju mu je 1275. godine potvrdio Ladislav IV Kumanac. Nosio ju je do 1279. godine. Fridrih je imao sina Dujma II. Frankopani u ugarskom građanskom ratu podržavaju Anžujce nasuprot Arpadovaca. Ivan III i Leonard su pre 23. jula 1290. godine došli u posed Gatanske županije.

Frankopani u 14. veku

Grob Nikole VI Frankopana
Škinelsku lozu početkom 14. veka predstavljaju sinovi Bartola V, Marko I, Škinel III i Nikola I. Vidovu lozu predstavlja Leonard u Dujam II. Nakon Dujmove smrti (1317) starešinstvo Vidove loze preuzima Vid V, sin Ivana III. Imao je braću Bartola VI, Fridriha IV i Ivana IV, koji se ne ističu u javnom životu. Vid V nije ispunjavao svoje obaveze prema Mlečanima te oni staju na stranu Dujmova sina Fridriha III koji je ostavio sinove Dujma III i Bartola VIII, kao i ćerku Elizabetu, udatu za Pavla II Bribirskog. Frankopani se u međuvremenu približavaju Anžujcima od kojih su 1335. godine dobili Stolnobeogradsku županiju. To su prvi posedi Frankopana u Ugarskoj. Braća 1337. godine dolaze u sukob sa papom Benediktom XII oko izvora senjskog biskupa. Braća su 1344. godine odbili pomoći Nelipčićima u borbi protiv ugarskog kralja Lajoša I. Dujam III nije izvršavao svoje obaveze prema Mlečanima te ga oni lišavaju poseda 1345. godine. U vreme Zadarske bune (1345—1346) braća su na strani mletačkih protivnika. Spašavaju tvrđavu Ostrovicu Grgura II Bribirskog od mletačkog osvajanja. Mletačka oduzima Frankopanima funkcije kneževa Krka i Senja. Bartol VIII 1349. godine sređuje odnose sa Mlečanima i dobija polovinu Krka, a Lajoš I mu 1350. godine potvrđuje Modruš i Vinodol. Imao je dvojicu sinova: Stjepana II i Ivana V. Sa njima učestvuje na saboru u Kninu. Izgleda da je Bartol 1357. godine preuzeo drugu polovinu Krka od Škinela. Nakon Zadarskog mira (1358) nastupa novo razdoblje u istoriji kneževa krčkih. Oni su od tada podanici ugarskog kralja. Škinelina loza tada ne igra značajnu ulogu. Bartol VII je imao sina Marka I koji je bio oženjen Mabilijom, ćerkom Paola Morozinija. O njegovom bratu, Nikoli II malo se zna. Njegovom smrću 1386. godine gasi se Škinelina loza jer je Marko III (Nikolin sin) umro 1384. godine. Vidovu lozu nastavili su sinovi Bartola VIII, Stjepan i Ivan i dve ćerke nepoznatih imena od kojih je jedna bila udata za Iga VIII Devinskog, a druga za Otona od Stubenberga. Stjepan je imao ćerku Elizabetu koja se kasnije udala za Fridriha II Celjskog. Ivana V je nasledio sin Nikola IV, hrvatsko-dalmatinski ban. Ćerka nepoznatog imena bila je udata za nekog Poljaka.

Frankopani u 15. veku

Krsto Frankopan.
Nikola je imao desetoricu sinova i jednu ćerku. Nasledili su ga sinovi Ivan VI (hrvatsko-dalmatinski ban), Nikola V, Stjepan III Modruški (takođe hrvatsko-dalmatinski ban), Bartol IX, Dujam IV, Martin IV, Žigmund, Andrija I i Ivan VII Krčki. Nakon očeve smrti (1432) braća su se zavadila. Bansko dostojanstvo preuzima nastariji Ivan IV i deli ga sa bratom Stjepanom što je potvrdio i ugarski kralj Žigmund Luksemburški. Papa Evgenije IV oštro prekoreva braću 1434. godine jer odbijaju prihvatiti novog senjskog biskupa Ivana. Još neugodniji je bio spor braće Frankopan sa grofovima Celjskim i knezovima Zrinskim. Kao arbitar nastupa ugarski kralj Žigmund koji poziva braću u Budim. Ulrih II Celjski dobio je polovinu Krka, a Nikoli Zrinskom su braća morala vratiti Slunj. Nakon smrti Ivana VI, njegova udovica Katarina predala je sporne posede Matiju Talovcu i preselila se sa sinom Jurjem I Cetinjskim u Rmanj na Uni. Tako se teritorije Frankopana smanjuju. Ivan VI je u Švedskoj imao sina Matiju o kome se malo zna, iako je u Švedskoj bio jedan od vodećih velikaša. Stjepan III i preostala braća sklapaju sa Habzburgovcima savez na deset godina. Kao pristalice Habzburga, braća u građanskom ratu podržavaju Elizabetu.

Knez Žigmund Frankopan kao Elizabetin poslanik putuje u Češku 1441. godine. Fridrih III je poverio na upravu Đursku biskupiju Bartolu IX, a Dujma IV je 1447. godine postavio za kapetana u Kranjskoj nakon što je funkciu oduzeo njegovom starijem bratu Stefanu. Braća se od 1445. godine međusobno sukobljavaju. Stjepan i Martin pristaju uz napuljskog kralja Alfonsa V Aragonskog, a potom uz stranku Janoša Hunjadija, dok ostala braća (sem Ivana koji prilazi Mlecima) pristaju uz Habzburgovce. Kako bi se rešio sukob, sazvan je 1449. godine sastanak u Modrušu na kome je velika teritorija braće podeljena na osam delova. Sedam su preuzela sedmorica preživelih sinova Nikole IV dok je osmi deo preuzeo sin Ivana VI, Juraj I Cetinjski. Jedino je ostrvo Krk i Senj ostalo zajedničko dobro svih Frankopana. Nikolu V su 1456. godine nasledili sin Bartol X i ćerka Barbara, udata za Vilijama Lihtenštajna od Mikulova. Druga ćerka, Margarita, bila je monahinja u manastiru Svetog Dimitrija. Bartola IX su 1458. godine nasledili sinovi Ivan VIII i Nikola VI, kao i ćerke Doroteja (udata za krbavskog kneza Karla Kurjakovića) i Jelena (udata za Gašpara Herbsta). Mir među Frankopanima nastao je izmirenjem Matije Korvina i cara Fridriha III 1462. godine. Nakon propasti Bosanske kraljevine (1463) Turci postaju susedi Frankopana. Knez Žigmund je umro 1465. godine ostavljajući udovicu Jelenu i ćerku Barbaru koja je kasnije udata za srpskog despota Vuka Grgurevića Brankovića. Druga ćerka, Doroteja, kasnije se udala za Stjepana Blagajskog. Matija Korvin je smatrao da Žigmundova baština pripada ugarskoj kruni. Njegove pretenzije su 1466. godine ponovo narušile mir među braćom. Frankopani se dele u dve stranke. Prva je okupljena oko Stjepana III, a druga oko njegovog sina Bernardina Ozaljskog. Sinovi Jurja I Cetinjskog, Ivan IX, Andrija II i Nikola VII, posreduju protiv Stjepana III. Zbog čestih upada Turaka, Frankopani su se 1469. godine obratili za pomoć Mlečanima. Na to reaguje Matija Korvin koji udara na Frankopane, a njegov kapetan Blaž Podmanicki prodire do Senja i zauzima grad.

Pored toga, 1471. godine dolazi do novog razdora među Frankopanima. Ivan VIII je na prevaru zarobio strica Martina IV i držao ga kao zarobljenika dok nije dobio Skrad, Bribir i Bakar. Tri godine kasnije umro je bez potomaka Bartol X. Njegova sestra prodala je posede stricu Martinu i Stjepanu III i njegovom sinu Bernardinu. U nemilosti Matije Korvina ostao je Ivan VIII. Kraljeve čete ovladale su 1479. godine svim njegovim gradovima. Frankopanska baština se osipa. Matija Korvin je 1480. godine ovladao Martinovim delom Vinodola, a Ivan VII je Mlecima iste godine predao Krk. Konačan udarac Frankopanima zadaju Turci koji preko njihovim teritorija prodiru u Furlaniju, Istru i Sloveniju i zaposedaju frankopanske gradove. Frankopani se ubuduće ističu samo kao političari, diplomati i ratnici. Učestvovali su 1493. godine u bici na Krbavskom polju. Tada je poginuo Ivan IX, sin Jurja I Cetinjskog. Bernardin Ozaljski se spasao, a u Carigrad je kao zarobljenik odveden Nikola VI. Njegova žena ga je otkupila. Frankopani su na početku 16. veka veoma brojni. Živi su potomci Stjepana III, Bernardin Ozaljski i njegovi sinovi Matija I, Krsto I (hrvatsko-slavonsko-dalmatinski ban) i Ferdinand, kao i nekoliko kćeri. Potomci Bartola IX bili su Ivan VIII i njegovi sinovi, Vuk I, Krsto II i ćerka Katarina (udata za Bernardina Manasesa, kapetana u Postojni). Živi su i potomci Jurja I Cetinjskog, Grgur I Cetinjski (kaločko-bački biskup) i ćerka Doroteja, udata za Ivana Blagajskog, kao i Batolov sin Nikola VI i ćerke Doroteja i Jelena. Živi su potomci Dujma IV, Mihailo Slunjski i njegovi sinovi, Matija II i Juraj II.

Frankopani u 16. veku
Frankopani 1526. godine učestvuju u bici na Mohačkom polju. Tamo je poginuo Matija II. U dinastičkim borbama koje su usledile nakon bitke Frankopani se dele te jedni pristaju uz nadvojvodu Ferdinanda, a drugi uz Jovana Zapolju. Turci često prodiru u porodične posede Frankopana. Savremenici ovih događaja bili su potomci Ivana IX Cetinjskog, Franjo i Katarina, kao i sin Ferdinanda Ozaljskog, Stjepan IV i njegova sestra Katarina (udata za Nikolu Zrinskog). Prisutan je i sin Jurja II, Franjo I Slunjski, hrvatsko-slavonsko-dalmatinski ban, i ćerka Ana. Godine 1580. Frankopani su dobili Novigrad, Zvečaj, Lukovdol i Novi Vinodolski. Porodica je bila pred izumiranjem. Smrću Franje gasi se cetinska loza, a smrću Franje Sluskog slunjska loza. Smrću Stjepana IV nestaje ozaljska loza. Živ je još Nikola VIII, predstavnik tržačke loze. Ostavio je potomstvo, sinove Stjepana V i Gašpara I, kao i ćerke Ursulu, Klaru i Katicu.

Poslednji Frankopani
U 16. veku u Labinu su delovali Frankopani za koje se ne može pouzdano utvrditi kojem ogranku loze su pripadali. U izvornoj građi pominje se 1505. godine Joanes Frankopan. Pesnik i humanist Fridrih poznat je kao autor latinskih i italijanskih stihova. U prvoj polovini 17. veka žive sinovi Gašpara I, Juraj III, Nikola IX (hrvatsko-slavonsko-dalmatinski ban) i Vuk II, general. Upravu nad porodičnim posedima preuzima najstariji Juraj koji se 1581. godine pominje kao krajiški kapetan u Ogulinu. Oko 1600. godine deli se sa braćom i pristupa protestantizmu. Njegovi potomci pribegli su Mlečanima. Sin Vuk ističe se u Uskočkom ratu (1616—1618). U 17. veku živi su potomci Vuka II, Gašpar II, Juraj IV i Fran II, i ćerka Ana Katarina, žena Petra Zrinskog. Poslednji pripadnici ovog ogranka Frankopana su sin Jurja IV, Nikola X i ćerka Marija Julijana. Nakon smaknuća Frana II i pljačke frankopanskih poseda, porodica je uništena.